Баирма Валерьяновна элидхэлээ эхилхэдээ, «Хүн бүхэн дүрбэн юумэндэ һүгэдэхэ ёһотой: Эхэ орон, хүн зон, эрдэм болон түрэл хэлэн» гэжэ Василий Сухомлинскиин хэлэһэн үгэнүүд дээрэ тогтожо, түрэл хэлэеэ мэдэдэггүй, сэгнэдэггүй хүн түрэл арадайнгаа сэдьхэл ойлгожо, Эхэ орондоо, тоонто нютагтаа гүнзэгыгѳѳр дурлажа шадахагүй, харин эхэ хэлэеэ мэдэдэг, хүндэлдэг, ёһо заншалаараа, түүхэ болон соёлоороо һонирходог һаа, ондоо арадай хэлэндэ, түүхэдэ, соёлдо хүндэтэйгѳѳр хандадаг, эрдэм ухаатай хүн болодог гэһэн һанамжатаяа хубаалдаба. Үнэхѳѳрѳѳ, түрэл хэлэн гээшэ олон юумэнэй үндэһэн болодог. Юуб гэхэдэ, ѳѳрын хэлэгүйгѳѳр эхэ эсэгэеэ хүндэлхэгүйш. Бидэндэ, хүн бүхэндэмнай, наһа бэлэглэжэ, ѳѳрынгѳѳ наһаа зорюулһан залуу, үтэлһэншье гэртэхиндээ тон хүндэтэйгѳѳр, нангинаар хандаха, туһалха, Эхэ оронойнгоо урда үнэн сэхэ ябаха, хүн зоной тулиха ядарха сагта гараа һарбайха г.м. олон олон нангин мэдэрэлнүүдтэ эгээл түрүүн эжынэрэймнай һүѳѳр үгын бая-лиг болон дамжуулагдаһан буряад хэлэмнай һургадаг. Ѳѳрын хэлэгүй үндыһэн хүүгэд ѳѳрын гэхэ соёлшьегүй, түүхэшьегүй, уг үндэһэшьегүй байхал даа.
   «Буряад хэлэн хадаа абанараймнай маанадта дамжуулһан зэбсэг, эжынэрэймнай һүѳѳр дамжуулагдаһан дээжэ ха юм. Энэ хэлэн эртэ урда сагһаа хойшо элинсэг хулинсагаймнай һанал бодолоо ойлголсожо ябаһан, ондоо яһатанай хэлэнһээ юугээршье дутуу бэшэ, уран нугархай, хурса хурдан үгүүлбэритэй үндэһэн хэлэниинь шуу. Тиимэһээ хэдэн олон үе, он жэлнүүдые дабан, мүнѳѳ хүрэтэр ерэһэн эхэ хэлэеэ үринэртѳѳ дамжуулха, гамтайгаар хандуулжа һургаха гээшэ гэртэхинэй, багшанарай уялга мүн. Хүүгэдтээ эхэ хэлэеэ дамжуулжа шадаа һаамнай, тэдэнэрнай буряад хэлэтэ номуудые, зохёолнуудые уншаха, түүхэ, заншалаа мэдэхэ, энэ хадаа тэдэниие хүмүүжүүлгэдэ, эрдэм бэлиг шудалалгадань, түрэл арадайнгаа сэдьхэлтэй танилсалгада, ажал хүдэлмэридэ дүршэхэ хэрэгтэнь – бүхэли наһандань, ажабайдалдань гол үүргэ дүүргэдэг. Эхэ эсэгэ, түрэһэн нютаг, түрэл хэлэн – эдэ гурбан сэдьхэл соомнай хододоо таһаршагүй бүхѳѳр холбоотой байха ёһотой», - гээд элидхэгшэ хѳѳрѳѳ һэн. Нээрээшье тиимэ. Зүгтѳѳ хэлэеэ алдаагүй хүн ганса ѳѳрѳѳ мэдэхэ, уншаха, эрдэм шудалха, ажалда хүдэржэхэ бэшэ, ѳѳрынгѳѳ хүүгэдые тиимээр лэ һургаха, эхэ хэлэеэ мэдэхэ гүнзэгы мэдэрэлтэйгээр хүмүүжүүлхэ ха юм. Харин хэлэеэ мэдэхэгүй нэгэ «түүхэйһѳѳ» ямар олон – хэлэеэ яг мэдэхэгүй хэдэн үе «түүхэйхэн» үри һадаһад гарана гээшэб?!
   Мүн саашань үргэлжэлүүлхэдээ, Баирма Валерьяновна «Ѳѳрын баян хэлэтэй, буряад нютагта буряад арадайнгаа дунда ажаһууһан аад, түрэл хэлэеэ үзэхэ гүбди, али үгы гү г.м. асуудалнуудые бодхоожо байхань даншье һаа эшхэбтэр байна» гэжэ хэлэхэдэнь, эхэ эсэгэнэр тээшэ һанал бодолни шэглүүлэгдэшэбэ: аба эжыгээ үргэхэмнай гү, али тэдээнһээ арсахамнай гү гэһэнтэй адли шэнгеэр үзэгдэшэхэ юм. Тиимэһээл мүнѳѳнэй сагта үхэл амин хоёрой хоорондо байһан буряад хэлэнэй саашанхи байдалда нүлѳѳлхэ зорилготойгоор залуушуулай дунда буряад хэлэеэ һэргээе гэжэ уряалан дуулаһан захяа дуунууд, элдэб видеоролигууд тушаа жэшээ дурдаа. Гадна Баирма Ванжилова багша хүн хадаа һургуули руу хүүгэдээ абахаяа ерэһэн буряад яһанай гэртэхинэй хүүгэдтэеэ ородоор харилсаха ушартай дайралдахадаа, урмаа хухаржа, гомдожо, «Буряадууд аад, юундэ ородоор харилсанабта?» гэһэн ямаршье ёстой буряад хүнэй табимаар асуудалда тэдэл гэртэхинһээ харюу бэдэрдэг. Тиихэдэнь гэртэхин нэгэн гээ һаа, үхибүүднай буряад хэлэн дээрээ дуугархаяа, үзэхэеэ һананагүй гэнэ, үгы гэбэл ород хэлэн дээрэ түргѳѳр ойлголсонобди гү, али буряад хэлэгүйбди гэлдэнэ. Иимэ ушарта буряад хэлэгүй бэшэ, ѳѳрын хэлэтэйбди, гансал үзэхэ эрмэлзэлгүй зон тиигэжэ хэлэнэ гэжэ һанамаар. Мүн хүүгэдтээ диилдээд, тунтага-тантага гэхэдэнь мүртэй бай гэхын орондо эльбээд, ѳѳгшѳѳгѳѳд, эрхэлүүлээд, хэлэеэ үзэхэеэ һананагүйб гэхэдэнь, толгойгоо дохин зүбшѳѳгѳѳд, эдэ жаануудаар жолоодуулжа, зааһан тээшэнь шэглэжэ, залаһан тээшэнь ябажа байха гэжэ алиш арадай заншал соо олохогүйлди даа.
   Эндэ Баирма Валерьяновна иимэ һайн жэшээнүүдые тоолоо. Нэгэниинь гэхэдэ, Улаан-Үдэдэ буряадуудтай зэргэ олон ондоо яһатан ажаһуубашье, түрэл хэлэндээ, соёл түүхэдээ, ёһо заншалдаа нэгэшье урбадаггүй. Тэдэнэр эхэ хэлэеэ орхижо, хүнэй хэлэндэ бэлээр ородоггүй, яагаашье һаа хүүгэдтэеэ, бэе бэетэеэ ѳѳрынгѳѳ хэлэн дээрэ харилсадаг гуримтай. Мүн буряад нютагаар нютаг хэжэ байражаһан ород, татар – ямаршье яһатан манай хэлэ хүндэлжэ, буряадуудһаа бэрхээр, сэбэрээр яридаг. «Гэртээ буряадаар хѳѳрэлдэдэг үхибүүд буряад, ород хэлэнүүдые тэгшэ мэдэнэ. Теэд гэртээ буряадаар хѳѳрэлдэдэг гэртэхин үсѳѳн. Хэрбээ түрэл хэлэн дээрээ хѳѳрэлдэдэг бүлын хүүгэд хари нютагта, ондоо гүрэндэ түбхинѳѳшье һаа, буряад хэлэеэ мартахагүй. Би хүүгэдтээ буряад хэлэеэ дамжуулхые оролдожо, эжы хүн хадаа ѳѳрынгѳѳ уялга дүүргээб гэжэ һананаб. Минии хүбүүн Буряадай гүрэнэй ехэ һургуули дүүргээд, сэрэгэй албанда ошоод байхадаа, «Буряад хэлэеэ мэдэхэ гээшэ ямар гоёб даа. Хажуудамни хэдэн тээһээ ерэһэн ондоо яһатанай хүбүүд гэртэхинтэеэ ѳѳрынгѳѳ хэлэн дээрэ хѳѳрэлдэнэ. Бишье тантаяа буряад хэлэн дээрээ хѳѳрэлдэхэ аргатай байнаб. Хоёрдохёор, нюуса юумэеэ хэлэхэдэмни, ехэ һайн юм» гэжэ намдаа хэлээ һэн», - гэжэ бүгэдэ хабаадагшадта жэшээ болгон хѳѳрѳѳ…
   Хүн бүхэнэймнай эхэ хэлэеэ хүндэлжэ, гамнажа ябаагүй һаа, бэшэ хэн оролдохоб даа? Бодомжололтошьегүй…

You have no rights to post comments