1944 оной август һарын һүүл. Үүдэнэй саана хүн һард гэбэ. Энэ һамгамни хүбүүгээ эрхэлүүлхыем хаража байһанаа үүдэ нээжэ, бaha хүбүүгээ эрхэлүүлнэ, тэрэнэй зулайнь үһэ үндэнэ. Үглөөнэй үгэ дуугүй болошоод ябаһанаа гансата хүхюун боложо:
- Ши заал haa ерэхэш, - гэнэ.
Би зүбшөөһэндөө тархияа дохиноб. Тиигээд бaha хүбүүгээ тэбэринэб. Тэрэмни мүнөө бидэ хоёрые холбожо байхадал гэбэ. Бидэнэй ерээшьегүй хада үри бэемни жаргалтай ябаха гэжэ һанаашье haa, энээнээ хэлэнэгүйб. Энэ бодолыем тааһандал:
- Ши нэгэ юумэ һанаһан аад, тэрэнээ хэлэнэгүйш, - гэжэ һамгам хэлэнэ.
Һанаһан юумэеэ бултыень хэлээ haa, хожом ерэхэдээ, юу хэлэхэбиб, - гэнэб.
Бүгэдэ энеэлдэбэбди, хүбүүмнишье энеэбэ. Хүршэнэр үдэшэхэеэ ерэбэ. Гэр соо хүн улам олон боложо байба. Мордохо саг ойртожол, ойртожол байба.

1944 оной август һapын һүүл. Петровичой орожо ерэхэдэнь, углууда орон шэнгеэр тэбхытэр ябталжархиһан хилээмэн ууралтажа байба.
Петрович зуг татажа, арайл ара тээшээ унашан алдаад, Антоновто хандажа:
- Харыт, харыт... хара шүдхэрөө... Халуун хилээмэн дээрээ унтаа гээшэ гү? Дежурные ерэ гэгты! - гэжэ Антоновто хэлэнэ. Антонов тэрэ дороо гараба. Үглөөгүүр дэн лэ хилээмэмнай нялсагар байгаа һэн, - гээд, нам тээшэ харана.
Бидэ энеэдэһээ барижа:
- Нялсагар мүртөө үжэһэн загаһанай амтатай шэнги байгаа һэн, - гэнэб.
- Үжэһэн загаһан, үжэһэн загаһан, - гээд, нюдөө тэһэрхэ болоторынь бэлтылгэжэ, - Параша! - гэжэ ооглобо.
Параша уб улаан болошоод ерэбэ.
- Юу хээб гэжэ мэдэнэ гүш? - гэжэ Петрович һураад, өөрөө харюусаба. - Ши үнэнииень хэлэ. Арбан сүүдхэ абахаа һанаагүй haa, үнэнииень хэлэ. Дежурна хилээмэ барижа байхадаш ороо һэн гү?
- Ороо! - гээд, сэхэ урдаһаань харана.
- Ороо. Ороод яагаа һэм?
- Яагаашьегүй, хилээмэн дээгүүр гарахаа һанаа һэн, теэд хилээмэнэйнгээ хүрзөөр дала мүрэ хударнь сохижорхиходом гүйжэ гараа һэн, - гэбэ.
- Би танай захиралтаар ерээб, - гэжэ дежурна хэлэбэ.
- Кругом! - гэбэ.
Дежурна эрьелдэбэ. Дала мүрэ дээрэнь хилээмэнэй талхаар олиһон байба.
- Ойлгосотой! Арбан сүүдхэ! Түрмэдэ.
1944 оной август һарын һүүл. ... 1 нэрэмжэтэ гвардейскэ полкдо байгша һэм. Ох, гоё һэн даа. Хубсаһан һайн, морин тарган. Ябаган сэрэгэй хажуугаар дайруулан алдаад гарахаш. Норохогүйш, шабар хамаагүй. Гансал муу юумэ-ниинь юуб гэхэдэ, ябаган сэрэг малгайгаал табиһан газартаа хэбтээд унташаха. Ши мориёо эдеэлүүлхэш, уһалхаш, аршахаш, һамбайень боохош.
Ёhoop моритой һэм.

1944 оной август һарын һүүл. Фашистнар сухарихадаа, байһан газартаа минэ булаба. Немецкэ офицер обер-лейтенант шүмбэгэр сагаан хүбүүн мархагар хамартай, уйтан аад, ута нюдэтэй, хирбэгэр һахалтай, сагаан перчаткатай, үглөөнһөө хойшо:
- Ородуудай хүл таһалхаб. Альганайшье зэргэ газар миниировалангүй бү орхигты, - гэжэ ябаа.
Ородууд дүтэлжэл ябаба. Буугай һүрэхэ улам улам түргэдэнэ. Оберлейтенант мэгдүү гэгшэ мориндо мордоод гүйлгэн гэхэдээ, мориниинь минэ гэшхэжэрхёод, хүлөө таһа сохюулба. Обер-лейтенант өөрөө минэ хүүлээд үхөөгүйм болоо гэжэ бадашан, һайн офицер мориёо орхихо ёһогүй гэжэ мориёо буудахаа эндэ тэндэнь гаран гүйжэ ябаба. Мориниинь өөрыень хазахаа һанаад, саашаа даб гэхэдээ, ондоо минэ гэшхэжэ, офицер өөрөө хүлгүй болобо. Эгээл һүүлдэ ошохо гэһэн хүн аад, тэрэнээшье шадабагүй. Эгээл түрүүн ородуудай гарта оробо.

1944 оной октябрь һарын эхин. Москваһаа мордохо хэрэгтэй болоод байба. Би мемуарна литературатай танилсааб. Ллойд Джордж, Коленкур, Вересаев, Толстой, Горький, Игнатьевай мемуарнуудые уншабаб. Мемуар бэшэхэб, заал haa бэшэхэб гэжэ шиидэнэб. Энэ октябриин 1-дэ һэн гэлэй.

1944 оной октябрь һарын эхин. Амиды юумэдэл урдам шанаагаа тулаад, сохоёо уршылгаад һууна. Ута haxaлынь үбсүүндэнь хүрэтэр һанжанхай. Нюдэдынь ехэшье бэшэ haa, жэгтэй хурса.
- Үни үхэһэн аад, юумэ бодожо һууна гүт? - гэжэ һуражархин алдаад, тунхариһандаа хоёр алха хойшоо болоноб. Энэ үндэһөөр һиилэһэн Лев Николаевич hyyбa.
Үзэһэн уншаһан хүнүүдтэ мүнөө болотор амиды шэнгеэр харагдана. Теэд энэ үнэхөөрөө амидыл даа.
Хэдынэйшье үдэр Толстойн музейдэ ошоһоноо мэдэнэгүйб.

1944 оной октябрь һарын 5. Бэшэг бэшэнэб. Олон бэшэг бэшээб. Түрүүшыншье, һүүлшыншье адресни Улаан-Үдэ, Шмидт, 30, Намсарайн Хандада гэһэн байнаб.

1944 оной октябрь һарын 5-6. Хоёрдохи үдэрөө хүл дээрээ ябанабди, hyyxa аргагүй - хүн олон. Хүл шалана. Эсэдэһэн хүрэнэ. Тиигээшье һаань, ябахал хэрэгтэй. Амилха аргагүй - тамхинай утаан. Ябанабди, ябанабди. Поездын сахариг дондорно. Эндэ харгынь муу. Зарим тээнь ябагалхада хамаагүй. Тиигээшье haa, поездһоо буунагүйбди. Поезд бидэниие фронт абаашажа ябана. Сахаригайнь эрьелдэхэ бүри фронт дүтэлнэ.

1944 оной октябрь һарын 7. Смоленскын станци шадар нэгэшье бүтэн үлэһэн гэр харагданагүй. Бүгэдыень фашистнар бута сохёо. Би зорюута үлэһэн гэр бэдэрнэб. Урдам хоёр дабхар шулуун гэр байба. Һарьмагар туранхай ород хүгшэн хартаабха малтажа, газар ухашалжа байба.
Би тэрээндэ дутэлжэ:
- Энэ гэр яагаад бүтэн үлөө гээшэб? - гэжэ һурабаб.
Тэрэ хүгшэн гайхаһан янзатай урдаһаам хаража байтараа:
- Энэшни бүтэн үлэһэн гэр бэшэл. Энээнииеш мүнөө һая баряа юумэл, - гэжэ хэлэбэ.
Би юуншье гэхэ үгэеэ олобогүйб.

1944 оной октябрь һарын 8. Минск - Белорусска ССР-эй ниислэл. Энэ город тухай оло юумэ дуулаһан байгааб. Янко Купалын дуунууд эндэһээ бүхы дэлхэйдэ зэдэлдэг байгаа. Мүнөө Минск бута сохигдоһон. Станци шадар бүтэн үлэһэн гэр ехэ үсөөн. Хараһан лэ газарта үндэр набтар хөө тортог болоһон гэрэй хоолойнууд гэргүй ёдойлдоно. Зосоо ехэ нэлүүн муу болоно. Энэ ехэ байра барилга дахин яажа бодхоохо гээшэб гэжэ ехэл удаан бодоноб. Эндэ эдеэлбэбди. Поезд нэгэ час хахад соо эндэ зогсохо байгаа. Столовынь холонь аргагүй. Хоёр модо шахам газарта, тиигээшье һаань, халуун хоол ошожо эдихэ хэрэгтэй. Халуун шүлэн стол дээрэ табяатай байна. Теэд халбагань хүртэнэгүй. Саг ошожол байна. Табагаарнь уунаб. Ехэ амтатай хэбэртэй байба. Аягаа сайгаар зайлажа, халуун сай уунаб. Москваһаа гараһанһаа хойшо түрүүшынхиеэ хүлһөө аршабаб. Москваһаа гараһан үдэрһөөмнай хойшо сула бороо орожо байгаа. Набша шарлажа, намар хүсэд болоошьегүй байгаа һаань, хүйтэнэй xaha оронхой. Хүнүүд гараа галда шарана.
Станциин хажууда ерэхэдэмнай, хэдэн сэрэгүүд хара бороон соо галавуун табижархёод, манерка соогоо шүлэ, каша шанажа, шанга шангаар дуулалдажа, зартагай зомгооһо суглуулжа байба.
Поезддоо мэгдэжэ ошоходом:
- Бү яара, үшөө хоёр час эндэ зогсохобди, - гэжэ кондуктор хэлээд, самсынгаа заха руу ороһон уһа гараараа аршан байба.

1944 оной октябрь һарын 9. Үглөөгүүр һэрихэдэм, поезд аргагүй түргөөр ябажа ябаба. Дахин тархяа орёогоод унташабаб. Сула тархяа орёожо унтадаг зантай хүнби, тиигээдшье поездоор ябахадаа, улам ехээр тархяа орёоноб. Юундэб гэхэдэ, хажуудам ябаашадни:
- Нүхэр, бодыш, бидэнэй амарха ээлжээн болоол, - гэлдэнэ.
Арбаад гаран хүн вагоной хоёрдохи полко дээрэ ээлжэлжэ амардаг байгаабди.
- Бодо, нүхэр, - гээд, һахалтай лейтенант хашхарна.
- Юу һүхирөөбши, - гээд, туулмагтай хүнэһэеэ һарбайжа, - ши энээниие эдижэ яба, би унтаһуу, - гэбэб.
Хүнүүд бүгэдэ энеэлдэнэ. Лейтенант дураа гутаһан хэбэртэй бард гээд, туулмагтай юумыем гараараа түлхижэрхёод:
- Унтыш даа. Вильнюстэ хүрэхэдөө, хоолойм хатаае гаргахаа мэдээрэй, - гэнэ. Би баһа унтанаб.

1944 оной октябрь һарын 10. Вильнюс. Город соогуур ябабаб. Почтодо телеграмма табибаб. Бэшэг бэшэбэб - хэндэ эльгээһэмни эли - һамган хүбүүн хоёртоо, бэшэ намда юуншье байхагүй. Карточкада орохоо ошобоб. Һарьмагар сагаан шарайтай, арзагар сагаан шүдэтэй эхэнэр хургаа даража байжа, энэ үдэр бэлэн болохогүй гэбэ. Би саашаа ябабаб.
Нэгэ хүрзэгэр хара хүн фотодо ороходом һууба. Тэрээндэ ушараа хэлэбэб. Урдаһаам хаража хаража:
- Пан, 15 червонец гаргыш даа, 3 час болоод бэлэн болохо, - гэбэ.
Шинельтэеэ карточкаа абхуулбаб.
Тэрэ хүн шинелеэ тайла гэбэ, би хамаагүй гэбэб. Үдэшэлэн бүрүүлхэн гэрэлтэй лаампа оложо, арай шамай һамгандаа бэшэг бэшэжэ, карточка ябуулбаб. Тиихэдээ һанаам амаржа унтабаб.

1944 оной октябрь һарын 11. Каунас. Хуушанай город. Саад ехэтэй. Таримал модод ехэ олон. Улицань Вильнюсэйхиһээ уужам.

1944 оной октябрь һарын 12-14. Эрдэмтэй аад, зүнтэглэһэн хүнэй нэгэ юумэеэ дабтажа һалахагүйдэнь, хоёр шэхэеэ таглаад байһан дээрэ: эрдэмгүй аад, ёһорхоһон амитанай гурбанайнь бэлшэртэ няс гүүлэхэһээ дээрэ юумэн үгы...

You have no rights to post comments