Д.Дондоков (зүүн гарһаа), Н.Жигжитов.

Хурдан хүлэгүүдэй урилдаанай үедэ мориной зэр зэмсэгэй, шэмэг заһалай үзэсхэлэн дэлгээгдээ. «Морин эрдэни» конкурс «Мориной заһал» (Лучший комплект конского убранства), «Буряад эмээл» (Национальное седло) ба «Мориной тоног зэмсэг» (Лучшая конская упряжь) гэһэн гурбан янзаар үнгэргэгдэжэ, хабаадагшад моринойнгоо эмээл, тоног тухай хөөрэжэ, уг гарбалаа, агта хүлэгөө түүрээжэ мүрысөө. Сугларагшадта дүршэл шадабарияа харуулаа. Агын тойрогой Захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ Бато Доржиев хурдан хүлэгүүдэй урилдаа ба мориной заһалай харалга нээжэ, абьяастанай амаршалга, наадан эхилээ, Россиин габьяата артист Леонид Бабалаев «Гал шара хүлэгэй магтаал» дуу морин хуур дээрэ гүйсэдхөө.
Бүгэдэ буряадай «Алтаргана» фестивалиин хэдэн дахин лауреадууд: Агын соёлой байшанай аман зохёолой «Этигэл» бүлгэмэйхид морин тухай арадай дуунуудые зэдэлүүлээ, Эрхүү хотодо амжалта туйлаhан Зүдхэлиин эдиршүүл «Соохорой түбэрөөн» гэһэн мориной хилгааһаар нэхэһэн хубсаһанай суглуулбари сог залитайгаар харуулжа, бахархал түрүүлээ.
«Морин эрдэни» конкурсын «Мориной заһал» янзада хабаадаха хүн буряад үүлтэрэй, һайхан мори олоной урда гаргажа харуулаа. Ага тосхоной Дашицыренэй Жамбал - Аргалиин алаг үреэ мори, Зүдхэлиин Содном Ойдопов Адиса басагаяа - хара толботой соохор һоёолон, Табтаанай нютагай Дамдин Эрдынеев Бэлигтэ хүбүүгээ шаргал азарга унуулжа, ута жолооhоонь хүтэлөөд ябаа. Табтаанайн Эрдэни Шагаев – хула азаргаар, Согто-Хангилай Мунко Батомункуев - Амидхаашын соохор хүлэгөөр, Ага-Хангил нютагай урдын адуушан, 78 наһатай Арсалан Аюшиев «Дуянба» хатарша хээрээрээ табилуулаа. Тэдэнэр конкурсын эхилхэдэ, агта хүлэгөө, нютаг ороноо, уг гарбалаа магтан түүрээжэ, хазаар мориной эмээлэй илгаа, хүмэлдэргэ, хударга, агтабша, улам, жэрэм, угсарга, маюуза, дүрөөбшэ, хирмуур, ганзагын даруулга, баабар гэхэ мэтэ зэмсэгүүдые тайлбарилжа үгөө. Ушарбай нютагай Сэдэб Батоев, Амидхааша нютаг түлөөлhэн Мунко Батомункуев, Зүдхэлиин һургуулиин 3-дахи ангиин һурагша Адиса Ойдопова гэгшэд мориной соло холуур сууряатуулан дуудаа. Мориной магтаал уншаhан Табтаанай нютагай Даша Эрдынеев Дамдин хүбүүнтэеэ, Бэлигтэ ашатаяа суг хамта конкурсдо хабаадаа. Хазаар мориной заһал харуул-hан Эрдэни Шагаев гран-при шанда хүртэжэ, «Аргал» ООО-гой директор Жамьян-Базар Жанабазаров даага бэлэг баряа. «Мориной заһал» янзада Д.Эрдынеев, А.Ойдопова гэгшэд тус тустаа 2-дохи, 3-дахи hууринуудые эзэлээ. Аюшиев Арсалан аха - мэдээжэ ювелир Ж.Баясхалановай «Yндэhэн заншалаа сахигша», Мунко Батомункуев - «Найдал», Ага-Хангилай Бабу-Доржи Жамбалов «Мүнгэн дүрөө» гэhэн тусхай шангуудта хүртэбэ.
Трибунын ара хажууда мориной тоног зэмсэгэй үзэсхэлэн дэлгээгдэжэ, Дулдаргын аймагай музейн ажалтадай асарhан тон хоморой шухаг зүйлнүүд - хуушан сумаа, арһан мушхамал, буряад эмээл ба урдын, мүнөөнэйшье дархашуулай бүтээhэн эмээл, ташуур, хазаар, шүдэр, улам жэрэм гэхэ мэтые олон хүн hонирхон хараа. Зүдхэли нютагай үзүүр дархан байhан Жалсанай Жамбалдоржын хэһэн мориной зэмсэг, дүрөө зониие бахархуулаа, Үзөөн нютагай уран зурааша Д.Мижитдоржиевай үнгэтэ зурагууд, Дулдаргын С.Базарсадаевай урлаhан мориной дүрсэнүүд аргагүй гоё байгаа.
Анхан буряадууд хамаг ажалаа морёор хэдэг байhан. Тиимэhээ моринойнгоо зэр зэмсэг бүхөөр, гоёор хэхые оролдодог hааб даа. Сагаан-Уула нютагай, тогтор хуасай угай, тон үндэр наhатай Ленхобын Дугаржаб хүндыгүй хулhан ташуур, хандагайн арhаар хэhэн дүрөөбшэ, өөрынгөө дархалhан эмээл табижа, «Буряад эмээл» янзада 2-дохи hуури эзэлээ. Хүнхэр нютагай Нордоп Жигжитов бага наhандань Хара-Шэбэр нютагай Ошорой Тудунай хэжэ бэлэглэhэн буряад эмээл нарин нягтаар абажа ябана. Нордоп Дамдиновичта 3-дахи hуури олгогдоо. Могойтын аймагай Хүрэлжэ hууринай Бато-Чулуун Жалсановай асарhан буряад эмээл 1800 гаран ондо хэгдэhэн. Энэ эмээлэй онсо илгаань гэхэдэ, имагтал улаан үнгөөр шэрдэгдэдэг бүүргын урда ба хойто таланууд хээ угалзатай сад түмэрөөр хушаатай байгаа. Тэрээндэ «Элинсэг эсэгын абдарhаа» гэhэн тусхай шан барюулагдаа.
Мүнөө жэл Хара-Шэбэр нютагай Борис Базаров «Алтаргана» фестиваль угтуулан, монгол эмээл дархалжа, Эрхүү хото абаашаhан байна. Тэрэл эмээлээ, мүн тэргэ мориной бүхы зэмсэг Ага асаржа, эхэнэр хүнэй эмээл ямар байхаб гэжэ хөөрөө. Эмээл дархалдаг Борис Базарович «Уран дархан» гэhэн шан абаа hэн.
Будалан нютагай, бодонгууд угай Балто Батожаргалов Шагдарай Батожаргал хүгшэн абынгаа ба суута «Будалан хара» гүйгөөшэ мориной эзэн байhан Гомбожабай Доржи нагаса абынгаа эмээлнүүдые, ташуур, хирмуур асаржа, «Буряад эмээл» янзада гран-при шан абажа, «Родина» үүлтэртэ ажахын дааган бэлэгтэ хүртөө.
Сүүгэл нютагай Бальжинима Цыренов хулhан, зандан, hухай модон, гүрөөhэнэй туруутай шэлбээр хэһэн барюултай, уранаар hиилэhэн, эрэшүүлэй ба эхэнэр хүнэй ташуурнуудые дархалжа, «Мориной тоног зэмсэг» янзада түрүүшын hуурида гараа. Yзөөн нютагай, хурьган хуасай угай, 57 наhатай Дамдин Дондоков 3 эмээл, 3 хазаар, хударга, хүмэлдэргэ, хулhан ташуур асараа. Шадамар бэрхэ Дамдин Банзаракшаевич мориной зэмсэг яагаад хэхэб гэжэ сэнтэй дүй дүршэлөөрөө хубаалдаа, арhан зэмсэг (шорные изделия) харуулжа, шангай 2-дохи hуурида гараа. Жюриин магтаалда хүртэhэн, Тугшан нютагай Баир Дулмажапов олон эмээл хэhэн хүн юм. Энэ удаа мүнөөнэй зөөлэн эмээл, ковбойско ташуур, буугай бүреэhэ (чехол) г.м. асаржа, харагшадые hонирхуулаа. Могойто hууринай, 79 наhатай Сэсэг Зандановатай тэдэнэр 3-дахи шатын дипломоор шагнагдажа, мүнгэн ба сэнтэй бэлэгүүдтэ хүртөө. Сэсэг эгэшэ хара багаhаа эмээлшэ дархан Этигэлэй Ринчин хүгшэн абаяа дахажа, эмээлэй модо абалсадаг, hур жүhэлсэдэг, эжытэеэ хилгааhа томожо, hэеы гэрэй бүhэ хэлсэдэг байhан. С.Занданова дэлhээр томоhон улам, хабидаа, бойлторго үзэсхэлэндэ табяа. Хилгааhан улам шииг нойтондо hунадаггүй, мориной холохогүйн тула бүдөөр бүригдэдэг.
Шэнэхээн нютагайхид тоног зэмсэгээ тон ёhо соонь, гоёор хэhэн байба. Арhа гараараа элдэхэдэнь, hурынь бүхэ, зөөлэн болодог ха. Дэлдэгэр галзууд угай Цырендондогой Санданай урданай эмээл, мүнгэн баабар, бүгэжэ, даруулга нюдэ хужарлуулаа. Онгор хуасай угай Лэгшэдэй Һамацыренэй абатаяа суг хамта хэhэн зэмсэг, гүрэмэл ташуур, улам жэрэм, хазаарай аман анхарал татаа. Сагаангууд угай Дашицыренэй Жамбал хадам абынгаа дархалһан эмээл, хударга үзэсхэлэндэ табижа, хуушан монгол хэлэн дээрэ бэшээтэй морин эрдэниин соло дуудажа, «Мориной заһал» ба «Буряад эмээл» янзануудта түрүү hуурида гараа, мүн «Мориной тоног зэмсэг» янзада гран-при шанда хүртэжэ, Урта нютагай фермер Бадма Догонов аха захатанда даага бэлэг баряа һэн.
Һүдэнтэ нютагай абхан харгана угай Батор Шагдаров 10 наһатай Дугар зээ хүбүүнтэеэ зайдаһан хазаар, шүдэр олоной анхаралда табижа, «Дүй дүршэлтэй тоногшон» гэһэн мүнгэн шан абаа юм.
Мориной тоног зэмсэг бэрхээр хэдэг, тус конкурсын жюриин гэшүүн, Зүдхэли нютагай адуушан Баясхалан Санжиев өөрынгөө бүтээһэн буряад эмээл зэмсэгүүдээр нютагайнгаа мори шэмэглэһэн байна.
Үбэр Байгалай хизаарай буряад соёл хүгжөөлгын түбэйхид «Алтаргана» нааданай хэмжээндэ буряад эмээл харалгын мүрысөө байгуулха тухай дурадхал оруулаа, эхэ эсэгынгээ эмээл, мориной зэмсэг хадагалжа ябаһан хүнүүдтэ баярые хүргөө, наймаа хэгшэдэй соносхолоор, урданай сэгнэшэгүй шухаг зүйлнүүдые бү худалдыт гэжэ хандаа hэн.

You have no rights to post comments