Арад бүхэн ѳѳрын ёһо заншалтай, зан заршамтай. Буряад арадай ёһо заншалнууд хүнэй ажамидаралтай нягта холбоотой, заршам бүхэниинь гүнзэгы удхатай юм. Эхэнэрнүүдэй шэмэглэл зүүдхэлнүүд арадай ёһо заншалнууд соо ѳѳрын хүндэтэй һуури эзэлдэг гээшэ.
Ага найман эсэгын нимгэн шарайтай басагадай, эхэнэрнүүдэй гоёолтонуудые хаража үзэхэдэ, булта ѳѳрын онсотой, удха шанартай. Зарим зүүдхэлнүүд шэмэглэл бэшэ, харин эхэнэрэй ажамидаралда хэрэгсээдэг зүйлнүүд боложо үгэдэг.
Зүүдхэлнүүдые хэдэн бүлэг болгожо хубаадаг:
1) толгойн
2) үһэнэй
3) шэхэнэй
4) мүрэй
5) сээжын
6) хажуугай
7) гарай.
Тиихэдэ үдэр бүхэндэ зүүгээд ябадаг ба һайндэртэ зүүдэг гоёолтонууд гээд илгардаг байһан. Манай Забайкалиин хизаарай дэбисхэр дээрэ олонхи гоёолтонууд мүнгѳѳр хэгдэдэг, тэдээндэнь шүрэ, номин, хуба гэхэ мэтэ шулуунууд хэрэглэгдэдэг.
ТОЛГОЙН
Баяшуулай һамгад гэхэ мэтэ дээгүүр һуури эзэлэгшэд дэнзэтэй малгай үмдэдэг байгаа. Дэнзые элдэб шулуунуудаар гоёодог һэн. Тэрэ шулуугаарнь ямархан эхэнэр ябанаб гэжэ бэшэн мэдэдэг байһан ха. Удаань тойробшо малгай дороо даруулга зүүхэ. Даруулга хэхэдээ, гурбан хурганай хэмжүүрээр толгойдоо таарахаар, утаашань үйһэ хуулажа абаад, тэрэнээ хара хилэнгээр бүридэг һэн. Хадамда гараагүй басагадай ба эхэнэрнүүдэй даруулганууд илгаатай юм. Басагадай даруулгада һубһаяа нэгэ зурагараар жэрылгэдэг. Эхэнэрэй даруулгада гурбаар зурылгаад, шулуунууд хадагдадаг. Урда таладаа дундахи зурагартань томо үнэтэй шулуунууд ородог, тэдэнэй дундуур бишыхан шулуунууд оёгдодог. Даруулгын хоёр хажуудань, толгойн сабиргай багта 25-35 см утатай үлгүүр, үгы гэбэл сохимол һанжуулаад торгодог. Тэрэ үлгүүртэ (сохимолдо) 10-12 см үргэнтэй, 1 см тухай бүдүүнтэй сахариг үлхэдэг. Тэрээндээ һиилэгдэһэн табтай томо шүрэ үлхэдэг. Тиигээд доошоо һанжаһан хоёр һиихэеэ хоорондонь үргэхэн үлгүүрээр холбодог. Тэрэнь хэрээ гээшэ. Бүхыдѳѳ адагынь 70-80 см утатай хүндэхэн зүүдхэл болодог.
Дэлгэрэнгыгээр 1-2-дохи дугаарта.
