Агын тойрогой комсомолой түүхэдэ 1973-1974 онууд онсо һуури эзэлһэн юм: Согто-Хангилай XXII партсъездын колхоздо анха түрүүшынхеэ комсомол-залуушуулай хонин ажалай бригада байгуулагдаһан. Залуушуул яагаад ажалаа эхилээ һэм, хэд хүдэлөө һэм – энээн тухай «Толон» бригадын түрүүшын гэшүүдтэй хөөрэлдэбэбди.

Туршалгын талмай
Хоридохи зуун жэлэй 70-аад онуудта комсомол гээшэ ехэ удха шанартай, урагшаа һанаатай, залуушуулые ажалда дуратайгаар хүмүүжүүлдэг эмхи байгаа.
Окружком ВЛКСМ-эй I секретарь Владимир Намжилов Казахстанай Семипалатинскда 1973 ондо үнгэргэгдэһэн бүхэсоюзна суглаанда хабаадажа, тойрогой хүдөө ажахын тон ехэ баялиг – хонин һүрэг хайшан гэжэ олон болгохоб гэһэн асуудалаар Семипалатинскын комсомол-залуушуулай хонин ажалай бригадын хүдэлмэритэй танилсажа ерээ. Тиигээд партиин окружкомой секретарьнууд Н.Ф.Носов ба В.И.Масюков хоёртой хараһан үзэһэнөө зүбшэлсэжэ, тэрэ дүй дүршэлыень хэрэглэхэ тухай түсэб хараалһан байна. Тэрэ үедэ Согто-Хангил нютагай баян, талаар дүүрэн малтай XXII партсъездын нэрэмжэтэ колхоз ажалша бэрхэ хүтэлбэрилэгшэ, РСФСР-эй Верховно Соведэй депутат, Агын Буряадай автономито тойрогой Хүндэтэ эрхэтэн, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадагша Дамби-Жалсан Дондокович Дондоковой ударидалга доро холо ойгуур суурхажа байгаа. Энэ колхоздо комсомол-залуушуулай туршалгын бригада байгуулха гэһэн шиидхэбэри абтаа.
Согто-Хангилай дунда һургуули дүүргэжэ, аттестат һая гартаа абаһан комсомолшуудай суглаан колхозой түрүүлэгшын кабинет соо 1973 оной ок-тябриин 3-да үнгэргэгдэһэн байна. Тэрэ суглаанда мүн лэ В.Намжилов, колхозой парторг Дамбадоржи Санданов, колхозой комсорг Светлана Норбоева хабаадаа. Тэрэл суглаан дээрэ комсомол-залуушуулай бригадые «Толон» гэжэ нэрлэхэ тухай шиидхэгдээ һэн гээд мүнөө Юрий Цымженов хөөрэнэ. Һүүлээрнь 10 залуу эдэбхитэд: Далай Гунгаев, Цырендулма Жаргалова, Жалсагма Жалсанова, Баиржаб Бабудоржиев, Цырегма Динганорбоева, Юрий Цымженов, Бато-Далай Абидуев, Валентина Долсоронова, Александр Дондоков комсорг Гончикбал Баиров ударидагшатай октябриин 8-да хүдөө бууса ошоо. Тэндэнь нэгэ модон гэртэй, хашаартай Цыдып Дамдинов ба Мэдэгма Ринчинова гэр бүлөөрөө колхозой хони хаража байһанаа, ондоо бууса руу зөөһэн ха. Тиигэжэ Урда, Хойто Баян хадануудай дундуур урдажа байһан Хилын голтой, уужам талатай, үзэсхэлэн һайхан байгаалитай Булагта гэжэ газарта «Толон» гэһэн комсомол-залуушуулай бригада түбхинэжэ, эршэмтэйгээр ажалаа эхилһэн байна. Үсэгэлдэрынь лэ һургуулиин шабинар ябаһан залуушуулые заабарилагша Лодон Шойдоков болон ветеринарна врач Галина Будажапова гэгшэд хонин ажалтай танилсуулаа. Заабарилагшын түрүүшын туһалагша болохо тушаалда - групкомсоргоор Гончикбал Баиров һунгагдаа.
Тон түрүүн лэ Лодон Шойдоковичой хүтэлбэри доро залуушуул хараха хонидоо илгажа абаа: 900 зуһаг хони, 1400 эхэ хони туужа, буусадаа асараа. Түрүүшын һүни хонидоо хаража, Юрий Цымженов Гончикбал Баиров хоёр үлэһэн ха: бэшэнэй хонохо газар үгы байгаа. «Гончикбал бидэ хоёр бүхэли һүни унтаагүй һэмди, - гээд Юрий Цымженович мүнөө һанана. - Халтал нохойн хусахада, хонидоо харахаяа гүйлдэжэ гарадаг байгаабди.

Эртэ үглөөгүүр хонидоо харажархёод, ухаа алдабабди: үдэшэ хорёогоор дүүрэн хони хааһамнай, үглөөгүүр хахад хорёо байбал даа. Бэшэниинь алин гээшэб? Тоолохо гэжэ бэлдэжэ байтарнай, хонолсохоёо үлэһэн Мэдэгма абгай үглөөгүүр тээ хүйтэн болоходо, хонид бэе бэедээ няалдан хашалдадаг юм гэжэ һанааемнай амаруулаа бэлэй.

Тиигээд «тэрээхэн хула мори асарагты» гэхэдэнь, тэрэ мори яашье хазаарлажа ядаа бэлэйбди. Колхозой сээнтэртэ үндыһэн, наһаараа мори унаагүй бидэ хоёрто Мэдэгма абгай яагаад мори унахаб гэжэ заагаа бэлэй, тэрээндэнь ехэ баяртай ябадагбди».
Үглөөдэрынь буусын модон гэр соо 4 басагад байрлаа, колхозой асарһан 2 вагончик соо 6 хүбүүд түбхинөө.

Эршэмтэй ажал эхилээ
Тэрэ гэһээрнь тэбхэр 45 жэл үнгэрбэ. Энэ «Толон» бригада тухай интернедэй уудамда юун байна хаб гээд һонирхо-ходо, түбхын түрүүн youtube соо «Заря над степью» гэһэн фильм гаража ерэнэ. Тэдээхэн арбан комсомолшуудай байра байдалаа түхеэржэ, ажалаа эхилжэ байһан үе зураглагданхай.
Залуушуул тон түрүүн гэр байраяа, хонидойнгоо хашаар дулаалжа эхилээ, досоо газаагүй сагаадаа. Николай Нимаев, Дарижаб Дармаев, Александр Бадураев, Игнат Куриганов ба Мунко Гомбоев ахайнар дархашуул шэнэ хашаар баряа. Хоёр байратай модон гэр бодхоогдожо эхилээ. Шойдоков Лодон ахын ударидалга доро хүбүүд өөһэдөө һургааг бэлдэжэ, гурбан хотоон баряа. Худаг малтагдаа. Харин дүрбэн басагад гэр соохиёо сэбэрлээд, эдеэ уһаяа бэлдэхэ, угаабари хэхэ. Колхоз залуу хонишодто ГАЗ-51 авто-унаа, МТЗ-52 болон Т-25 тракторнуудые үгэһэн байна.
Октябрь һарын гарахада, хоёр отара эхэ хонидые үрэжүүлгын харюусалгатай ажал эхилбэ: үрэжүүлгэ хэхэ гэр бэлдэгдээ, арбан хуса асарагдаа, ветеринарна врач ерэжэ, яагаад үрэжүүлгэ хэхэб гэжэ нэгэл дахин заажа үгөө, бэшэ харагдаашьегүй. Эртэ үглөөгүүр хонид соогоо хуса табяад, «дурлаһан» хони өөһэдөө илгаад, хусаһаа хүрэнгэ абажа, тэрэнээ микроскоп доро хараад хэдэг байгаа. Осеменатораар Жалсагма Жалсанова хүдэлөө, Юрий Цымженов хони баряад үгэхэ, Валя Долсоронова үрэжүүлгын гэр соохи шала угааха – иигэжэ үдэр бүхэндэ ажалаа хэһээр байтарынь, бүхы хоёр отара хонидынь үрэжүүлэгдээ ха.

 

Комсомол-залуушуулай хонин ажалай «Толон» бригадын гэшүүд.
Зүүн гарһаа: Далай Гунгаев, Бато-Далай Абидуев, Валя Долсоронова (ажалай тусхай хубсаһатай), Александр Дондоков, Цырегма Динганорбоева, Гончикбал Баиров (зунай гоёлой хубсаһатай), Жалсагма Жалсанова (үбэлэй гоёлой дэгэлтэй), Юрий Цымженов (үбэлэй гоёлой хүүртигтэй), Цырен-Дулма Жаргалова (үбэлэй ажалай хүүртигтэй), Баиржап Бабудоржиев (үбэлэй гоёлой хүүртигтэй).
1974 оной январь һара.

Тон һайн эрхэ нүхэсэл
Шэнэ 1974 он угтуулан, комсомол-залуушуулай байрлаха шэнэ гэрынь бүтэжэ, гэртэхинээ суглуулаад, сайлаа хэбэ, Шэнэ жэл угтаба. Колхоз зургаан түмэр орон, унтариин бүреэһэнүүдые, дэрэнүүдые, дулаан хүнжэлнүүдые, телевизор, угаабариин машина, гардероб, эдеэнэй таһагай бараа, амһарта кастрюль болон газова плита гэр соонь табяа. Одоол гоё байдалтай болоходоо, залуу охин дундаа ябаһан даа, дуугаа дуулалдаад лэ, ажалаа хээ һэн бэзэ. Үглөөдэрынь ажалай тусхай хубсаһа тараагаа. Хүбэнтэй үмдэтэй үбэлэй хүүртигүүдтэй, басагад хониной арһаар оёһон мутон дэгэлнүүдтэй, хүбүүд хониной арһан хүүртигүүдтэй болон гоёлой хубсаһатай - басагад юбкэтэй костюмтай, хүбүүд үмдэтэй гоё костюмтай болоһон байна. Иигэжэ залуушуулай ажал хэхэ эрхим һайн эрхэ нүхэсэл түхеэрэгдээ. Түрүүлэгшэ Дамби-Жалсан Дондокович залуу малшадаа ходол эрьедэг, али болохоор дэмжэдэг, зэргэ шангахан эрилтэнүүдые табидаг байһан гээ.
Гүрэн доторнай 1970-1980-яад онуудта хүдөө ажахын механизаци үргэнөөр нэбтэрүүлэгдэжэ байгаа. Ноябрь һарын гарахада, «Толон» КМОБ-ойхидто жолоошоной курснууд эмхидхэгдэһэн байна. Үбэлэй һүниин утаханда залуушуул ехэл эдэбхитэйгээр харгын дүрим сээжэлдэхэ, авто-унаагай бүридэл үзэхэ, Агаһаа инструктор ошожо, машинаар ябуулжа һургаха...
Комсомолшууд тон һайн журамтай байгаа. Үдэр бүхэнэйнь ажал хубаарилаатай: гурбан хүн гурбан зүг тээшээ гаража, үглөөнэй юһэһөө үдэшын зургаа болотор хонидоо адуулха. Нэгэн эдеэ шанаха, угаабари хэхэ. Бэшэ зургааниинь газаахи ажал хэхэ: гар хюрөөгөөр түлеэгээ тайраха, уһаяа зөөхэ, хотоон сэбэрлэхэ… Долоон хоногой нэгэл үдэрыень гэртээ ошожо амардаг һэн ха.

Дэлгэрэнгыгээр - 39-дэхи дугаарта.

You have no rights to post comments