Алдарта можын ажалай геройнууд

1957 оной декабриин 14-дэ Шэтын можо хахалагдаадүй шэнэ атар газарнуудые элдүүрилэн ашаглалгын, таряанай, нооhоной, hүнэй болон бусад хүдөө ажахын үйлэдбэриин хэрэгтэ амжалтануудые туйлаhанай түлөө гүрэнэй шан хайрануудта хүртэhэн түүхэтэй. Бүхыдөө орден медальнуудаар 2000-гаад хүн, тэрэ тоодо 105-иинь Ленинэй орденоор шагнагдаа, 10-иинь Социалис Ажалай Геройн нэрэ зэргэдэ хүртэhэн юм. Тэдэнэй тоодо Агын Буряадай тойрогhоо Бальжинима Мажиев, Бальжима Доржиева ба Михаил Пристромов гэгшэд Социалис Ажалай Геройн үндэр зэргэдэ хүртэhэн габьяатай.

Дайнай ветеран, снайпер

Yнгэрэгшэ 2019 оной ноябрь hарада Агын тойрогто Бооржогонтой нютагай алдар суута комбайнер Михаил Степанович Пристромовой түрэhөөр 100 жэлэй ойн баяр тэмдэглэгдэhэн байна. Ойн баярта Агын тойрогой, Могойтын аймагай захиргаануудай, эмхи зургаануудай, ажахынуудай хүтэлбэрилэгшэд, габьяата хүдэлмэрилэгшэд болон түрэлхидынь, нютагайнь зон хабаадаһан, баяр ёhололнууд үндэр хэмжээндэ үнгэргэгдэhэн юм.
Михаил Пристромов 1919 оной ноябриин 21-дэ Забайкалиин можын Балейн аймагай Ундино-Поселье нютагта түрэhэн намтартай. Дунда hургуулияа дүүргэhэнэй удаа тэрэ түрэл нютагайнгаа хамтын ажахыда хүдэлhэн.
1942 оной август hарада сэрэгэй албанда татагдажа, дайнда мордоhон. Далайн ябаган сэрэгэй 116-дахи амяараа бригадын бүридэлдэ снайперай зэргэдэ фашистнуудтай тэмсэhэн байна. Тэрэ далайн ябаган сэрэгэй бригада И.В.Сталинай тусхай зарлигаар дайсадай анхарал гол байлдаануудhаа хажуу тээшэнь татаха үүргэтэйгээр бии болгогдоhон гэдэг.

1943 ондо Орёл хото шадархи хүндэ хүшэр байлдаанай үедэ М.Пристромов гараа хүндөөр шархатаhан байгаа. Хорото дайсанай һомон энэрхы эжынь нооһо ээрэжэ бүтээһэн бээлэйтэй баруун гарайнь альганай яhа бута сохиhон ушартай.
Госпитальдо ехээр хабдаhан, hэлхэнтэй гарыень отолжо абахаа hанахадань, таhа арсаhан гэдэг. Тиигээд 1943 оной май hарада, 4,5 hарын туршада аргалуул-hанайнь удаа, саашадаа сэрэгэй алба хааха аргагүй гэжэ эмшэд баталжа, тэрэ гэртээ табиг-даhан ушартай.

Ажалай габьяата баатар

Нютагаа бусаад, М.Пристромов механизаторнуудай курснуудта hураhанай удаа Балейн машинно-тракторна станцида хүдэлhэн.

1950 ондо Агын тойрогой Могойтын аймагай Бооржогонтой нютаг нүүжэ ерээд, тэндэхи хамтын ажахыда комбайнераар хүдэлжэ эхилhэн намтартай. Саашадаа тус совхоз Буряад-Монголой АССР-эй 50 жэлэй нэрэмжэтэ хамтын ажахы гээд нэрлэгдэhэн.

Комбайнер Михаил Пристромов зөөжэ ерэhэн жэлээ «Сталинец» гэhэн комбайнай штурвалда hуугаад, түрүүшын жэлhээ эрхим дүнгүүдые харуулжа эхилhэн гэдэг. Тиигээд жэлhээ жэлдэ дүнгүүдээ дээшэлүүлдэг байhан ха. 1954 ондо «С-6» комбайнаар - 459 га, 1955 ондо - 836 га, 1956 ондо 920 га газарта таряа хуряаhан гэжэ архивай дансанууд гэршэлдэг.

Суута комбайнер ажалдаа түрүү шэнэ аргануудые нэб-тэрүүлэн хэрэглэжэ, «унаhан малгайгаа абангүй», эсэхэ сусахые мэдэнгүй хүдэлhэнэй ашаар тэрэ үеын бүхы Шэтын можын, СССР гүрэнэй эрхим түрүү дүнгүүдтэй, ажалай габьяануудтай адли баримтануудые харуулжа, амжалтануудые туйлаhан байна.

Тэрэнэй хажуугаар Михаил Степанович мүн лэ олон залуу бэрхэ комбайнернуудые хүмүүжүүлэн ургуулhан ехэ аша габьяатай.

Yндэр одо заяатай

- Михаил Пристромов түрэхын үндэр одо заяатай хүн байhан. Золто хубиинь орьёлдо хоёр мүшэд ялалзажа, наhанайнь зам гэрэлтүүлhэн, - гэжэ «Бооржогонтой» хүдөө hууринай захиргаанай толгойлогшо Сергей Бузов хэлэнэ. Түрүү-шынь мүшэн – түрэхын аза талаан, хоёрдохинь – ажалша бүхэриг абари зан.

1919 ондо Михаил хүбүүнэй алтан дэлхэй дээрэ мүндэлхэдэ, хүйhыень хүндэhэн хүгшэн иигэжэ хэлэhэн ха: «Энэ хүбүүн зол жаргалай, ута наhанай тусхай hайн тэмдэгтэй үдэр сагта түрэбэ. Одоол ёhото «самсатаяа мүндэлhэн» үхибүүн!».

Нээрээшье, Михаил Степанович дайнда хабаадажа, фронтhоо амиды мэндэ бу-саад, нютагтаа амжалтатайгаар хүдэлжэ, хамтын ажахые бодхоолсоhон. Ажалай габьяа харуулжа, Алтан Одоноор шагнагдаhан, алдарта нэрэнь хэтэдээ мүнхэлэгдэhэн.

«Аргагүй үнэн сэхэ, харюусалга ехэтэй, ямаршье бэрхэшээлнүүдэй урда сухаридаггүй, урагшаа hанаатай хүн hэн», - гээд нютагайнь зон мүнөөшье мартадаггүй.

«Бооржогонтой –дэлхэйн диваажан…»

Михаил Пристромовой 40 гаран жэлэй туршада суг хамта ажаhууhан наhанайнь нүхэр Анна Николаевнагай хөөрэhөөр, тэдэнэй долоон хүнhөө бүридэhэн бүлэ түрүүшээр бишыхан уйтан гэрхэн соо байрладаг hэн ха. Залуу механизатор Михаил үшөө тиихэдэ Захаров ба Лихачёв гэhэн суута механизаторнуудай урда гаража, тэрээн тушаа толилолгонууд элдэб газетэнүүдэй нюурнуудта хэблэгдэдэг болоhон байгаа.

Нэгэтэ Шэтэ хотоhоо М.Пристромов тухай бэшэхэ зорилготой сурбалжалагша ерэжэ, уйтахан ба борохон гэр соонь уулзажа хөөрэлдөөд ошоо hэн ха. Тиигээд нэгэ хэды сагай үнгэрhэн хойно статья гаража, залуу трактористые ехээр голхорооhон ушартай. Юундэб гэхэдэ, холын сурбалжалагша Михаил Пристромовой огто хэлээгүй үгэнүүдые өөрhөө гоёон нэмэжэ бэшэhэн байгаа. Тодорхойлбол, «Бооржогонтой – айхабтар баян бардам байдалтай, одоол, ёhото дэлхэйн диваажан г.м. удхатайгаар зураглаад, мэргэжэлтэдые hайн ажалаар, байдалаар хангаха тушаа найдуулгатай урилга толилогдоhон ушартай.

Зай, тиигээд уданшьегүй, Михаил Пристромовой хаягаар үдэр бүхэндэ шахуу ажал бэдэрhэн хүнүүдhээ хэдэн арбаад бэшэгүүд ерэдэг болобо. Тэдэниие Михаил хамтынгаа ажахын түрүүлэгшэдэ абаашажа үгэдэг, тэрэнь зохидоор арсаhан харюунуудые эльгээдэг байгаа.

Теэд табан мэргэжэлтэд ямаршье мэдүүлгэ хэлсээ-гүйгөөр бүлэнэртэеэ хамта хүрэжэ ерэhэн түүхэтэй. Харин тэдэнэй баяртайгаар зорижо бууhан Бооржогонтойнь дүлии балай, «баабгайн булан» байшоо hааб даа. Мэхэлүүлhэн зон Михаил Пристромовhоошье нэхэhэн, мүнөөхи Шэтын сурбалжалагшыешье оложо, энгэрhээнь зулгааhан, хатуу хөөрэлдөөнүүд, шууяан гараhан гэдэг.

Тэрээнhээ хойшо Ажалай Баатар сурбалжалагшадта ехэ hэргылэмжэтэйгээр хандадаг болоhон байна.

«Ургасын полиин хатантай»

1960-аад онуудта нэгэ зүблөөн дээрэ Шэтын обком партиин нэгэдэхи секретарь М.Пристромовто хандаба: «Зай, Михаил Степанович, ши таряа hайнаар ургуулжа hурааш. Харин мүнөө «Ургасын полиин хатаниие» - кукуруза ургуулха сагшни ерэбэ. Бусадта жэшээ харуулжа, энэ шэнэ ба шухала хэрэг эрхилыш даа».

«Ургасын хатан» ехэ ямбатай ба эрилтэ ехэтэй байшоо. Забайкалиин газар хүрьhэндэ, сагай уларилдань түрүүшээр тааража ядахаhаа гадуур тэрэниие тарилгын машина – сеялкэ үгы hэн тула бэрхэшээлнүүд болоhон байна. Бүхэли поли дээрэ гараар үрыень тариха гээшэ бэлэн бэшэ ха юм даа!

Тиибэшье ажалша бүхэриг таряашан Михаил Пристромов эндэшье сүхэршэгүй нэтэрүүгээр хүдэлжэ, «хатан-ургасые» «hургаалда оруулжа» шадаhан габьяатай. 1964 ондо тэрэ гектар газарhаа 250 центр кукуруза хуряажа абаад, Шэтын можо соо ёhото рекорд табиhан гэжэ эли. Айхабтар үндэрөөр ба үдхэнөөр hархайлдан ургаhан кукурузын эшэнүүдэй дундуур ябаhан трактор харагдадаггүй hэн гэжэ хэлсэдэг.

1965 ондо Михаил Пристромов «МТЗ-50» трактораар 1033 га газар элдүүрилжэ, 220 га бүхэнhөө 225 центр кукуруза хуряажа абаhан.

1966 ондо Октябриин Хубисхалай 50 жэлэй ойн баяраар дашарамдуулан, Михаил Пристромовой нэрэнь Агын тойрогой Хүндэлэлэй ном соо оруулагдаhан байна.

Таряашан - Агын омогорхол!

Мүнөө Пристромовтоной гэр бүлын архив соо алдар суута үбгэ эсэгынь олон сэнтэй орден медальнууд, хүндэлэлэй грамотанууд, гэрэл-зурагуудынь гамтайгаар хадагалагдадаг. Тэдэнэй дунда Новосибирск хотодо кукуруза ургуулдаг мэргэжэлтэдэй зүблөөнэй үедэ Шэтын можын делегациин Н.С.Хрущёвтой хамта буулгуулhан гэрэл-зураг онсо анхарал татадаг. Тэрээн дээрэ Михаил Степанович эгээл саадахи рядта зогсоно. «Би костюм, галстуггүй ба валенкатай байhан ушараар тиимэ саана хоргодоо hэм…», - гэжэ өөрөө хөөрэдэг hэн ха.

Бүхэли наhан соогоо тиимэл хүн байhан гэжэ эли: ажалдаа дээрээ ахагүй баатар, харин байдалай талаар арай үзэгдэhэн hүүдэр. Бүхэли хуби заяагаа, махабад бэеэ хамтын хэрэгтэ зорюулhан, алтан дэлхэйн хүрьhые хара хүлhөөрөө уhалжа, шаргал таряанай хилээмээр олониие садхааhан буянтай, хэшэгтэй таряашан, Агын талын омогорхол!

You have no rights to post comments