Буряад арад зон мүнөө сагта гурбан гүрэндэ - Россида, Монголдо, Хитадта ажамидарна. Арадаймнай иигэжэ таһаржа һуухань XIX зуун жэлэй эсэсhээ XX зуун жэлэй гушаад онууд болотор Монгол орон нүүжэ ошолгонһоо эхитэй. Энэ ехэ нүүдэл тухай кино буулгагдахань.
Үни үнгэрһэн саг шэнжэлжэ, элинсэгэйнгээ дүй дүршэлдэ түшэглэн, бидэ ерээдүйгѳѳ зохёонобди. Түүхээр һонирхоходоо, гансал шуһата дайн дажарай үйлэнүүдтэй танилсана бэшэлди, мүн ажабайдал, заншал гуримууд, соёл тухай мэдэсэтэй болонобди. Тиимэһээ түүхын хуудаһан бүхэн сэнтэй, һургаалтай. Арадайнгаа, гүрэн түрынгѳѳ түүхэ бултыень шэнжэлхэнь орёохон хэрэг, зүгѳѳр гол үйлэнүүдыень, шатануудыень мэдэхээр. Эгээл иимэ зорилго Монгол ороной ажаһуугша, оргодой бодонгууд омогой Доржпүрэв урдаа табижа, “Нүүдэл” (али “Зѳѳдэл”) гэһэн гаршагтай кино буулгахаяа түсэблэнэ.
Түүхын баримтануудта үндэһэлэн, мүнѳѳ мэндэ ябаһан хүгшэд үбгэдѳѳр уулзажа, 1905, 1918 онуудта урагшаа нүүжэ ошоһон буряадуудай хуби заяан тухай баримтата кино соогоо хѳѳрэхэ юм. Кино буулгабарида бэлэдхэлэй, эмхидхэлэй ажалнуудые ябуулжа, Доржпүрэв Монголой Хэнтэйн, Дорнод аймагуудаар ябана, Шэнэхээн ошоо. Хоёрдохёо Ага ерэхэдэнь, бидэ залуу режиссёртой уулзабабди.
Киногой гол үйлэнүүд Агада эхилхэ. Һэеы гэр, үхэг, ходоог тэргэ мэтэ зуугаад жэлэй саанахи хогшол зѳѳриин эндэ, Агада олдохогүй һаань, дутуугаа Монголой Дадал, Баян-Уула, Сагаан Обоо нютагуудта хүсэлдүүлэн буулгахабди гээд Доржпүрэв түсэбүүдээ элирхэйлбэ. Тиихэдээ түрүүн Агада буулгаад, киногой үйлэнүүд Монголой эдэ нютагуудта, саашаа Шэнэхээндэ үргэлжэлхэ. Иигэжэ гурбан гүрэнэй буряадуудай дунда холбоо харилсаа байгуулха шухала зорилго кино-буулгабари эмхидхэгшэд табинхай. Доржпүрэв буряад залуушуулай дунда ѳѳһэдын хэлээр хѳѳрэлдэдэг болоё гэһэн уряатай ажал 2007 онһоо ябуулжа эхилээд, Монголой Улаан-Баатар хотодо “Амин тоонто” гэһэн бүлгэм байгуулаа. Тэрэ Улаан-Баатарта соёлой дээдэ һургуули дүүргэһэн хүн, ѳѳрынгѳѳ үүсхэлээр соёлой ажал ябуулдаг байна. Тиигэжэ буряадтаа хабаатай ехэ хэмжээ ябуулга жэл бүри заабол эмхидхэдэг ха. Энэ удаа кино буулгаха гэжэ шиидэбэ ха юм...
Доржпүрэв
Дэлгэрэнгыгээр 40-дэхи дугаарта.
