Саһаар бүрхөөгдэһэн Памир уулын үбэртэ
Ага тосхондо ажаһуудаг аха үеын зон Баир Найдановые «Афган Баир» гээд мэдэхэ, таниха байха. Түрэһэн, үндыһэн газарынь Ага тосхон болоно. Эжынь Һүдэнтын Улаан-Туяагай, элинсэг хулинсагуудынь Шэнэһэтэй Бооржоһоо ерэһэн. Тосхоной 1-дэхи һургуули дүүргээд, Москва хото электригэй мэргэжэл шудалхаяа ошоһон байна. 1980 ондо Москвада Олимпиин наадануудта электригээр ажаллаһан. Хотын Гагаринска сэрэгэй комиссариадаар сэрэгтэ татагдажа, Узбекистанай Самарканд хотодо залуу сэрэгшын һургуули гараад, 1981 оной майн 6-да гал дүлөөр сорьёлжо байһан Афганистанай газар руу эльгээгдээ.
«Самолёдто һуугаад, Кабул хотодо буугаабди. Тэндэ манай часть байдаг һэн. Харин диилэнхи сагаа Бадахшан можын Файзабад хото шадар алба хаагааб. Тэндэ 860-дахи мотострелково полкдо алба хааһан байнаб», - гэжэ Баир Найданов хөөрэнэ. Тэндэ алба хааха зорилгонь - душманууд, моджахедүүдһээ зоной ажаһуудаг нютаг һуурингуудые хамгаалха үүргэтэй байгаа. Файзабад гээшэ Афганистанай хойто зүгтэ Таджикистанай хилын хажууда оршодог юм. Сэрэгынь үндэр хада дээрэ байдаг байһан. Хоёр мянга гаран метр үндэртэй. Үшөө үндэр Гиндукуш, Памир орьёл хада ууланууд байха. Зундаа саһаар бүрхөөгдэнхэй. Афганистанай бүхы дэбисхэр дээрэ совет сэрэгшэд таранги һэн. Душманууд Пакистанай, Иранай, Америкын талаһаа ехэ туһаламжа абадаг, бэлэдхэл гарадаг байгаа. Дайсад хада уула дээрэһээ буудаха, һүни болоходо, буугай эшхэрээн замхадаггүй һэн. Түрүүн сэрэгшэдтэ хэсүү байгаа, уула хабсагайтай, элһэн губитай газар, үзэгдөөгүй байгаалиин уларил, ондоо мүргэлтэй арад, абари зангынь тад ондоо. Зундаа һүүдэр газарта 50 градус хүрэтэр халуун болохо, үбэлынь дулаан байдаг. Сэрэгшэд бэеын шарлалга (желтуха), хумхаа (малярия) үбшэнгүүдтэ дайрагдадаг байгаа. Хорото абарга абаахай (скорпион) ехэ элбэг байха, хазуулаад, саг соогоо арга абаагүй сэрэгшэдэй наһа барахашье ушарнууд дайралдаха. Баир Найданов хорото шумуулда хазуулжа, эмнэлгын частьда аргалуулжа эдэгэһэн байха юм. Харуулай заставада олон үндэһэ яһатан хүбүүдээр хамта албаяа хаагаа. Үндэр хада дээрэһээ Файзабад хото руу оло дахин бууһан. Гэнэтэй даа, хадын оройһоо гү, модоной саанаһаа гү, гэнтэ буудалдаан эхилхэ, хаа-хаанагүй минэ тэһэрхэ. Һүни бүхэндэ душманууд бүлэг бүлэгөөрөө гарадаг байгаа, эмхи муутай байһандаа, манай сэрэгшэдтэ бута сохюулдаг байгаа бшуу. Баир Цыбенжапович элдэб байлдаануудта сэрэгшэдтэеэ хамта дайлалдаа. Тэрэнэй хөөрэһөөр, эгээл шаналтайнь гэхэдэ, залуу хонгорхон наһандаа ябаһан хүбүүдэй газар тэбэрин унажа байхыень хоёр нюдөөрөө хараһан байна. Сайр хуурсагууд хойно хойноһоо ошохо, шархатаһан хүбүүд байлдаанай газарһаа зайсуулагдажа, эмнэлгын газар эльгээгдэхэ. Тэрэ дары шэнээр сэрэгшэдые асарха, иигэжэ мэнэ һая ерэһэн хүбүүд «бусадаг» байгаал даа. «Үглөөдэр гэртээ табигдахаяа байһан дембель хүбүүн урда һүнинь мэргэн буудагшын һомондо дайрагдажа унаһан байгаа», - гэжэ тэрэ холын сагые Баир Найданов һанан хөөрэнэ.
Суг алба хааһан буряад хүбүүд
Тэрэ үе саг тухай Баир Цыбенжапович шаналан һанадаг: «Ехэл бэлэгүй байгаа. Хүнэй ами наһан сэгнэгдээгүй. Амгалан байдалай үедэ хариин газарта ошоод, дайлалдажа ябаһан хүбүүд тус байлдаануудай удха шанарыень ойлгонгүй ябаа. Гэбэшье тэдэнэр харша хэбэр үзүүлхэ эрхэгүй байгаа, захиралта хадаа захиралта, хэлсээндэ ородоггүй». Файзабадай хада уулаар Совет Армиин олон сэрэгүүд байрлаха. Тодорхойлходо, ябаган сэрэг, мотострелково полкнууд, артиллери, зенитнэ сэрэг г.м. Совет сэрэгшэд буу барихын хажуугаар Файзабад хотодо һургуулиин, сэсэрлигэй, эмнэлгын байшанай барилгада хамһалсадаг байгаа. Баир Найданов Афганистанда интернациональна уялга дүүргэхэдээ, Файзабадта буряад угсаата хүбүүдээр уулзаагүй. Һүүлдэ мэдэхэдэнь, Һүдэнтэ нютагай Батомунко Данчинов хажуудань алба хааһан байна. Кабул дээрэ дүрбэн буряад хүбүүд алба хаагаа. Хэд бэ гэбэл, Хориин Эрдэни Доржиев, Улаан-Үдын Илья Габагуев, Зэдын Борис Гармаев, Захааминай Дмитрий Санжиев гэгшэд болоно. Хальмагай Батор Цыреновтэй алба хаахадаа, дүтөөр танилсаһан байна. Оршон сагта Эрдэни Доржиевтай харилсажа, мэндэеэ мэдэлсэдэг.