Агын дасанай Согшон дуганда түсэблэгдэһэн ажалнууд түгэсэжэ, хандибай мүнгэ суглуулгын счёт хааха саг ерээ гэжэ шиидхэбэриин абтаһан тухай бэшээ бэлэйбди. Гурбан жэлэй туршада Согшон дуган хуушанайнгаа һүртэй түхэлдэ орожо, бүхы нютагайхидаймнай, юрэл шажан хүндэлдэг зоной нюдэ хужарлуулба. Яагаад иимэ богони болзор соо энэ ехэ хэмжээнэй ажал бүтээ гээшэб?
Согшон дуган. 2013 он.
Дуган һэргээгдээд байгаа
Согшон дуган һэргээлгын-заһабарилгын ажалнууд 1996 онһоо эхилһэн байна. Тиихэдэ дуган хооһон, һан-дархай, орхисооной байшан байгаа. Дуганай 1-дэхи дабхарай баханануудые хажуу тээһээнь хюрѳѳдэжэ, тэбхэр модохонуудые хадаад, таһалгануудые хэһэн, баханын гоё номонуудые таһа сабшажархиһан, хорёо хотошьегүй, үхэр малай үдын халуун наранһаа хородог байра болоод байгаа. Агын дасанай консультант, Согшон дуган һэргээлгын ажалнуудта 1998 онһоо хабаадаһан архитектор Доржи Балдоржиевай хэлэһээр, тиихэдэ Буряадай арадай уран зурааша Дашинима Дугаров шабинартаяа ерэжэ, 2000 он болотор модо һиилэхэ ажал хээ. Хушалта дорохи хүбѳѳ (карниз), уран һайханай һиилэлгэ (художественная роспись), хээ угалзануудые шэрдэлгэ (орнаментальная роспись) – архитектурна шэмэглэлэй ажалыень дууһан хээ. Хэзээшье, эдэ бүгэдэ ажалнууд Агын дасанай ламанарай хиналта доро үнгэргэгдѳѳ.
Удаадахишье жэлнүүдтэ ажал аргаахан хэгдэжэл байгаа, Согшон дуган анханайнгаа түхэлдэ орожо, дээ-шээ 2-дохи, 3-дахи дабхарнуудынь бодоо. Тойрогой хүтэлбэрилэгшѳѳр Б.Б.Жамсуев һая ороһон, бага сага мүнгэн һомологдодог һэн ха. Дасан ѳѳрѳѳ тэрэ үедэ хүсэтэй, баян, һүзэг-шэдэй үргэһэн солхооб, 3 солхооб ехэ мүнгэн байгаа, тэрэнэй хажууда мүнѳѳнэй 10-20 түхэриг хашарһан юм.
2001-2002 онуудта үмсын хэрэг эрхилдэг барилгашан Баясхалан Бадмаев дуганай шала хээ, газаагуурхииень зохёогоо.
2003 онһоо «Дархансервис» эмхи (директорынь – Абида Дагбаев, ахамад инженерынь - Доржи Балдоржиев) хүдэлхэдѳѳ, оршо гаршын түһѳѳ түсэбэй саарһа (проектно-сметная документация) хэжэ ажаллаа. Тойрогой «Реставрация Агинского дацана» гэһэн программаар Дуйнхор дуган, Майдариин дуган бодхоогдоо. «Тойроод гоё хорёо баригдаа, газаахи үүдэн – томо арка хэгдээ, «Юндэн Шодон» субарга бодоо, Согшон дуган тойруулаад, болбосон түхэлтэй болгогдоо, досоохи зайн галынь татагдаа. Согшон дуганай 2-дохи дабхарай бахананууд, ганжар, жалсангууд хэгдээ, гунгарбаа дархалагдаа. Бүхыдѳѳ 60 гаран сая түхэригэй ажал хэгдэһэн», - гэжэ мүнѳѳ Доржи Бадмаевич хѳѳрэнэ.
Майдари бурхан
Иигэжэ тойрогой бэеэ даанги байха үедэ «Культура России» гэһэн федеральна тусхай зорилготой программаар мүнгэн һомологдожо, Согшон дуганай түхэл шарай нилээд нюруу болоһон, досоо газаагүй шэмэглэгдэнхэй, һүртэй болоод байгаа.
Федеральна удха шанартай архитектурна хүшѳѳ урдынь түхэлдэ оруулхын тула Агын дасанай шэрээтэнэр Золто, Жанчуб, Цырен, Бадма ламхайнарай, дид хамба Бабу ламын үршѳѳлѳѳр уран гартан үнэнхэ зүрхэнһѳѳ оролдожо хүдэлѳѳ. Мүн тойрогой засаг зургаа-най талаһаа программа бэелүүлгэ ходо шалгагдажа, хинагдажа, бүхы хэлсээ саарһануудынь хэгдэжэ байгаа. «2006 ондо 6 сая түхэриг, 2007 ондо 3 сая түхэриг тэрэ программын шугамаар һомологдоһон», - гээд тойрогой Захиргаанай территори хүгжѳѳлгын хүтэлбэриин дарга Солбон Аюрович Цыренов тайлбарилба. 2011 онһоо хоёр жэлэй туршада 7 сая түхэригѳѳр Майдари бурхан заһабарилагдаа. Нан-гин шүтѳѳн бурханай дүрсын хэһэгүүд машинаар Улаан-Үдэ абаашагдажа, «Лотос» эмхиин бааза дээрэ дутуу дундань хүсэлдүүлэгдэһэн. Майдари бурхан заһабарилгын оршо гаршын түһѳѳ түсэбэй саарһан 2012 ондо бүтэжэ, тойрогой Захиргаан наяад сая түхэригэй мэдүүлгэ Москва эльгээгээ, аукцион болоод, тэрэ мүнгэниинь 57 сая болотор хаһагдаа. Тиигэжэ 2014 ондо тэрэ 57 сая түхэригѳѳр Майдари бурхан заһабарилагдаа.
Галда хайлаба
Иимэ ехэ хэмжээнэй ажалай эгээл түгэсэхэ шатадаа хүрѳѳд байтар, гэнтэл хүхын дуунай үедэ сошордомо мэдээсэл сахилгаан түргѳѳр тарашалай: Агын дасанай Согшон дуган 2014 оной майн 27-до галда хайлаа.
Тэрэ дары энэ аюулта ушараар ажал эмхидхэхэ бүлэг байгуулагдажа, тойрогой Захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ Ананда Дондоков шата шатаар хэдэн хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэхэ тухай шиидхэбэри абтаад байна гэжэ майн 28-ай үдэр мэдүүлээ бэлэй. Нэн түрүүн, түймэрэй шалтаг болон гарзань элирүүлэгдээ, түймэрэй үлэгдэлнүүд сэбэрлэгдээ, дуган һэргээн бодхоолгын ажалнуудые түсэблэһэн саарһан бэлдэгдэжэ эхилээ, туһаламжа үзүүлгын тусхай счёт нээгдээ, тэндэ сугларһан мүнгэнэй оршо гарша болон бүхы ажал хинаха, зүбшэн хэлсэхэ Тэдхэмжын Зүблэл байгуулагдаа. Энэ зүблэлэй түрүүшынь зүблѳѳн июниин 3-да эмхидхэгдэһэн байна. Июниин 3-ай үглѳѳнэй байдалаар, тэдхэмжын счёдто 737,177 мянган түхэриг ороод байгаа, июниин 9-дэ – 2331,326 мянган түхэриг.
Шэнжэлэлгэ хэгдээ
Түрүүшын ондо мүнгэн түргѳѳр сугларжа байгаа, тиигэбэшье федеральна бюджедэй мүнгэгүйгѳѳр Согшон дуганаа һэргээжэ шадахагүйбди гэжэ тойрогой засаг зургаанай түлѳѳлэгшэдэй, Агын дасанай хүтэлбэриин мэдэжэ байһаниинь лабтай. Бэшэ ондоо тээһээ хаанаһаа оршо орохонь даа. Теэд федеральна бюджедһээ мүнгэ абахын тула ямар ажалнуудта хэды мүнгэн хэрэгтэй болоноб гэжэ түһѳѳ түсэбэй саарһа зохёохо ёһотой. Тойрогой Захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ Ананда Дондоков июль соо энэ ажал барилгашанай мэргэжэлтэй Солбон Аюрович Цыреновтэ даалгаа.
Дэлгэрэнгыгээр 2018 оной 4-дэхи дугаарта.