- Даба Дашиевна, нэн түрүүн уншагшадыемнай өөртэеэ танилсуулыт даа.
- Би Могойтын аймагай Сагаан-Шулуутай нютагайб. 1970 онойб. 1987 ондо нютагайнгаа һургуули дүүргээд, тэрэл жэлынь Улаан-Үдэ ошожо, Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын дээдэ һургуулида оюутан боложо орооб. 1991 ондо дээдэ һургуулияа түгэсхөөд, нютагаа бусажа, «Дружба» колхоздо нягталан бодогшоор ажалайнгаа намтар эхилһэн байнаб. Түрэл колхоздоо 1999 он болотор ажаллаад, тэрэл жэлынь, декабрь һарада, Агын тойрогой больницада ахамад бухгалтераар ороо һэм.
- Та үнинэй хүдэлжэ байһан дүршэлтэй мэргэжэлтэн болонот…
- Бүхыдөө ажалай стажни – гушан жэл. Агын тойрогой больницада ажаллахаяа ороһоорни, хорин нэгэн жэл болобо.
- Танай мэргэжэл шэлэлгэдэ юун нүлөөлөөб?
- Би багаһаа тоо бодолгодо дуратай һэм. Мүн дайнда ошоод, наһа бараһан хүгшэн абамни Сэдэнэй Жаб гэжэ байһан. Тэрэ колхоздо бухгалтераар хүдэлһэн юм. Тусгаар бэрхэ бухгалтер байһан гэжэ ойлгоо һэнби. Тиимэһээ хүгшэн абымни жэшээ, тоодо дуратай байлгамни бухгалтер болохо шиидхэбэридэм нүлөөлһэн лэ даа.
- Һая хүдэлжэ эхилхэдэтнай, хэд танда туһалһан, дүй дүршэлтэеэ хубаалдаһан бэ?
- Колхоздо хүдэлхэеэ ерэхэдэмни, Бальжинима Данзанимаевич Данзанимаев гэжэ абатаймни сасуу, ажалдаа оролдосотой бэрхэ, ажалай баян дүршэлтэй хүн ахамад бухгалтер байгаа. Тэрэ намда ехээр туһалһан. Бальжинима Данзанимаевичай наһанай амаралтада гарахада, орондонь Бутидма Борисовна Жалсараева ахамад бухгалтер болоо һэн. Энэ хүн намда баһал хамһалсаһан, бухгалтериин оньһо заажа үгэһэн. Би тиихэ үедэ мал ажалай бухгалтер ябааб. Тэрэ үедэ колхозой хони мал олон байһан гээшэб даа. Хони мал тоолодог һэмди.
Агын тойрогой больницада һая хүдэлжэ эхилхэдэм, түрүүшээр хүндэхэн байдаг һэн. Эндэ ажалда ороходомни, олон жэлэй дүршэлтэй бухгалтернууд – Светлана Бальжинимаевна Ленховоева, Цырен-Дулма Цыденовна Арьянова гэгшэд хүдэлжэ байгаа. Тэдэл намда ехэ туһа хүргэһэн, намда зааһан, һургаһан лэ даа. Мүн тойрогой больницын ахамад врач Цырен Бадмаевич Цыренов намда ехэхэн дэмжэлтэ үзүүлдэг һэн.
- Бэрхэ бухгалтернуудые үшѳѳ нэрлэжэ үгыт.
- Агын тойрогой больницада Ханда Балтаевна Цыденешиева гэжэ бэрхэ бухгалтер хүдэлһэн. Һүүлээрнь тубдиспансерэй ахамад бухгалтер боложо ошоо һэн. Тиихэдэ тубдиспансерэй ахамад бухгалтер ябаһан Вера Бальжировна Доржиевае ажалдаа бэрхэ, нарин нягта байһан гэжэ тэмдэглэхээр.
- Даба Дашиевна, нягталан бодогшо хадаа эмхиингээ материально харюусалгатай нюур, ажахын-финансова ажаябуулга даагаад ябана ха юм. Танай һанамжаар, ямар шэнжэ шанартай, ямар зантай хүн бухгалтераар хүдэлжэ шадаха гээшэб?
- Бухгалтер гээшэ нэн түрүүн тоодо, ажалдаа дуратай, тэсэбэритэйгээр һуужа хүдэлдэг (усидчивый), түбшэн зантай, өөрөө өөртөө шанга эрилтэ табижа хүдэлдэг, оролдосо, харюусалга ехэтэй – иимэ шэнжэ шанартай байха ёһотой. Мүн залуу мэргэжэлтэдэй ерэхэдэ, тэдэниие юумэндэ һургаха, заа-ха, дүршэлтэеэ хубаалдаха гэжэ оролдохо хэрэгтэй.
- Та түрүүн ажахын тоосоотой (хозрасчётный) эмхидэ ажаллаат, мүнөө бюджетнэ эмхидэ хүдэлнэт гэжэ зүб ойлгоно гүб?
- Зүб даа. Колхоз хозрасчёдто байгаа, больница бюджетнэ эмхи юм. Больницада ажалда ороод байхадаа, түрүүн түү-хэйшэг һэн аабзаб даа. Тиигэһээр һурааб.
- Бюджетнэ болон ажахын тоосоотой эмхинүүд юугээрээ ондоотойб?
- Бухгалтерска бүридхэлынь ондоо байха. Хозрасчётно эмхи өөрын олоһон мүнгөөр ажамидарна. Хэн хэдые олоноб, тэрээгээр лэ салин түлэнэ, бензинһээ эхилээд, бэшэшье гаршануудаа даана. Өөрын оршоор бүхы гаршанууд харюулан бусаагдана бшуу. Харин бюджетнэ эмхидэ гүрэнһөө мүнгэн үгтэнэ.
Агын тойрогой больница бюджетнэ эмхи болодог, теэд ОМС-ээр (обязательное медицинское страхование) хүдэлдэг болоходоо, хэды хүниие аргалнабиб-ди, тэрээнһээ үгтэхэ мүнгэнэй хэмжээн дулдыдана.
- Бухгалтернууд ямар тоосоонуудые бэлдэхэ ёһотойб? Һүүлэй жэлнүүдтэ ажалдатнай ямар һэлгэлтэ хубилалтанууд болооб?
- Мүнөө тоосоон гэжэ олон болоол даа. Бидэнэй бэлдэһэн жэлэй тоосоон Шэтэ руу, Элүүрые хамгаалгын яаманда эльгээгдэдэг. Тэрээнһээ гадна ТФОМС, налогово албан, пенсионно жаса, социальна мүнхэлэлгын жасын региональна таһагта тоо-сожо байха уялгатайбди.
Ямар һэлгэлтэнүүд болоноб гэхэдэ, жэлэй нэгэ дахин хэдэг байһан тоосоонууд квартальна болонхой. Тоосоонуудаа саг соонь тушаагаагүй һаа, яла тохогдохо бшуу. Тиимэһээ үрдеэд лэ, саг соонь тушаахые оролдодогбди. Үрдижэ ядахаар бэшэ. Юуб гэхэдэ, намтай хүдэлдэг басагад өөр өөрын шэглэлтэй, тиихэдээ хүн бүхэмнай өөр өөрын тоосоотой байна ха юм. Басагадтаяа ажалаа хубаажа хээд лэ, саг соонь тушааха юумэеэ тушаадагбди. Хэрбэеэ хэн нэгэнэйнгээ иишэ тиишээ ошохо болоо һаань, үгы гэбэл отпускдо гарахада, үбдэхэдэнь, бэе бэедээ хамһалсадаг, ажалыень хэлсэдэг гуримтайбди.
- Энээнһээ урагша бухгалтернууд бүхы юумэеэ саарһан дээрэ хэдэг байгаа. Мүнөөнэй сагай эрхээр тоосоонуудай, бүхы саарһа дансануудай электронно маягта оруулагдахадань, хэхэ ажалтнай нэгэ бага хүнгэдөө гү?
- Нээрээл, бүхы ажалнай электронно боложо, хэзээшье, бидэндэ хүнгэн, түргэн болоо. Тиихэдээ гараараа бүхы юумэеэ хэжэ, тооложо, саарһаяа баряад ошожо, һуужа шалгуулжа байнагүйбди. Тиибэшье саарһанай ажал үгы болошоогүй, электронно вариантнуудаа саарһан дээрэ гаргаад хадагалдагбди. Шалгалта ерэхэдээ, бүхы саарһыемнай шалгана ха юм. Теэдшье ажалдаа дуратай байхадаа, хүндэ ажалтайб гэжэ һанадаггүйб.
- Танай һанамжаар, бухгалтерай мэргэжэл хэр хүндэтэй гээшэб?
- Бухгалтер болохо дуратай залуушуул яһала олон. Тиимэһээ мэргэжэлнай хүндэтэй, хүн зондо хэрэгтэй. Жэшээнь, манай эмхидэ 4-5 жэл хүдэлжэ байһан 2-3 залуу басагад биил даа.
- Ерээдүйдэ бухгалтер, экономист, финансист болохо гээ һаа, залуушуул мүнөөнһөө ямар ажалтай ушархабиб гэжэ ойлгохо ёһотой ха юм. Тэ-дээндэ ямар зүбшэл заабари хэлэхэ байнабта?
- Тоогоо һайнаар мэдэхэ, саарһанда дуратай байха ёһотой. Ямаршье материал, жэшээнь, эм домой ерэхэдэ, үбшэнтэн хүрэтэр хүрөө гү, эд хэрэгсэл һаа, заһабарилга хүрэтэр ошоо гү г.м. юумэеэ, бүхы ажалаа наринаар тоолохонь, һайнаар бүридхэхэнь шухала.
- Даба Дашиевна, тоосоонуудай эхилхэдэ, танда үдэр һүнигүйшье һууха саг болодог, эсэхэ сусахашье гэжэ байдаг бэзэ. Сүлөө сагаа яажа үнгэргэдэгбта?
- Гэр бүлөөрөө миин хүдөө байгаали гарахада, сэдьхэлни тэниижэ амардаг. Нютагаа ошоходоо амардагби. Арга боломжын, сүлөө сагай тудаа һаа, бүлөөрөө Алханада амарха дуратайбди.
- Та гал гуламтын эзэн, инаг нүхэр, энэрхы һайхан эжы болонот. Танай гэр бүлэ тухай хөөрөөгөөр мүнөөдэрэйнгөө хөөрэлдөө түгэсхэхэ дуран хүрэнэ.
- Хүүгэдни, наһанайм нүхэр намда ехэ тулга болодог. Гэртээ ерэхэдэм, бүхы юумэн хэгдэнхэй, бэлэн эдеэгээр угтажа байдаг лэ даа.
Наһанайм нүхэр - Баир Бадиев. Баһал Сагаан-Шулуутай нютагай. Гурбан үри хүүгэдтэйбди: хоёр хүбүүд, нэгэ басаган. Ехэ хүбүүмнай айл болоһон. Аша хүбүүтэй болонхойбди. Хоёрдохи хүбүүмнай мүнөө 11-дэхи ангида һурана. Басагамнай 4-дэхиин юм.
- Һайнта даа.
