Буряад арадай үгын жасада мориндо хабаатай хэдэн зуугаад үгэ тоологдодог. Гансал мориной зүһэнүүдые тоолобол, олон арбаад болохо юм. Бидэ эндэ хэдыхэн зүһэнүүдые тайлбарилая. Жэшээнь, эрбэд соохор, бар соохор гэхэдээ, эрбэс гү, али барас шэнги түхэреэн толбонуудтай морин гэнэ. Санхир сагаан гэхэдээ, хүхэ сагаан, табгай сагаан гэхэдээ, мориной хүлынь табгайдаа сагаан, төөнтэй хээр гэхэдээ, соходоо шойнжон сагаантай хээр морин гэхэ мэтээр нэрлэнэ. Сагаан мори буряадууд боро, һаарал боро (сивый) гэдэгшье.

 moykon.ru сайтын фото-зурагууд.

Буряадай суута уран зохёолшо Хоца Нам-сараев «Тэршээхэн унаган» гэһэн зохёол соогоо мориной зүһэ тухай, зүһэһөө дулдыдадаг гүйдэл тухай, зан абари тухай тон һайханаар иигэжэ бэшэһэн байна:

…Морин тухай хэлэбэл,
Зүһэһөөнь эхилдэг,
Хүн тухай хэлэбэл,
Нэрэһээнь эхилдэг.
Зүһыень мэдэхэгүй һаа,
Минии морин бү гэ!
Нюурыень танихагүй һаа,
Минии нүхэр бү гэ!
Хара морин хатардаг,
Хара гүүн жороолдог.
Улаан морин оодордог,
Улаагша морин оройлдог.
Халтар морин харайдаг,
Халтагша гүүн собхордог.
Һаарал морин һаахигар,
Һаарагша гүүн тээхэгэр.
Боро морин будхадаг,
Борогшо гүүн жүдхэдэг.
Хула морин хулмайдаг,
Хулагша гүүн һүрмыдэг.
Хүрин морин хүдэр,
Хүригшэ гүүн атар.
Хээр морин хэжэмтэй,
Хээгшэ гүүн хээлитэй.
Хүхэ морин хөөрүү,
Хүүгшэ гүүн харуу.
Зээрдэ морин зэһээтэй,
Зээрдэгшэ гүүн һойгоотой.
Шарга морин шаргадаг,
Шаргагша гүүн тангардаг,
Ухаа морин ульгам,
Ухаагша гүүн үдьхэлдэг.
Төөнтэй хүрин,
Мэлзэн боро,
Обуутай хээр,
Халзан зээрдэ,
Санхир сагаан,
Табгай сагаан,
Хээр алаг,
Бар соохор,
Эрбэд соохор,
Сабидар зээрдэ…

Морин тухай оньһон үгэнүүд

Моригүй хүн – мухар,
Хонигүй хүн – хооһон.

Уула - мори зобоохо,
Уур - хүниие зобоохо.

Мориной һайниие унажа мэдэдэг,
Түмэрэй һайниие дабтажа мэдэдэг.

You have no rights to post comments