Буряад һарын түгэсхэлэй эрдэмэй-практическа конференцидэ Агын 2-дохи дунда һургуулиин директорэй һуралсалай-хүмүүжүүлгын талаар орлогшо, культурологиин эрдэмүүдэй кандидат Дулмажаб Цынгуева «Мүнөө үеын үхибүүдтэ сэдьхэлэй хүмүүжүүлгын удха ба арга боломжонууд» гэһэн сэдэбээр элидхэл хээ бэлэй. Мүнөө сагта шухала энэ сэдэбээрнь һонирхожо, бидэ хөөрэлдөө эмхидхэбэбди.

- Дулмажаб Дугаржаповна, юундэ энэ сэдэбтэ хандаабта?

- Агууехэ Орос гүрэнэй зүүн урда хаяада 300 гаран жэлэй туршада үсөөн тоото буряад арад сагай эрхээр амгалан тайбан ажаһуунабди. Гурбан ондоо түбтэй, захиргаантай болоһоншье һаа, яһала буряад хэлэеэ, ёһо заншалаа алдангүй, залуу үетэнөө зүбөөр хүмүүжүүлхэ эрмэлзэлтэй хэдэн хэмжээ ябуулгануудые хамта үнгэргэнэбди. Саг сагаараа, сахилза хүхөөрөө гэдэг, мүнөө сагта бидэ, буряадууд, Росси гүрэндэ ажаһуужа байһан бэшэшье арадууд һайн, садхалан байдалтай байнабди. Харин «Хүнэй садахада, сэдьхэлынь гутажа эхилдэг» гэжэ үшөө Аристотель хэлэһэн байдаг. Хэдышье садхалан байгаа һаа, сэдьхэлээ бү алдая, мүнөөнэй залуушуулай һанаа сэдьхэлыень наринаар заһаха хэрэгтэй гээд энэ сэдэбтэ хандабаб.

- Мүнөө залуу үетэндэ юу ойлгуулхань шухалаб?

- Мүнөө сагай шарай онсо тэмдэгтэй – аралжаа наймаагай, урилдаан зүрилдөөнэй, атаа жүтөөнэй дэлгэрхэ хаһада хүнэй сэдьхэл хубилна. Саг жэлэй ошохо бүри зоной ухаан бодол, сэдьхэл иимэ үзэгдэлнүүдтэ дадана, өөһэдөөшье ойлгонгүйгөөр муу ёрын юумэ тэсэмгэйгээр хүлеэн, хүлисэн байжа хандадаг болонобди. Яахаб даа, сагнай тиимэл гүб даа гээд һанаа алдан, саашаа ошохо ушар олошоржол байна. Сэнхир экранаар, интернедээр мэнэ-мэнэ болоод лэ ехэ гайхамаар, буруу хурисалтай юумэ харуулжа байдаг болоһон. Эшхэбтэр, аягүй удхатай, али зэбүүрхэмэ сошомоор зарим юумэ харахадаа, үри хүүгэдэйнгээ, аша зээнэрэйнгээ ерээдүй саг тухай бодомжолжо, һанаата болохоор, сэдьхэлээ зобохоор байна. Иимэ ушарнуудта Росси гүрэнэй дэбисхэр дээрэ ажаһууһан олон тоото арадуудай үндэһэн соёл һэргээлгэдэ абарал олдохо гэжэ гүрэнэймнай президент В.Путинай жэл бүри сенаторнуудта хандажа хэлэдэгынь бултанда мэдээжэ. Гүрэнэймнай толгойлогшын арадайнгаа дунда ехэ дэмжэлтэтэй байhан ушарынь хадаа, минии hанахада, гадаада гү, али дотоодо политикын үрэ дүн бэшэ, харин ерээдүй сагай үринэрыемнай муу ёрын юумэнhээ лаб аршалха, хамгаалха хүн энэ гэжэ зоной найдал соо байна.

Олониитэдэ хизааргүй эрхэ сүлөө гэжэ байдаггүй юм. Хүн бүхэнэй эрхэ сүлөө ондоо хүнэй эрхэ сүлөөтэй дайралдахадаа дууhашана. Энээниие залуу үетэндэ ойлгуулха ёhотойбди. «Хүниие гэшхэнгүй, хүндэ гэшхүүлэнгүй ябаха ёhотойбди» гэжэ Базар  Барадинай 20-дохи зуун жэлэй эхиндэ арадтаа заяаhан үгэнүүдынь мүнөө сагта ехэ таарамжатай шэнги. Юуб гэхэдэ, иимэл сагта гүн гүнзэгы hургаалаараа, сэдьхэлэй баялигаар дээдэ хүгжэлтэтэй, нарин ухаагаараа, ажалша боро зангаараа, багтаамжатай сагаан сэдьхэлээрээ олониие гайхуулжа, бэшэнhээ ганса тархи бэшэ, таба, арбан тархи дээдэ тээнь байжа, зориhон хэрэгээрээ урдалха арга мүнөө тон хэрэгтэй болоод байна гэжэ онсо тэмдэглэхээ hананаб.

- 21-дэхи зуун жэл буряад арадай хүгжэлтэдэ ямар бэ?

- Минии hанахада, 21-дэхи зуун жэл бүгэдэ буряадуудай түүхэдэ ехэ урагшатай, үрэжэлтэй, удхатай боложо байhаниинь hүүлэй жэлнүүдтэ элиржэ байна. Россиин Герой Алдар Цыденжапов, Россиин Ажалай Баатар Далай Гунгаев, «Душа России» гэhэн шагналда хүртэhэн Цыденжап Цыбикова, «Байгал» ансамбль, тамиршаднай г.м. олон. Һүүлэй үеын дүн хадаа Агын 2-дохи дунда hургуулиин тоо бодолгын багша Соёлма Батоболотова Росси гүрэнэй эрхим гэhэн 85 багшанарай хоорондо хатуу шанга мүрысөөнүүдтэ эрхимэй эрхим 15 багшанарай тоодо орожо, бүхэроссиин конкурсын лауреадай нэрэ зэргэтэй боложо бусаа. Энэ хадаа Агын тойрогто, Забайкалиин хизаарта, Байгал шадарай можонуудташье, Ураалhаа нааша ажаhуужа байhан олон хүнэй түүхэдэ эгээ түрүүшын үндэр дүн болоно гэжэ хэлэхээр.

 

Дэлгэрэнгыгээр 48-дахи дугаарта

You have no rights to post comments