Байгаали хамгаалгын жэлдэ hаншаг сагаан наhатайшуулда хандажа, тойрогой аршаан булагууд тухай hанамжануудаарнь һонирхон, шэнжэ шанарыень һураһан байнабди. Тэдэнэр шэмэтэ байгаалиингаа баялиг – уhа гол, аршаан булагаа сэбэрээр байлгаха ёhотой гэжэ залуушуулда захина. Газар дороhоо бурьялан гарадаг, амидаралда аргагүй хэрэгтэй булаг муухайгаар байлгахада, уhаниинь шэргэжэ, урдахаяа болидог. Мүнөө байгаалиин жама ёhо сахиха, аршаан булагаа тон hайнаар ажаллаха саг ерээд байна гэжэ аха захатан хөөрэлдэнэ.

Ородой географическа бүлгэмэй Агын таhагай түрүүлэгшэ, географиин эрдэмүүдэй кандидат, ажалай ветеран Ширабнимбу Дашидондоков иимэ hанамжатаяа хубаалдаа hэн: «2017 ондо Россида Байгаали хамгаалгын жэл соносхогдоо. Засаг зургаанай талаhаа энэ асуудалда онсо анхарал хандуулагдана. Бидэшье, Агын тойрогойхид, үзэсхэлэн газарнуудаа, аршаан булагаа ямар байдалда байнаб гэжэ анхарха байгаабди.

 

Хилгэндын аршаан.

 

Байгаалиин ба шүтөөнэй зэндэмэни Алхана уулын уhанда йод, селен, мүнгэн гэхэ мэтэ микроэлементнүүд олон, аршааниинь ехэ сэнтэй. Хүйтэн аршаанда сохюулхын хажуугаар уhыень уужа байхада, бэедэ hайн юм. Юуб гэхэдэ, Забайкалиин хизаарта ажаhуудаг хүнүүдэй организмда йод дуталдадаг, илангаяа эхэнэрнүүд hужуурай булшархайн (щитовидная железа) үбшэндэ нэрбэгдэжэ болохо гэжэ хэлсэдэг. Селен бодос баhал хэрэгтэй. Жэшээнь, бэень татаганаад, үхэжэ байhан хурьга селенээр тарихада амидырдаг. Хара-Шэбэр нютагта Бээгсээн гэжэ эршэгүй аршаан бии. Урдань энэ аршаан залаад, тогоон соо хэжэ бусалгахадань, шара үнгэтэй сай шэнги болодог байгаа. Мүнөө үхибүүдтэ энэ аршаан багашагаар уулгахада, хотыень аргалдаг. Тиихэдэ Зугаалай нютагта эршэтэй аршаан байха. Манай хүгшэн аба эжынэр, бидэ - олон хүн тэндэ ошожо, hэеы гэрнүүдээ табяад амардаг hэмди. Тиихэдээ модон боошхо соо аршаан халаагаад, ваннада ородог байгаабди. 1930 гаран онуудта Ламын Санжаа хүгшэн абамнай Хара-Шэбэр нютагhаа тэргэ морёор гаража, Шандали нютагай Һонгинтын аршаан хүрэжэ, Дашидондок хүбүүгээ hужуурай булшархайн үбшэнhөө аргалhан. Онон голой урда бэедэ - Улаан Булагай, мүн Алхана курорт Дарhан хоёрой хоорондо, Элеэ нютагта аршаанууд бии. Зүгтөө эдэ аршаанууд шэнжэлэгдээдүй. Хура бороотой жэл аршаанай эршэ hулардаг, ган гасуурта шанга болодог.

Байгаалиин шухаг үзэгдэл гэхэдэ, Краснояровын нэгэ багахан нуурай зүүн хойно агаарай хиитэй, шэнгэн, зөөлэн шабар (вулканчики) газар дороhоо бурьялхадаад гаража байдаг. Тэрэниие Гангатын шабар гэжэ нэрлэдэг. Хажуудань hуурин, зон байжа, үхэр мал ябажа муухайдана. Иимэ хүхэбтэр, шарахан... Элдэб үнгэтэй шабар Үбэр Алханада бии, эхэнэрнүүд нюуртаа уршалаагүй байхын тула түрхидэг ха. «Алхана» үндэhэн паркын ажалтадай анхарал энэ шабарта хандуулхаар байна гэжэ hаяхан газетын нюурта хэблэгдээ hэн.

Дэлгэрэнгыгээр 8-дахи дугаарта.

You have no rights to post comments