Энэ жэлдэ ургаса ногоон һай-наар ургажа, мал ажалладаг зон урма зоригтойгоор намарай ажал эмхидхэнэ. Хамтын ба таряашанай-фермерскэ ажахынууд өөһэд өөһэдынгөө газар дээрэ хүрэхэ үбһэ тэжээл бэлдэнэ. Гансал ажахы – Дулдаргын аймагай «Родина» үүлтэртэ завод нютагһаа гадуур үбһэ сабшана. Зүдхэлиин үбһэшэд урда жэлнүүдтэ шэнги хэдэн зуугаад модоной газар ошонгүй, хүршэ Агын аймагай «Урда-Ага» ажахын мэдэлэй Баян-Булагай газар дээрэ малай хоол нөөсэлнэ.
Нарата үдэрнүүдые һамбаашалан
Хүдөө ажахын таһагуудай мэргэжэлтэдэй тайлбарилһаар, бороон, шэнгэн түлишын дутагдал, трактор техникын һааталга - гурбан шухала һаад үбһэшэдэй ажал хойшолуулна. Тойрогой Захиргаан хизаарай Хүдөө ажахын яамантай хэлсэжэ, хамтын ажахынуудые шэнгэн түлишөөр хангалгын асуудал шиидхэнэ. Байгша ондо хамтын ба таряашанай-фермерскэ ажахынуудта 59111 тонно малай хоол нөөсэлхэ түсэб-даабари үгтэнхэй. Сентябриин 1-эй байдалаар, тойрогой үбһэшэд 24 мянган тонно тэжээл нөөсэлөө. Энэ болбол хараалагдаһан түсэбэйнгөө 38 хуби дүүргээд ябана. Үнгэрэгшэ жэлдэ энэл үе багта хүдөө ажахынхид хараалһан түсэбэйнгөө оройдоол 3,5 хуби дүүргээд байгаа бшуу. Тиихэдэ хэдэн һара, хоног үрхэлжэ ороһон шииг нойтон үбһэшэдтэ мүртэй хүдэлмэри хүүлээгүй бэлэй. Нёдондо сагай уларилһаа дулдыдажа, тойрогой малшад 47125 тонно, хараа түсэбэйнгөө 84 хуби малай хоол бэлдэһэн байха юм. Тиин энэ жэлдэ байгаали хүдөө ажахынхидые дүнгэһэн мэтэ ажал хэхээр дулаан, нарата үдэрнүүдые асарба.
Таряан дээрэшье баян ургаса хуряаха найдал бии. Шиигтэй жэлдэ тэжээлэй болон орооһото культуранууд таряашадай урманда һайн ургаа. Теэд зарим ажахынуудай таряалан зарим газараараа уһан доро оронхой. Энэ асуудалые хүдөө ажахын мэргэжэлтэд хараа дороо байлгана. Үнгэрэгшэ хабар тойрогой таряашад 13597 га газарта 9978 га орооһото культурануудые тариһан юм. Тодорхойлходо, 3825 га шэниисэ, 5725 га обёос, 408 га ешмээн, 3619 га зелёнко болоно.
Үмсэ хамтагүй ажалаа шармайлгана
Эндэ һая тойрогой, аймагуудай захиргаануудай хүдөө ажахын таһагуудай мэргэжэлтэд тойрогой Захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ Буянто Батомункуев түрүүтэй Могойтын аймагай полинуудаар ябажа, орооһото культурануудай ургаса, нуга сабшалангуудаар малай хоол бэлдэлгын хүдэлмэринүүдые хараhан байна.
Тус аймагай фермернүүд хамтын ажахынуудһаа нэгэшье үлэнгүй, тэжээл бэлдэхэ ажалаа шармайн ябуулна. Хара-Шэбэрэй фермер Баир Сультимовай буусада хүрэхэдэнь, тэрэ хорёогоор дүүрэн үбһэ оруулжа байгаа. Үшөө хорёо руу шэрэжэ оруулха монсогойлогдоһон үбһэн хэбтэнэ. Фермерэй бүлэ үбһэ сабшалгада хабаадуулагдаха трактор техникээр гүйсэд хангаатай. Газаань элдэб түхэлэй тракторнууд жэрылдэн татаатай. Ажахын эзэн Баир Дашинимаевичай тайлбарилһаар, үбһэндөө саг соогоо орожо, богони болзор соо дүүргэдэг гуримтай.
Кировэй нэрэмжэтэ ажахын түрүүлэгшэ Нима Норбосамбуевай тайлбарилһаар, Хара-Шэбэрэй үбһэшэд харюусалгата ажалаа тогтонгүй ябуулна. Тус ажахы хамтын мэдэлэй 735 толгой малтай. Энэ малынь табан үхэршэдэй буусануудта үсхэбэрилэгдэнэ. Малай үбэлжэлгэ ядамаргүй дабахын тула 1249 тонно үбһэ тэжээл хэрэгтэй. Сентябриин 1-эй байдалаар, ажахын үбһэшэд 500 гаран тонно малай хоол нөөсэлөөд ябана. Ажахын таряа ургуулагшад Чимит Болотовой ба Пурбо Галсановагай мэдэлэй полинууд дээрэ ургамалнууд ута болонхой, һэбшээндэ долгитожо харагдаа. Тэдэнэй тэмдэглэһээр, таряалангуудай һайнаар хорёолоотой байхадань, тариhан ургамалнууд дээгүүр адууhа мал ябанагүй бшуу. Жэл бүри Хара-Шэбэрэй таряашад полинуудаа үргэдхэжэ, тэжээлэй ургамалнуудые ехээр тарижа, малаа таряанай зүйлөөр хангана бшуу. Фермернүүд таряа ургуулжа, мал үсхэбэрилнэ, хүрэнгэ хадагална, ажаһуугшадта малай хоол наймаална.
Сабшалангууд дээрэ
Удаань мэргэжэлтэд «Победа» колхоз хүрэжэ, ажахын байдалтай танилсаа.
Ага-Хангилай үбһэшэд августын эхеэр малай хоол нөөсэлжэ эхилһэн байна. Ага-Хангилай оньһожоруулагдамал бригада Хулинда ба Баруун Жэбхээһэн гэжэ хүндынүүдтэ ногоо унагаажа эхилээ һэн. Бригадир Даши Доржиевай ударидадаг оньһожоруулагдамал бригада дээрэ нэрлэгдэһэн хүндынүүдһээ 600 гаран рулон үбһэ шэрэжэ абаһан. Оньһожоруулагдамал бригада хүсэтэйгөөр ажалаа шармайлгана. Бригадын «МТЗ» түхэлэй тракторнууд КДП, тармуур, пресс-подборщик г.м. техникэ түхеэрэлтэтэй сабшалан дээрэ гарана. «КамАЗ» түхэлэй 2 авто-унаа монсогойлогдоһон үбһэ шэрэнэ. Бригадада дүй дүршэлтэй механизаторнууд Бальжинима Митупов, Батомунко Намдаков, Цыбендоржи Цыбенов, Баир Дамбиев, Сергей Митупов ба бусад зон хүдэлнэ. Ажахын түрүүлэгшэ Валентин Дамбиевай хэлэһээр, үнгэрэгшэ жэл шэнэ хажуур, тармуур, КУН, пресс-подборщик худалдажа абаһан байгаа. Шэнэ оньһон техникын хүсөөр ажал урагшатай бүтэнэ. Урда тээнь хуушарһан техникэ һаатадаг, түмэр түдэгын нөөсэ хэрэгсэлнүүдые бэдэрэлгэдэ саг һаладаг һэн ха. Оршон үедэ гансал һаад ушаруулха юумэн – уларил болонхой. Ага-Хангилай үбһэшэд Хулинда, Баруун Жэбхээһэн газарта сабшаад, мүнөө Агын голой эрьеэр малай хоол нөөсэлнэ. Хамта дээрэ ага-хангилайхид 3 мянга гаран тонно малай хоол бэлдэхэ түсэбтэй. Валентин Болотовичой тэмдэглэһээр, шэнгэн түлишын сэн бодожо, худалдажа абахань хэсүү, хадагалаатай байһан шэнгэн түлишэеэ хэрэглээ.
Фермерэй буусануудаар
Могойтын аймагай Наринай-Адаг hууринай таряашанай-фермерскэ ажахын түрүүлэгшэ Балданжап Дыжитовэй буусада хүрөө.
Тэрэ Наринай-Адаг hууринай «Хангил» гэжэ нэрэтэй уужам газарта фермерскэ ажахы байгуулһан юм. Тэрэ бууса дээрэ ажахын бүлэ 1998 онhоо хойшо байрлажа, мүнөө үе болотор табан хушуун мал үсхэбэрилнэ. Дыжитовтэн олон жэлдэ нютагтаа ажаhуужа байhанаа, гэр бүлөөрөө хүдөө гаража, үмсэ боложо гарахаяа шиидэhэн байнад. Ажахыhаа газарай пай абажа, хүдөөдэ бууса бэлдээ hэн. Олон жэлдэ ажаллажа, малайнгаа тоо олон болгоо. Мүнөө дээрээ эбэртэ бодо мал, хонин һүрэг, ямаа, гахай, адуу ба тахяа олоор үсхэбэрилнэ. Yргэн политой 990 гектар газарта таряа таридаг юм. Зелёнко ургуулдаг. Таряалангынь хорёолоотой. Байгша ондо орооhото культурануудые ехээр абахаар түсэблэнэ. Таряа хадагалдаг амбаар бариһан. Эбэртэ бодо малынь мяхалиг, симментал үүлтэрэй. Малайнгаа үүлтэр hайжаруулха зорилготойгоор үүлтэртэ ажахынуудhаа үнеэдые ба буха худалдажа абадаг заншалтай. Мүнөө жэл зуу гаран тугал абаhан байгаа. Нёдондо түл абалган соогуур зуун эхэ хонинhоо зуу гаран хурьга абаhан байха юм. Мүнөө жэл түл абалгаар эрхим дүнгүүдые харуулаа. Малдаа эдюулхэ хоол жэл бүри ехээр нѳѳсэлдэг гуримтай.
Балданжап Дыжитовэй мэдүүлһээр, хабарай тарилгада, үбhэ сабшалгада, таряа хуряалгада ашаглагдадаг бүхы трактор техникэтэй. Эдэ тракторнуудта шагтагалдаг техникээр гүйсэд хангагданхай. Тиимэhээ ажалаа ядамаргүй ябуулдаг юм. Хүдөөгэй бүхы ажалаа оньhожоруулагдамал аргаар ябуулдаг гээшэ. Дыжитовтэн hү, ээзгэй, тарагаа, мяхаяа Могойто, Ага, Шэтэ абаашажа наймаалдаг. Балданжап Дыжитов хамтын ажалда, фермерэй хүдэлмэридэ амжалта түгэс хүдэлhэнэй түлөө олон шагнал хайрануудта хүртэhэн гээшэ.
Һүүлээрнь Догойн малшан Дугар Даширинчиновэй, Сагаан-Уулын фермер Владимир Дашиевай хүтэлбэрилдэг буусануудта хүрэхэдэнь, ажал эршэмтэйгээр ябуулагдажа байгаа. Хүдөө ажахынхид унаһан малгайгаа абаха сүлөөгүй ажалаа хэнэ. Дугар Даширинчинов түмэр түдэгэдэ дүйтэй байжа, трактор бүхы зэбсэгтэйнь суглуулжа, зониие гайхуулаа бшуу. Бага түхэлэй тракторта кун түхеэржэ, оньһото техникэ болгоо.
Могойтын аймагай хүдөө ажахынуудаар сабшалан ба таряалангууд һайн, гансал hанаа зобоомо асуудал гэхэдэ, шэнгэл түлишөөр, түмэр түдэгын нөөсэ хэрэгсэлнүүдээр хангалга хурсаар табигдана. Эдэ асуудалнуудые шиидхэхэ талада засагай зургаанай зүгһөө зорилгонууд бэелүүлэгдэнэ.
Эрдэни ЧИМИТДОРЖИЕВ.
