«Морин ташуур хоёртой эрэ – дүүрэн зэбсэгтэй сэрэгшэн», - гэжэ урдын буряад-монгол-нууд тоолодог байhан. Ташуур – урдын буряад-монгол сэрэгэй нюуса ехэтэй зэбсэгынь. 
Буряад-монгол ташуур – морин эрдэниин hүлдэтэй, тэн-гэриин луугай сахилзаhан залитай, агууехэ талын дуунай аялгатай, урдын сэрэгшэдэй илалтын баярай hүр жабхалантай, асари хүсэтэй, таабаритай, домогтой hүлдэ тэмдэг.
 
Чингис хаанай алтан ташуур
Тэмүүжэн, ерээдүйн Чингис хаан, Монголой Цонжон Болдог гэhэн газарта Хүхэ Мүнхэ Тэнгэриhээ үршөөгдэhэн алтан ташуур олоhон домогтой. Тэрэнь ерээдүйн хаанай хуби заяанай найдамтай hахюуhаниинь, агууехэ илалтануудайнь hүлдэ тэмдэг байгаа. Чингис хаан ташууртаяа хэзээдэшье хахасадаггүй hэн ха. «Юртэмсые доhолгогшо» хаанай булад мэтэ хатуу шанга засаг түрэ тогтоожо, улад түмэнөөрөө зонхилhон ушарай, hүр жабхаланта илалтануудайнь үндэhэн таабари – алтан ташуурайнь эди шэдитэ хүсэн соо гэhэн урдын тайлбаритай.
 
Хахад дэлхэйе эзэмдэhэн Чингис хаан гансал хүршэ Түбэдые эзэмдээгүй гэжэ эли. Тэрэ ушар мүн лэ алтан та-шууртайнь холбоотой. Саhата орониие эзэмдэжэ ошохо зам-даа хаан ташуураа унагаа-жархиhан гэдэг. Хажуудань ябаhан сэрэгшэдэй тэрэнииень бодхоохоо забдахадань, Чингис хаан: «Байг, байг!» - гээд тогтооhон түүхэтэй. Тиигээд тойроод хараашалhанай удаа иигэжэ хэлэhэн байгаа ха: «Энэ билтарма баян газар. Минии халта найгалзаад хүдэлхэдэ, ташуурни унашаба. Хурмаста Тэнгэри тогтоожо байна. Энэ орон дээдын ехэ аршалалтатай».
Тиигээд Чингис хаан сэрэг-тэеэ hөөргөө бусаhан түүхэтэй.            
    
Барон Унгернын ташуур
Октябриин хубисхалай удаа эрхэтэнэй дайнай үедэ «Дайнай Сагаан хаан» - барон Унгерн - мүн лэ ташууртаяа огто хахасадаггүй байhан түүхэтэй. Тэрэ айхабтар hайнаар, ёhото уран урлалай зэргэдэ ташуураа хэрэглэдэг hэн ха. Байлдаануудай үедэ дайсадай толгой үхэсэ сохижо унагаадаг байhан гэдэг.
Барон Унгернын хүтэлбэ-рилдэг Азиин Мориной диви-зидэ ташуур хүсэтэй хатуу засагай, шанга журамай hүлдэ тэмдэгээр тахигдадаг байhан гэжэ эли. Генералай хажуудахи сэрэгэй зонхилогшо ноёд булта ташууртай байжа, тэрээгээрээ журам эбдэгшэдые хэhээхын хажуугаар дайсадые хайрагүй-гөөр хюдадаг байhан ха.    
       
Монгол сэрэгэй ташуур         
Мүнөөнэй монгол армида ташуур мүн лэ хүндэтэй hуури эзэлhэн. Тусхай томилолготой сэрэгэйнь тусхай нюур, онсо тэмдэг, уран урлал, үльгэр түү-хэтэ омогорхолынь болоhон. Монгол сэрэгшэдэй ташуур нэгэ метр утатай хулhан барюултай, хорёод сантиметр тухай нариихан арhан hуртай байдаг. Зарим ушарнуудта барюул руунь туул-ган шудхагдажа, ехэ хүсэтэй ба hүрөөтэй зэбсэг болодог.        
Сэрэгэй hайндэрэй жагсаал-нуудай үедэ монгол сэрэгшэд ташуурнуудаа хэрэглэжэ, hүр жабхаланта үйлэнүүдые харуулдаг заншалтай. Тэрэнь бүхы дэлхэйгээр тараhан япон самурайнуудай hэлмэһээ, хитад каратистнуудай үзэсхэлэнhөө дортохогүй hонирхол түрүүлдэг ба гайхуулан hаргаадаг.
Монгол ташуур бусад арадуудай тиимэ элдэб янзын хэрэгсэлнүүдhээ онсо илгардаг. Тэрэнэй эшэ барюулынь тусхай түмэр мэтэ хатуу модоор урлагдадаг гуримтай. Ехэнхидээ яргай модон (кизил) хэрэг-лэгдэдэг.    
 
Президент А.Цыденовэй ташуур
Буряад Республикын Толгойлогшо Алексей Цыденовтэ мүн лэ ташуур бэлэглэгдээ. Россиин Уран зураашадай зо-хёохы холбооной гэшүүн Зан-дан Дугаров соёлой зүблэлэй хуралдаанай үедэ президентдэ hүлдэтэ бэлэг барюулhан байна. Тэрэнь республикын толгойлогшын шэнэ тушаалда томилогдоhоной баярта уша-раар дашарамдуулан, бүхы зохёохы холбоонуудай зүгhөө зорюулагдаа юм.
Ташуурай хажуугаар А.Цы-деновтэ сагаан нефрит шулуугаар бүтээhэн төөлэй зурагтай хадаг хүндэтэйгөөр залагдаhан.             
 
 Ташуур - хүсэтэй һахюуһан
 Урдын буряадууд гэр бай-раяа ада баршадhаа аршалхын тула hэеы гэрэйнгээ үүдэнэй зүүн талада ташуур үлгэдэг гуримтай байhан. Гэнтэ хээ-рэ талада хонохо болоо hаа, толгой дороо ташуураа дэрлээд унтахада, ямаршье муу хии юумэнүүд, альбан шүдхэр-нүүд хорлохогүй, муу зүнтэй зүүдэн үзэгдэхэгүй гэжэ манай элинсэгүүд этигэдэг байhан. 
Ташуур бүhэтэй хүнэй ба эхэнэрэй гээд илгардаг. Бүhэ-тэйшүүлэй ташуур ута ба бү-дүүн барюултай, эхэнэрэйхи – нарин ба богонихон байдаг. 

Хүнэй hахюуhан болохо үүргэтэй ташуур Дамдин Дорлиг бурханай тахилтай дарханда захижа бүтээлгэдэг. Ташуурай модон барюулай нэгэ талаhаа -  луугай тархи, нүгөөдэ үзүүртэнь  – мориной тархи (хии морин) hиилэгдэдэг. Луу амандаа ташуурай hүүл баринхай, тэрэнь хүсэтэй засаг баригшые hүлдэлнэ. Мориной тархи – мандаhан хии мориной hүлдэ тэмдэг.      
Захижа бүтээлгэhэн гү, али гэбэл худалдажа абаhан та-шуураа, нэн түрүүн,  адис санзайгаар утаха хэрэгтэй. Удаань тэрээнээ толгойдоо, хоёр гар-таа ба бэедээ халта няажа хүргэхэнь шухала. Тиигэжэ хүн hахюуhан ташуураа заяа hүнэhэнтэеэ холбожо, өөрын болгоно гэhэн удхатай юм
.    
 
Ташуур – эзэнээ хамаг муу муухайhаа, бузар буртагhаа, хорлолhоо аршалдаг ехэ хү-сэтэй hахюуhан. Ада баршадые саража hалгаад, орондонь алишье талаар амжалта туйлалтануудые, илалтануудые, буян хэшэг, эд зөөри, баялиг татажа үршөөхэ шэдитэй. Ажал хүдэлмэри урагшатай болодог, үндэр тушаалай, засаг түрын зонхилогшын hуурида хүсэлтэй хүнүүдтэ туhалдаг. Мүн лэ бэеын элүүр энхэдэ туhатай.    
      
Таба мянган жэлтэй hахюу-hан эди шэдитэй, нангин убдис-тай! Тэрээндэ үнэн зүрхэнhөө шүтэжэ, арюун газарта хада-галжа, утажа арюудхажа байхань маша шухала. Газарта, шала дээгүүр хаяад, дээгүүрнь алхаха, гэшхэхэнь огто хорюултай! Бусадай нюдэнhөө далда газарта хадагалха хэрэгтэй. Мүн лэ ташуураа бусадай гарта, тэрэнэй тоодо дүтын түрэлхидэй, үхибүүдэйшье гарта барюулхань хорюултай. Гэрэйнгээ үүдэнэй зүүн талада үлгэхэдэ болохо, али гэбэл авто-унаа соогоо, эхэнэрнүүдтэ сүүмхэ соогоо абаад ябахада hайн. Мүн лэ ажалайнгаа таhагта хадагалаад байхада болохо.  

Yе-үе болоод, ташуураа гаргаад, гартаа барижа байлгаха, гоёшоохо, магтаха хэрэгтэй. Удаань хэды дахин тойруулаад, агаар сабшажа шабхадахань шухала. Тиихэдэ hахюуhан-тнай таниие хүреэлhэн хии байдалай элшэ энергидэ хүрэжэ тодорхойлоод, «ажалаа ябуулжа» эхилхэ. Гэр байрадатнай хоротой муу сэдьхэлтэй хүнэй ороод гараhанай удаа, али гэбэл ямаршье хэрэлдээ арсалдаанай hүүлээр, хүндэ үбшэ зоболоной үедэ, муу байда-лай тогтоходо, ташуураараа гэр соогуураа нара зүб ябаад шабхадахада, ехэ туhатай. Тиихэдээ дээрэhээ доошонь шабхадан: «Уйтай байдалай долгиниие үгы хэнэб!», удаань хажуу тээшэнь (зүүн талаhаа баруун руу) шабхадан: «Тааруугүй юумэ таhа татанаб!» - гэдэг заншалтай.              

You have no rights to post comments