Монгол литын ёһоор шара шорой нохой жэл хабарай түрүүшын - хүхэ эреэн гүрөөһэн   һарын шэнын нэгэндэ (григорианска литээр февралиин 16-да) залар-жа, Ази түбиин арад тү-мэн шэнэ жэлээ угтахань. Агын «Дэшэн Һүндэблин» дасанай гунир Бадма ла-ма хурагдахаа байһан хуралнуудай удха шанар тухай маанадта хөөрэжэ үгэбэ.

 

Дүгжүүбэ. Агын дасан. Донир Доржиевай фото.

 

Февралиин 12-һоо Сагаан һарын хуралнууд эхилхэ юм. Энэ үдэр 10 ба 15 сагта Бурхан багшын айладхаһан «Ганжуур» номой 108 ботиһоо бүридэһэн сударнууд (жэл бүри ээлжэлээд хурагдадаг) лама хубарагуудта тараагдажа, Ехэ Согшон дуган соо Будда Шэгэмүүниин гайхамшагта үнэн һургаал уншагдаха.

Февралиин 13-14-дэ – Ашан хурал («Хэнгэрэгэй абяан» гэһэн удхатай) үглөөнэй 6 сагһаа Жигжид Идамай уншалгаар эхилхэ юм. Лама санаартан бисалгал хэжэ, Жигжидэй дагжад абажа, Чойжал, Гомбо сахюусадые буулгаад, хоёр үдэрэй туршада хамаг амитан бүгэдые аршалхын ба буянай замда дайралдаһан һаад түбэг усадхахын түлөө уншалгануудые бүтээдэг.

Февралиин 14-дэ 18 сагһаа – Дүгжүүбэ. Жиндагууд олоороо сугларжа, жэл соо хэһэн нүгэлөө наманшалдаг. Лама санаартан сан хэнгэрэг сохижо, бүреэ дунгарай абяан доро хүн зоной алдууень заһажа, бүхы 64 баршад, нүгэл, үбшэ зоболон сор руу хэжэ, газаашань гаргажа, галда шатаадаг. Буддын ёhололой суглуулбаринууд соо Дүгжүүбын зайлуулдаг бүхы гай тодхор тоологдодог: хии, желчь, залхагай тэнсүүрилгын таhархада бии болоhон 404 үбшэн, 18 янзын нервно-психическэ үбшэнгүүд, хүүгэдэй 15 үбшэн, айдаhаа хүрэлгэ, хурисал ба уур сухал hүжэрѳѳдэг сэдьхэлэй тэнсүүрилгэ эбдэhэн 360 шалтаг, наhанай табисуурай сагай дүүрээгүй hаа, 8 янзын сагhаа урид үхэл, урдын үйлэнүүдэй 20 мянган муу хойшолон.

Сор – хүн зоной бүхы гэм, дутуу дундые, hальхай ябадал хуралай үедэ ламанарай маани мэгзэмэй хүсөөр үнэhэн тоборог болгохо шадабаритай эди шэ-дитэй зэбсэг мүн.

Дүгжүүбэ – шэнэ жэлдэ амгалан тэнюун байдал, жаргал, эб эетэй байхын түлөө ухаан сэдьхэлээ сэбэрлэлгын болон бүхы гасалан зайлуулха, муу муухайhаа мултарха тусхай ёhолол.

Хуралда Чойжал сахюусанда мүргэдэг ба үргэл хэдэг. Чойжал сахюусан гай аюул оруулангүй, хорото ябадалhаа аршалдаг юм.

«Сэдьхэл, хэлэн, бэе гурбаа-раа шэнэ жэлдэ арюун ороёл даа» гэжэ жиндагууд зальбардаг ёһотой. Сугларагшад аршаан-да, сагаан эдеэндэ хүртэдэг, бэеэ арюудхадаг.

Февралиин 15-да дүйсэн, «бүтүү» үдэр (монгол һарын 30) мандана. Дасанда 16 сагһаа 365 дахин сан сохихо уншалга – «Ярсаг» үнгэргэгдэхэ.

Урдань һара урид Сагаалганда бэлэдхэл эхилдэг байгаа. Гэр бараагаа, хорёо хотоёо сэбэрлэдэг, адисаар арюудхадаг. Бурханаа дэлгээжэ, зула бадараадаг, тахил, сагаан эдеэ, сэржэм, мяхан табаг, бүүһэг үргэдэг, бүреэ үлеэдэг. «Бүтүү» үдэр архи уужа болохогүй. Олонхи зон энэ үдэр масаглажа, мяха эдихэеэ бэеэ баридаг юм. Бэеэ арюунаар абажа, маани мэгзэм уншажа, буян үйлэдэдэг үдэр болоно.  

Шэнэ жэлэй урда тээ хүн зон үри шэриеэ түлэдэг, абаһан уялгаяа дүүргэдэг, хэн нэгэнтэй хэрэлдэһэн, муудалдаһан байгаа һаа, эблэрхэнь шухала юм.

Ехэ Согшон дуган соо 22 сагһаа хойто гүрэнүүдтэ ажа-һуудаг буддын шажантанай абарагша – Балдан Һамада зорюулагдаһан хурал эхилдэг. Сагаан һарын шэнын нэгэндэ үүр сайжа эхилхэдэ, Балдан Һама бурхан энэ дэлхэйе тойрон эрьежэ морилно, өөрынгѳө хамгаалалга доро байһан уладые адисладаг, жаргал буян үршөөдэг. Бүхэли һүниндөө хурал боложо, үглөөгүүр Сидор (уншалга), Туй (угаал), Мандалын үргэл үнгэргэгдэдэг. «Балдан» гэхэдээ, «благородный» - һайн гэһэн удхатай.

Февралиин 16-да үглөөгүүр наранай гарахалаар, Шэнэ жэлнай – Сагаалган эхилнэ. Гэрэйнгээ газаа хэншүү таби-жа, сагаан эдеэ, һү сайгаа орон дэлхэйдээ, дасанай байһан зүг руу үргэхэ ёһотой.

Лама санаартаниие, аба эжыгээ, наһатай зониие, аханараа золгодог заншалтай.

Февралиин 17-до – Һарзай. 9 сагһаа Табан Хаан, Жамсаран, Дамдин сахюусадай ехэ уншалганууд үнгэргэгдэхэ. Эдэ сахюусадые хүндэлнэ болонобди. Табан Хаан – Бигар тэнгэри, буддын шажан Түбэдтэ дэлгэрхэдээ, тэндэ урдань байһан харын онго тэнгэринэрһээ арбан наймыень нэрлэжэ, Һама, Жамсаран, Гомбо, Табан Хаан гэхэ мэтээр нэрлэжэ, буддын шажанай сахюусад дошход болгожо тогтооһон гэдэг.

Монгол һарын 2-то морин саг-та (12.00-14.00 сагта) хии мори өөрынгөө һайн зүг руу гаргажа  хиидхэхэ. Хии морин наһанай ябадалда гүнзэгы удха шанар-тай, уруугаа байгаа һаань, Сэдэб Шэвэли (үхэлые мэхэлхын, ами наһанай түлөө) шанга ном уншуулагты гэжэ абарал буудаг.

Февралиин 19-дэ, монгол һарын дүрбэнһөө Монлам ченмо хурал эхилжэ, монгол һарын 15 болотор үдэр бүри Будда Шэгэмүүниин, Богдо Зонхобын, үндэр түрэлтэ ламанарай нам-тар, Алтан гэрэл, Жадамба, Сүнды г.м. номнол уншагдаха бшуу. 15 сагһаа Туй, Мандала үргэгдэнэ, нютаг нугадаа дэмбэрэлтэй байхын түлөө Богдо Зонхобын зохёоһон Донтигтуй ном хурагдадаг.

Монгол һарын 15-да үглөө-нэй 10 сагта шэрээтэ залагдажа, Сунчой табигдадаг. Сунчой гээшэ һургаалай үгэ. Хүн зон олоороо ерэжэ, шэрээтые соносоо һаа, дэмбэрэлтэй байха.

Мартын 2-то 16 сагһаа Сагаан үбгэн тахигдаха. Хамаг амитадые аршалхын, табан хушуун малаа үдхэхын, хүн зоной хамаг амитадые аршалхын, хүн зоной үбшэндэ диилдэнгүй, ута наһатай, һайн байхын түлөө уншалга. Мандала, һү, сай үргэдэг, архи үргэхэнь хорюултай.

 

Мартын 3-да 10 сагһаа – Сахюусан, далга. Хуралда олон хүнэй ерэхэдэ, элшэ хүсэн нэмэдэг, хэрэг бүтэсэтэй байдаг, далга һайнаар үршөөгдэдэг. Сагаан эдеэн табаг дээрэ мяханай зүйл хэжэ болохо. Һүзэгшэд һү, сай, архи үргэдэг. Энэ үдэр жэлэйнгээ буян хэшэгэй, үлзы хутагай далга абана болонобди. Далга абаһанайнгаа удаа сагаан эдеэн табагаа гэртээ абаашажа, бүгэдөөрөө 3 хоногой туршада хүртэдэг. Иигэжэ олон үдэрэй уншалгын дүүрэхэдэ, Сагаан һарын хуралай тараал болодог гээшэ. Саашань лама санаартамнай Сагаан һарын барагдатар, олонтой адли сагаалха аргатай болодог.

You have no rights to post comments