Зугаалайн дасанай нэгэ сэсэн мэргэн лама хойшонхи үеын зондо иигэжэ захиһан ха: «Ерээдүйн сагта эндэ ехэ харгы болохо; ябаһан хүн зон Бурханда зальбаржа, маани уншажа ябуужаг даа». Энэ газарынь Зугаалай ба Хара-Шэбэр нютагуудай хоорондо, харгын хойто бэедэ, хада гүбээ толгойн оройдо оршодог юм.

Хүбэниин цанид лама. Гэр бүлын архивһаа абтаһан фото-зураг.

Тодорхойлбол, элдин газар дайдатай, ажалша малша зотой Хара-Шэбэр нютагта тоонтотой Хүбэниин Аран-Жамба ХХ зуун жэлэй эхиндэ улад зонойнгоо дунда буян үйлэдэжэ, Хүбэниин цанид ламхай гэжэ холо ойгуур суурхаһан, олондо мэдээжэ болоһон байгаа. Тэрэ залуугаар Түбэд орон ошожо, буддын шажанай гүн ухаа олон жэлэй туршада шудалжа, цанидай ехэ номтой болоод, нютагаа бусаһан намтартай. Хожомынь Зугаалайн дасанда буян хэжэ, арад зондоо ехэ туһатай, хүндэтэй, сэсэн мэргэн лама санаартан ябаһан гэжэ бүгэдэндэ хэлсүүлһэн. Нютагай үбгэд хүгшэд бүри һаяшаг болотор Хүбэниин цанид ламаяа дулаанаар дурсан һанажа хөөрэлдэдэг һэн. Нэмэжэ хэлэхэдэ, энэл нютагһаа гараһан Жамбаа лама, Соржо лама гээд лэ, олон лама санаартан байһан. Эдэ ламанарай бүтээһэн субарганууд мүнөөшье байдаг.

Ямаршье хатуу бэрхэ сагта, «хара хирээгэй хаагалаан» хашалтын, хамталалгын үедэ Ага нютагай арад зон шажан шүтөөндөө ба лама санаартандаа нюусааршье һаань этигэжэ, хүндэлжэ ябаа болоно. Энэнь ехэ һайшаалтай юм.

Хүбэниин цанид ламын холын оронһоо түрэл нютагаа бусаһан тухайнь Эсэгын дайнай ветеран Һамажабай Даши үбгэн иигэжэ хөөрөө һэн:

«Урда сагта буддын шажан буряад нютагуудаар дэлгэржэ, Бурхан багшын һургаал ехэ хүндэтэй болоһон. Тэрэ үедэ олон бэрхэ, һүбэлгэн, хатуу зоригтой буряад хүбүүд холын замда зорижо, элдэб бэрхэшээл гаталжа, Түбэд орон хүрэхэдөө, буддын шажанай дээдэ һургуулида һайнаар һурадаг байгаа. Тэдэнэр хатуу шалгалта гараад, гүнзэгы эрдэмтэй лама санаартан болоходоо, хэһэн бэлиг эрдэмээ хүн зондоо зорюулжа, ухаан сэдьхэл, соёл гэгээрэл дээшэнь үргэхэ, түбэд эмнэлгэ хэхэ зорилготойгоор түрэл нютагаа бусахые ехэл оролдодог байһан.

Нэгэтэ намарай ольбон хүйтэндэ Хориин үргэн талада түбхинэһэн малшан айлда нэгэ танигдаагүй, наһатайшаг буряад хүн орожо, хонолго һураһан ха. Хараха янзада, эндэ тэндээ таһарһан, халааһаар бүтүүлһэн муу хубсаһатай, ехээр элэһэн гуталтай, юрэдөө, холоһоо ябаһан аяншан гэжэ мэдэхээр байгаа. Гэрэй эзэн талын буряадай ёһоор халуун сайга аягалжа, тэрэниие ундалуулба, эдеэлүүлбэ. Сай уужа һуухадаа, нюур шарайгаар, бэе махабадаар тэгшэ, сэбэр, шадалтай, олон табан үгэгүй, урин зулгы хүн байгаа. Буряад зон гээшэ хүниие адаглан хараад, шэнжэлэлгэ хэдэг, зан абари, сэдьхэл шанарыень тухайлдаг, мэдэдэг заншалтай һэн. Тэдэнэр хэр угһаа мал адуугаа хаража, бууса бэлшээри, сагай уларил гэхэ мэтые мэдэдэг, хурса ухаалиг, шэрхи бүхэриг зон байгаа...

 

Дэлгэрэнгыгээр 43-дахи дугаарта.

 

You have no rights to post comments