Хажидма Бальжинимаевна 1951 оной апрелиин 6-да Ага-Хангил нютагта түрэhэн. Долоо наһатайдаа Ага-Хангилай эхин шатын hургуулиин богоhо алхажа, Эсэгын дайнда эрэлхэгээр хабаадаhан Абарзада Дагбаев багшада эрдэмэй дээжэ «А» үзэгтэ hураhан. Багаhаа хатар дуунда дуратай басаган үндыгөө. «Манай багша Абарзада Батоевич «Хасуури, манай хасуури, хадхууртайхан хасуури» гэhэн шүлэг ном сооhоо абаад, өөрөө хүгжэмыень зохёожо, тэрэ дуугаа бидэндэ сээжэлдүүлээ hэн. 7-8-дахи ангида hуража байхадаа, Могойто ошожо, дуу дуулаад, «Үнэн зүрхэнhөө» гэжэ ном бэлэгтэй ерэһэнээ мартадаггүйб. Хүгжэм дуунай оршомтой холбоомни ехэ хүсэтэй байгаа гээшэ аабза. Хахадахи ангиhаа сугтаа hураhан Цыденжаб Цыбенов, Жамьян Жамбуев, Нагмид Батоцыренова, Цыпелма Батомункуева, Жаргал Юмдылыкова, Сэсэгма Цыржинэй, Далай Дабаев, Мунко Чернинов, Мыдыгма Нимаева, Цыпелма Жамьяндашиева, Нагмид Балмаева, Цымжидма Цырегмаева ба бэшэ нүхэдөө һанан ябадагби», - гэжэ Ханжидма Аюржанаева сэдьхэлээ хүдэлгэн дурдаа һэн.
   Эсэгын дайнай хатуу сагта, һүүлээрыньшье хамтын малда, һаалида таһалгаряагүй ажаллаһан Аюрова Цымпилма эжыгээ дахажа, хара багаһаа хүдөөгэй ажалай амта таниһан. Балшар наһанһаа түрэл нютагайнгаа үзэсхэлэнтэ шарай хаража, ажалша, дууша нютагайхидайнгаа, түрэлэйхидэйнгөө хонгёо һайхан аялга шагнажа, хүгжэм дуунда дуратай болоһониинь эли. Ажахын түрүү хонишон ябаһан Цырендулма абгайнь, эгэшэ дүүнэрынь, бүлэнсэр, үри һадаһадынь булта дуунда улигтай юм. «Наһаараа һаалида хүдэлжэ, гүрэндэ ехэ hү тушаалсаһан Банзаргашын Цымпилма ба Бутид абгайнар мандолинаар бэрхээр наададаг байгаа. Шанга ажалай забһарта мандолинын хүбшэргэй хүдэлгэжэ, гоё хүгжэм гаргахадань, Сэсэгма бидэ хоёр һонирхон шагнадаг һэмди. Тиигэжэ һургуулиин наһандаа мандолинаар наадажа һураабди. Цымпилма эжымнай морин тэргээр Наринай фермэ руу ошохо замдаа, Дондог Эри уулын баруун хажуугай элhэтэйхэн харгыгаар агтаяа бүншүүлхэдээ, иигэжэ дууладаг hэн:
   - Улаанхан занданаа ургуулһан
   Уhанхан булагай һайханиинь бэ.
   Уладай байдалые hайжаруулһан
   Улаанхан партимнай
   һайханиинь бэ.
   Эжымнай аалихан, намдуухан, гоёхон хоолойтой hэн.
Ага-Хангилда ажаhуудаг 90 наһатай Аюрова Цырегма абгаймнай мүнөөшье гоёор аянгалан дуу дуулажархиха, маанад соогоо тон үндэр наhатай хүн болоод ябана», - гэжэ Хажидма эгэшэ дурдаа һэн. 

   1967 ондо Ага-Хангилай найман жэлэй һургуули түгэсхөөд, Улаан-Yдэ хотын П.И.Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищиин ород арадай зэмсэгүүдэй таhагай домбрын ангида Ага-Хангилай 3 басагад ороо бэлэй. Эдэ хэд бэ гэхэдэ, мүнөө Шэнэ Орловск тосхоной хүүгэдэй уран урлалай хүгжэмэй багшаар ажалладаг, олон шагналнуудтай Сэсэгма Долсонова, Буряад Уласай арадай артистка, бэлигтэй дуушан, хүгжэмшэн, багша Ешин-Хорло Гомбоин ба Хажидма Аюржанаева гэгшэд болоно. Тэдэнэр Улаан-Yдын хүгжэмэй училищида 4 жэлэй туршада һуража, хүгжэмшэнэй мэргэжэлтэй боложо гараа бэлэй. Украинаһаа ерэһэн Леонид Мелихов багшань оюутадта һайн эрдэм мэдэсэ дамжуулжа шадаһан. Тэрэ сагые Хажидма Бальжинимаевна иигэжэ дурсаа бшуу: «Намтай суг hураhан Роза Барсукова (Yзөөн нютаг), Цымжидма Базарова, Цыбигжаб Цыденова (Ушарбай) гэгшэд Леонид Константинович багшада заалгаhамди. Ешин-Хорло Гомбоин Сэсэгма Цымпилова (Долсонова) хоёр Анна Ивановна Федченко багшын ударидалга доро hураһан. Сэсэгма домбро дээрэ тон бэрхээр наададаг hэн. Бидэнэй училищи ерэхэдэ, буряад арадай зэмсэгүүдэй таһаг гэжэ үгы байгаа. Хожомынь чанза дээрэ өөһэдөө наадажа hураа hэмди».
1971 ондо Улаан-Үдын хүгжэмэй училищи дүүргээд, Х.Аюржанаева ба Ц.Базарова хоёр зууршалалгаар Буряадай гүрэнэй «Байгал» дуу хатарай ансамбль эльгээгдэжэ, ажалайнгаа намтар эхилһэн байна. Тиигэжэ урдын баян түүхэтэй ансамблиин оркестрэй хүгжэмшэд болоо. Тэрэ үедэ «Байгал» ансамблиин гол дуушан байһан РСФСР-эй арадай артистка Чимита Шанюшкина Хажидма басаганда анхарал хандуулжа, дуунай нюусануудтай танилсуулhан. Үнэндөө Чимита Григорьевна Агын басаганай хоолой гоёшоогоод, яагаад зүбөөр дуулахаб гэжэ хэшээл ябуулан, дуунай харгыда гаргаһан багшань болоно. Х.Аюржанаева дуулаха шадабарияа улам хурсадхажа, тииhээр өөрын репертуартай дуушан боложо, ехэ концерт-наадануудта хабаадаа бэлэй.
   «Байгал» ансамбльда хүдэлөөд, Буряадай гүрэнэй радио-телевидениин хороондо аяар 33 жэлэй туршада ажаллаһан намтартай. Тиихэдээ Чингис Павловай нэрэмжэтэ буряад арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдэй оркестртэ ба гол дуушанаар амжалтатай хүдэлөө. Хажидма Аюржанаевагай хүгжэм дуунууд сэнхир дэлгэсэ дээрэ ба агаарай долгиндо hэтэ зэдэлжэл байдаг. Буряадай олон хүгжэм зохёогшодтой, уран шүлэгшэдтэй нягта холбоотойгоор хүдэлһэн байна. Буряадай радиотелекомпаниин хорооной жасада энэл хүнэй гүйсэдхэhэн олон тоото дуунууд бэшээтэй, хадагалагдажа байдаг юм. «Буряад орондо һайнаар шүлэг бэшэдэг хүнүүд олон юм. Арадтаа мэдээжэ болоhон Дамба Жалсараев, Гунга Чимитов, Даши Дамбаев, Николай Дамдинов, Дондок Улзытуев, Георгий Дашабылов г.м. уран шүлэгшэдэй үгэ дээрэ олон композиторнуудай дуунуудые дуулаhан байнаб. Тиихэдээ hанаандаа таараhан дуунуудые дууладаг байгааб. Юрий Ирдынеев олон гоё дуунуудые зорюута зохёоһон. Виктор Усович намда дуунуудые үгэдэг hэн. Базыр Цырендашиев, Сергей Манжигеев, Баир Дондоков, Пурбо Дамиранов, Баир Батодоржиев ба бэшэшье хүгжэм зохёогшодой дуунуудые гүйсэдхэдэгби», - гэжэ Хажидма Бальжинимаевна тодорхойлоо hэн.
   Хабарай шубуудай
   Хабатай үедэ,
   Ханилhан нүхэрни,
   Ерэхэб гээ бэлэйш…
   Хабарай шубуудые
   Баярлан угтаалби,
   Ханилhан шим мүнөө
   Хаанабши, хаанабши,
   Хүлеэнэб би шамайгаа,
   Хүлеэжэл байнаб, - гэhэн үгэнүүдтэй дуу Хажидма Аюржанаевагай яарангүйгөөр, холоhоо татаад, сэдьхэл хүдэлгэмөөр дуулажа байхыень шагнаhан байхат. Сэлэнгын аймагай Пурбо Дамирановай зохёоhон «Ерэхэб гээ бэлэйш…» дуу Буряад Республикын түрүүшын «Песня года» конкурсдо Х.Аюржанаева гүйсэдхөөд, шагнагшадай дуугаар 1-дэхи hуури эзэлжэ, тэдэнэр баярлаа hэн. Ушарынь хэлэхэдэ, энэ конкурсдо СССР-эй арадай артистка Галина Шойдагбаева хабаадаhан юм. Саашадаа хүгжэм зохёогшо Баир Батодоржиевтай суг хамта дуунуудыень дуулажа, Германи гүрэнөөр гастрольдо ябаhан байна.
   Хажидма Бальжинимаевна 1973 ондо Москвада болон Свердловскдо, 1983 ондо Киевтэ, 1987 ондо Новосибирскдэ үнгэргэгдэhэн Буряад ороной соёлой ба урлалай үдэрнүүдтэ хабаадаа. «Байгал» дуу хатарай театрай хүтэлбэрилэгшэ Дандар Бадлуевтай, үшөө олон хатаршад, дуушадтай суг элдэб гүрэн нютагуудаар гастрольдо ябаhан. 1986 ондо «Бадма сэсэг» гэhэн зүүн зүгэй хатарай ансамблиин бүридэлдэ орожо, Франци ошоhон юм. 1987 ондо Япониин Саппоро хотодо болоhон «Зүблэлтэ Буряад орон» тоглоондо амжалтатайгаар хабаадажа, Буряадай гүрэнэй оперо ба баледэй театрай дуушадтай, бүжэгшэдтэй суг концерт-наада табилсаа hэн. 1991 ондо Голландида арадай аман зохёолой ехэ нааданда хабаадаа, Монгол һайхан ороноор аялга дуугаа бэлэглэжэ, оло дахин ябаhан ааб даа. Хаанашье ябахадаа, Хажидма Бальжинимаевна Ага нютагаа эрьен ерэжэ, соёлой ехэ хэмжээ ябуулгануудта хабаададаг, СССР-эй арадай артист Лхасаран Линховоиной дуушадай конкурсын жюриин гэшүүн болоо hэн.
   1967 онһоо Улаан-Үдэдэ ажаһууна. Хажидма басаган Хэжэнгэ нютагай Андрей хүбүүнтэй танилсажа, гэр бүлэ байгуулаа. Андрей Аюржанаев нүхэрынь Улаан-Үдын авиационно заводто сэрэгшын майор зиндаатай инженерээр хүдэлһэн.Тэдэнэр 2 хүдэр хүбүүдые хүл дээрэнь гаргаа. «Могойтын аймагай Наринай Адагай номгон даруу зантай Лена бэритэйбди. 10-дахи ангиин Алина аша басагамнай бидэндээ туһалжа байдаг. Һаядаа Буряад ороной дуушадай концерт-нааданда хабаадахаяа байнаб», - гэжэ Хажидма Бальжинимаевна түгэсхэлдөө хэлээ һэн.
   Буряад арадай соёл урлал хүгжөөхэ талаар ябуулhан ажалайнь түлөө Хажидма Аюржанаевада 1988 ондо Буряадай АССР-эй габьяата артистка, 1993 ондо Буряад Уласай арадай артистка, 2001 ондо Агын Буряадай автономито тойрогой соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, 2002 ондо Россиин Федерациин габьяата артистка гэhэн үндэр нэрэ зэргэнүүд олгогдоhон юм.
Жалсан
ЛУБСАНДАШИЕВ.

You have no rights to post comments