Буддын шажанай эгээл хүсэтэй һахюуһан гээд шүтэгдэдэг «Найман тахил» эртэ урда сагта Энэдхэгтэ бии болоһон түүхэтэй. Буян хэшэгэй нангин hүлдэ тэмдэг мүн фэн-шуй һургаалда гол һуури эзэлжэ шүтэгдэдэг.
Жалсан. Дунгар. Бумба. Шүхэр.
Хорло. Хоёр загаһан. Үлзы. Бадма лёнхобо.
Боди модон доро мүндэлһэн
Домогой удхаар, Будда Шэгэ-мүүниин боди модон доро бисалгал хэжэ гэгээрхэдэнь, бурхад «Найман тахил» үргэһэн: эгээл түрүүн Брахма – нангин һургаалаа эрьюулхын сахариг Алтан Хорло, саашадаа Индра – хаа-хаанагүй номнолоо дэлгэрүүлхыень Сагаан Дунгар, Ставара – мүнхын аршаантай Бумба болон бусад бурхад – хоёр Алтан загаһан, Бадма – Лёнхобо сэсэг, илалтын туг – Жалсан, эхи захагүй Үлзы тэмдэг ба эрдэнитэ нангин Шүхэр бэлэглэһэн түүхэтэй.
Эдэ бүгэдэ буян хэшэг, зол жаргал үршөөдэг Буддын һургаалнуудай – Дхармын – нангин hүлдэнүүд болоhон.
Аршалагша шүхэр
Нангин шүтөөнэй Шүхэр хадаа эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай Будда бурханай аршалалта доро байһые hүлдэлдэг. Үбшэ зоболонhоо, элдэб аюул болон гай тодхорhоо аршалдаг гайхамшагта Шүхэр!
Мүн лэ нангин Шүхэр үндэр түрэлтэ изагуурай, алдар солото нэрэ хүндын, баялигай тэмдэг боложо тахигдадаг ушартай. Үндэр зиндаатай хүнэй толгойн оройдо һуулгамаршадай баряад ябаhан шүхэрнүүдэй тоогоор тэрэ хүнэй нэрэ хүндые тодорхойлдог заншал байhан. Шүхэрнүүдэй олон байха бүри алдар солото нэрэ хүндэнь улам дээшээ һэн.
Нангин Шүхэрэй сагаан гү, али гэбэл шара үнгэнь – сэсэн ухаанай, тэрэниие шэмэглэһэн сасаг һабхагуудынь – энэрхы сэдьхэлэй hүлдэ тэмдэгүүд.
Алтан загаһад
Хоёр Алтан карп загаһан – элбэг дэлбэгэй, баялигай, һалбаралгын тэмдэг. Зүүн зүгэй арадуудай заншалаар, карп – бурханай загаһан. Бодото байгаалиин баялигай, газар дэлхэйн, гол мүрэнүүдэй, далайн амитадай һалбарһан байдалай хажуугаар хоёр Алтан загаһан – үбгэн һамган хоёрой бэе бэедээ үнэн сэхэ, энэрхы байдалай ба ута наһанай hүлдэ тэмдэг.
Харин дээдын мэдэрэлэй хэмжээндэ Алтан загаһан – хүнэй гүн ухаанай, дотор сэдьхэлэй хизааргүй арга боломжонуудые, баялигые харуулдаг. Загаһад багахан голой, оёоргүй гүнзэгы далайншье уhанда ядамаргүй тэнжэн тамардаг. Тэрээн мэтэ ёhото гэгээрэлые туйлаһан хүнүүд хизааргүй арга боломжотой, зол жаргалтай.
Баялигай лонхо - Бумба
Эрдэнитэ лонхо, баялигай лонхо, түбэдөөр Бумба – дээдын далгын хэшэгэй, һалбарһан байдалай, ута наһанай ба hанаhан, зориhон бүхы хүсэлнүүдэй бэелүүлэгдэхын hүлдэ тэмдэг.
Нангин бүтээлэй амһарта эрдэнитэ шулуунуудаар, бадма лёнхобо сэсэгэй дүрсэнүүдээр шэмэглэгдэдэг заншалтай.
Лонхын хоолой модон таглаагаар бүглөөтэй, торгон хадагаар орёогдоотой байдаг. Эрдэнитэ бумба сооһоо хэдышье олон зүйлнүүдые гаргажа абахада, тэрэ дундардаггүй, хооһордоггүй, хододоо дүүрэн байдаг гэдэг.
Хүнэй һайн хүсэлнүүдые бэе-лүүлжэ, муу муухайе арилгадаг, номгоруулдаг эди шэдитэй нан-гин Бумбые дасан хиидүүдэй дэбисхэрнүүдтэ буладаг гурим сахигдадаг.
Бадма лёнхобо
Буддын шажанай эгээл элитэ hүлдэ тэмдэг болохо Бадма лёнхобо – гэгээн сэдьхэлэй, арюун сэбэрэй нангин hүлдэ. Олон бурхад энэ сэсэгэй дунда hууһаар дүрсэлэн харуулагдадаг.
Намагай үжэнхэй уһанда ургадаг Бадма лёнхобын дэльбэнүүдтэ ямаршье муухай юумэн халдадаггүй. Тэрээн мэтэ зоболонто сансарын түбидэ түрөөд, гүн сэдьхэлһээ Бурхандаа, Багшанартаа этигэн hүзэглэжэ, гэгээрэлэй арюун замда ороhон хүнүүдтэ ямаршье бузар халдадаггүй.
Бадма лёнхобо – сансарын хүрдэhөө мултаржа гарахын нангин hүлдэ.
Сагаан бүреэ
Сагаан бүреэ – Дунгар буддын шажанай, гурбан эрдэниин агууехэ илалтын нангин абяа hүлдэлдэг. Хамаг ада баршадые, дайсадые мүр сараагүйгөөр дараха аргатай шэдитэ дуунай абяан…
Нангин Сагаан бүреэгэй эрьюулгэнь нара зүб, баруун зүг руу сахариглан мушхардаг. Энэ хадаа ехэ хоморой, сэнгүй үнэтэй эрдэнитэ бүреэ болоно. Юундэб гэхэдэ, олонхи бүреэнүүд нара буруу эрьюулгэтэй байдаг.
Нангин бүреэгэй шэдитэ абяан дэлхэйн дүрбэн зүгэй, найман хизаарай бүхы булануудаар таран зэдэлжэ, Буддын һургаалнуудые дэлгэрүүлдэг, солыень дуудадаг заяатай.
Үлзы тэмдэг
Эхи захагүй томогдон үргэлжэлһэн Үлзы тэмдэгэй угалза-нуудые ондоогоор хизааргүй юртэмсын зангилаа гээд нэрлэдэг. Замбуулин дэлхэйн эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай хоорондоо таhаршагүй бүхэ холбоотой байхын hүлдэ тэмдэг. Yшөө эхи захагүй Үлзы тэмдэг хүнэй гүн сэдьхэлэй мэдэрэлэй ба ухаанай хизааргүй ехэ арга боломжонуудые харуулhан нангин һахюуhан.
Үлзы тэмдэг элдэб янзын түхэлтэйгөөр зураглан харуулагдадаг. Буддын энгэртэ ялалзаһан «хас тэмдэг», Кришнын энгэрэй «зол жаргалай эрьюулгэ», углуу бүхэниинь бүлюудэгдэһэн эрдэни шулуун – булта Үлзы тэмдэгэй hүлдэтэй. Мүн лэ уһанай эзэн Лусад хаанай толгойн ара талын «капюшондо» Үлзы тэмдэг һиилэгдэһэн гэдэг.
Илалтын туг
Хамаг дайсадые, һаад тодхорые, мунхагые саража илахын hүлдэ тэмдэг Илалтын туг буддын шажанай үшөө үгы байхада бии болоhон түүхэтэй. Эртэ урдын сагта Энэдхэгэй хаашуул Илалтын жалсан тугуудые ордон соогоо үлгэдэг, дайнда мордоходоо абаад ябадаг һэн ха.
Буддын шажанда Жалсан туг – бурханай хамаг ада баршадые, альбан шүдхэрнүүдые, хуурмаг үзэгдэлэй Марые даража илаһанай hүр жабхаланта hүлдэ тэмдэг!
Буддын һургаал хадаа хамаг мунхагые ба үхэлые илаhан. Хүн бүхэн гэгээрэлэй замда орожо, сансарын хүрдэһөө мултараад, үхэл зоболонгүй дээдын бурхадай орондо түрэн мүндэлхэ аргатай ха юм.
Хорло
Буян хэшэгэй наймадахи hүлдэ тэмдэг – Дхармын сахариг – Хорло. Тэрэнэй хүсөөр замбуулинай эзэн хаан Чакраварти бурхан юртэмсые тойродог гэһэн домогтой. Хорло – тогтонгүй хубилан һэлгэжэ, хододоо урагшаа тэгүүлһэн сагай hүлдэ тэмдэг.
Тэрэ найман пайлсатай, гурба-дүрбэн эрьюулгэтэй тэргын булатай, үнгын сэсэгүүдээр ба ута зурууд туузануудаар шэмэглэгдэһэн сахаригтай. Найман пайлсань Буддын найман зүйлтэ хэмжүүрэй буянта замые hүлдэлнэ. Сахаригай дундахи голынь – нангин һургаалай, ёhо журамай үндэhэ һууринь. Гурбан эрьюулгэ – хүнэй «биб» гэгшын хуурмаг хүсэл, мунхагые, сухалыень дараха hүлдэ тэмдэг. Дүрбэн эрьюулгэ – Дхармын дүрбэн үнэнэй hүлдэнүүд.
Хорлын найман пайлса гэгээрэлэй замда ушаралдаһан хамаг hаад тодхорые таhа «сабшажа» хаядаг. Гэгээрэгшын бүхы найман шанар – үзэл, һанаа бодол, хэлэн, абари зан, амидаралайнь шэнжэ түлэб, зүдхэмжэ, мэдэрэлгэ, ажаглал – зүб байха ёһотой.
Дхармын хүрдын улам түргөөр хүдэлхэ бүри найман зүйлтэ буянта замаар ябаhан хүнэй дотор сэдьхэлэй хүгжэлтэ түргэдэдэг.
Найман тахилые гэр гуламтадаа байлган шүтэжэ, бэедээ зүүгээд ябабал, хүнэй бүхы һайн хүсэл зорилгонуудые бэелүүлхэдэ туһатай, ехэ хүсэтэй һахюуhан.
Баярма БАТОРОВА.
