Малаа хагдаар ондо оруулнаб

Цыбенжаб Жамцаранов, Хүнхэрэй Ленинэй нэрэмжэтэ колхозой үхэршэн:
- Би мүнөө үедэ намар илгажа үгэһэн хамтын 137 толгой хашараг үхэр, 5 юрын үүлтэрэй буха, 5 үнеэ ажалланаб. Энээнэй урда шэнги тэрэл шэгээрээ зөөжэ, үхэрөө ото хагдаар ондо оруулнаб. Мүнөө үбэлэй гурбан һapa coo арба дахин бууса урилжа зөөһэн байгдана. Нэгэ буусада саанатаалһаа 15 хоногдоно.

Энэ үбэл саһан бага, хагдан элбэг, ехэ һайн саг байгаа гээшэ. Yxэрэй шадал дунда зэргэ, нэгэшье толгой хоролто болоогүй.
Колхоз хадаа намда найман оодон xahaг тэргэ ба найман атан тэмээ зөөжэ байхым даалгажа үгэһэн юумэ. Манай тэндэ тала газар аад, түлеэ түлишын бэрхэ туладань аргал шэрэлсэдэг байнаб. Шэнэ бууһан газартаа үхэрэй хоноходо нэмэри дулаан болгохо гэжэ харшануудые тэргэдээ хабшаад, халхабша хэжэ, хэбтэридэнь хониной хохир адхадаг байнаб.

Үхэрөө яажа адуулдаг тухайгаа хэлээ haa иимэ: үглөөгүүр нара игаалгад гэжэ үхэрөө бэлшээжэ, үдэшын бүрэнхы болотор сособой хажуудань ябадаг байнаб. Үхэрөө үдэртөө гобишог, нуур хотогор, марса хужартай газараар адуулдагби.
Иигээд март һара гapаад байхадань, буруу үхэр нэмэжэ үгэхэ. Тиигэхэдээ үхэрэйм тоо 300 тухай болохо юм.
Малшадта ажалай нэмэлтэ түлбэри бодо малаар лэ үгэхэ гэһэн СССР-эй Совнаркомой тогтоол намайе ехэ урмашуулба.

Манайхинай дүй дүршэл

Жаб Гуруев, Хүнхэрэй Ленинэй нэрэмжэтэ колхозой тэмээнэй фермын бригадир:
- Анха манай нютагта колхоз болоһон саг - 1931 онhoo хойшо тэмээ ажаллажа эхилһэн хүн гээшэб. 1937 онһоо тэмээнэй бригадир ябанаб. Москва выставкэдэ мордохо гэжэ байтарни, энэ дайн эхилжэ һаатуулаа һэн. Дайнай үедэ областьhoo диплом ба 500 түхэригэй шагнал абтаһан байна.

Фермэмнай мүнөө 479 толгой тэмээтэй. 73 тэмээн буурада ороһон юм. Мүнөө хоёр тэмээн түрөөд байна. Үнгэрэгшэ жэлдэ 62 тэмээнһээ 62 ботого хоролтогүйгөөр абтаа һэн.

Мүнөө үедэ үбһэ эдидэг тэмээн үгы, бултадаа хагдаар ондо орожо байна. Хүсэ шадалай талаар бүгэдэ һайн. Caһaнай opohoop, 11-дэхи буусадаа буугаад байнабди.

Тэмээ ажалладаг дүршэл тухайгаа хэлэхэдэ иимэ: мүнөө тэмээгээ үглөөгүүр наранай тээ гapahaн хойно адуулгада гаргажа, үдэрынь эдеэлсэтэй һайн газараар адуулаад, үдэшэ хуряажа, хонолгодонь оруулагдадаг. Һүнинь тэмээмнай газаагаа хонодог. Хэбтэридэнь хохир хэгдэдэг. Октябрь hapahaa доро нуур газарта оруулжа адуулагдадаг. Сахилза, алтаргана үбhэн хоолдонь ехэ һайн байдаг, хабар болоходо, энэ үбһэ үндэһөөрнь эдидэг юм. Бургааһанай гүлгэлхэ үе - апрель ба май hapaнуудта шугы бургааһаар адуулдаг байнабди. Энэ хадаа ногоондо хүсэлхэ таладань ехэ һайн байдаг.

Зунай сагта тэмээн гээшые шэлэ намнуулжа, шобторгоно бypгaahaн, набша намаагаар ябуулжа таргалуулдаг гуримтайбди. Иигэжэ октябрь һара болотор адуулагдана. Зунай сагта тэмээгээ гурбан бүлэг, үбэл болоходо, хоёр бүлэг болгодог байнабди.

Хабарай сагта тэмээнэй нoоho гээлгэнгүй, бүрин абаха зорилго байна. Апрелиин эсэсээр зогдор нооһыень абажа эхилдэг-бди. Атан тэмээнһээ 6 хиилэ, торомһоо 1,5 хиилэ нooho абаха уялга абаа hэмди.

Тиихэдэ тэмээн гээшые халуун дулаанай сагта орой болотор унаха ябадал ехэ хоротой гээшэ даа. Тэмээн халуун бэетэй амитан юм. Минии һанахада, июниин тэнһээ эхилжэ унахаа болихо ба ноябрь һара гаргажа унабал, ехэ һайн. Орой болотор унаада ябаһан тэмээн хожомоо досоогоо үбшэнтэй боложо, хэрэгһээ гарадаг.

Ажалай нэмэлтэ түлбэри тугал, хурьгаар гү, али поршоонхоор үгэхэ гэһэн шэнэ тогтоолые амаршалжа, бүри эршэмтэйгээр хүдэлмэрилхөөр байна.

Хонидынь намарайнгаа таргаар

Жамбал Жигмитов, Согто-Хангилай Сталинай нэрэмжэтэ колхозой хонишон:
- Эгээн түрүүн 1934 ондо колхозой hyбай хони ажаллажа ороһон байнаб. Һүүлэй үедэ түрэхэ эхэ хонидые даажа абаһаар, хоёрдохёо түрүүлхээ байгдана.

Мүнөө үедэ хонин һүрэгөө яажа ажаллажа байһан тухайгаа хэлэбэл, 378 эхэ хонин, 431 түлгэ даашадамни юм. Харганааша гэжэ газарай хойто үбэртэ намар буугаа hэм. Мүнөө тэрэ газартаа байhaapби. Хонидойм бэлшээриин газар хадаа полинуудай дунда юм. Хонидоо үглөөгүүр хада энгэр газараар һайса эдеэлүүлээд, полидо оруулжа адуулдагби. Нара opoxоhoo урид полиһоо гаргаад адуулагшаб. Хужар марсатай долёосодо хэды хоноод лэ хонидоо оруулдагби.

Хүйтэнэй сагта хониной хэбтэридэ ехэ һаналаа табигдана. Минии һанахада, хониной хохир үдэр бүри обоолһоной ехэ олзо үгы. Ушарынь, дороо дулаан байдаг. Хэрбээ харанхы болотор хээрэ хонидоо ябуулхада, хэбтэринь хүрэшэхэ, дан һүни орой болотор зайлгаһанай тyha байхагүй. Хонидой бэеынь дулаасахын түлөө хэбтэридэнь оруулхадаа шамдуун туугаад хаажархидаг байнам. Иихэдэ бэень халаад, һүнинь дулаан хонодог.
Үдэрынь xoнёо адуулхадаа, хагданай шанар хараха гээшэ тон шухала. Хонид гээшэ тунга үзүүр газарта ябахыса ябаад лэ, үбһэ набшаһанай үзүүр, буурсаг, сэбэр бутуулал эдидэг амитан юм. Иимэ үбhэнэй газар бэдэржэ адуулдаг байнам. Мүнөө минии даашын хонин намарайнгаа таргые алдаагүй шахуу.

Иигээд нарай түл абалгын харюусалгатай халуун үе орохоо байна. Үнгэрэгшэ жэлэйхи шэн-ги гээлтэ хоролтогүйгөөр нарай түл абахын түлөө шармайха байнаб. Нарай жэжэ малаар ажалай нэмэлтэ түлбэри үгэхэ гэһэн правительствын тогтоол хадаа малшадай тала хараһан тогтоол гээшэ. Энэ тогтоол хадаа хамтын мал һүрэг олон болгохо ябадалда ехэ туһа хэнэ.

Үнеэдээ хайдагаар һаанабди

Жаргал Батуева, Урда-Агын Ворошиловой нэрэмжэтэ колхозой һаалишан:
- Арбан гурбан жэл соо таһалгаряагүй һаалишанаар хүдэлмэрилжэ ябанаб. Энэ сагай хугасаа дотор хоёр зуугаад тугал түлжүүлжэ, мал болгоһон байнам.

Борогшон Балдориева даагшатай манай үндэр һаали хадаа дүрбэдэхи жэлээ үнеэдээ хайдагаар һаана. Хайдагаар һаалга шэнэ юумэн аад, түрүүшын жэлдэ түхэлгүй шэнги гэхэ гү, али таарамжагүй мэтэ байгаа hэн. Харин мүнөө болоод байхада, бүри һайн, үнеэд hү ехые үгэдэг ба бэень тобир болоо. Зунай сагта тугалнуудые адуулхада, эхэтэеэ ниилэшэнэ аа гү гэжэ зоболтогүй, амар байдаг.

Манай үндэр һаалиин наяад үнеэн дулаан зохид байратай. Үнеэдээ далдань хаахадаа, ганса гансаарынь бойлторголоод уядаг байнабди. Үнеэднай тэрээн бүреэ кормушкатай. Үнеэдээ далдань хаахадамнай, өөһэд өөһэдынгөө байра мэ-дэдэг. Жэжэ буруун тугалнууд ондоо байрада амяараа байдаг.

Мүн һаалидамнай тусгаар бэрхэ тугалшан Пагма Жамбалова, Дарима Нимаева гэгшэд бии. Эхэһээ тугалай гарахадань, эхынь ууpaг эдюулжэ тэнжээгээд, һара болгоһон хойноо тугалшанда тушаажа үгэдэг байнабди. Хэрбээ үнеэдэй үбэл түрөө һаань, олон болгоод, гансата тугалшанда тушаадаг гээшэбди.

16 үнеэ даажа ажалладагби. Эдэнэйм 3 үнеэн түрөөд байна. Бүхы тугалаа хоролтогүй амидыгаар тугалшанда тушаажа шадаха байхаб.
Үнгэрэгшэ жэл 850 ажалта үдэр олоһон ба 4 мянга гаран түхэриг абалитай болоо һэм.

Саашадаа бүри ехэ һү haaxa, мал һүрэгөө олошоруулха зорилго урдамнай байна. Бидэ энээгээрээ фронт ба Эхэ орондоо эдеэ хоолой зүйл элбэгээр үгэжэ, эсэсэй илалта түргэдхэхэ байнабди.

Адуушан болооб

Цэбэгмэд Базарова, Будаланай Карл Марксай нэрэмжэтэ колхозой адуушан:
- Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай эхилхэдэ, манай колхозой эрэгтэй адуушан фронтдо мордоһон байна. Тэдэнэй орондо түрүүшынхеэ эхэнэрнүүд адуу хаража эхилээ һэмди. Эхин үедөө дадаагүй ажал аад, эхэнэр зондо бэрхэтэй хүшэр байдаг байгаа. Адуумнай таһаршадаг, үгы болохоо һанадаг һэн. Нэгэ дүрбэн эхэнэр түрүүн нилээд мэгдэһэн, диилдэһэн байнабди. Мүнөө болоод байхада, ямаршье бүһэтэнһөө дутуугүй адуу манадаг, адуулдаг бологдоо.

Колхозоймнай бүхы адуун нэгэл гүүртэ юм. 556 гаран толгой. Эдэнэй 200 гараниинь гүүн адууһан. Дүрбэн хүн хоёр хоёроороо сүүдхэ сүүдхээр ээлжэлээд адуулнабди. Адуун hүрэг үбһэ эдидэггүй гэжэ мэдээжэ.

Үбэлэй сагта хагдын haйниие бэдэржэ зөөдэг байнабди. Нютаг соогоо намарhaa хойшо 13 дахин буусаа урилаабди. Нэгэ буусада арба хононгүй зөөгдэнэ. Адуугаа һүниндөө жабар hалxинай сохихогүй hудал хүнды, дуулим газарта манадаг ба үдэрэй игаабари дулаанда тала гүбээ газараар бэлшээдэг байнабди. Манай нютагта хужар марса элбэг. Гурба хоноод лэ, адуугаа хужарта оруулдагбди.

Үнгэрэгшэ жэл унагадые нэгэшье толгойн хоролтогүй түлжүүлһэн байнабди. Мүнөө жэлдэ баһал урда жэлэйхи шэнги гээлтэгүй бүхы гараһан унагадые хүмүүжүүлхын түлөө тэмсэхэ гээшэбди.

You have no rights to post comments