Агын аймагай «Хүнхэр» хүдөө ажахын үйлэдбэриин кооперативай түрүүлэгшэ Шойсоронов Баир Жалсанович.
Дулдаргын аймагай«Родина» үүлтэртэ ажахы» хүдөө ажахын үйлэдбэриин кооперативай түрүүлэгшэ Дондокова Дарима Михайловна.
Могойтын аймагай«Хүһөөшэ» агрокооперативай түрүүлэгшэ Батомункуев Доржи Тумунович. Редакциин архивай фото-зураг.
Ажалай эрхим дүн харуулһан механизаторнууд, жолоошод, зоотехнигүүд, техник-үрэжүүлэгшэд, хонишод, звеньевойнууд, малай аргашад, таряашанай-фермерскэ ажахынуудые даагшад ба бусад мэргэжэлтэд амаршалгануудта хүртөө.
Эрхимэй эрхим мэргэжэлтэдтэ Россиин болон Үбэр Байгалай хизаарай Хүдөө ажахын яамануудай зүгhөө хүндэлэлэй грамотанууд, хизаарай амбан захирагшын, Хуули байгуулгын Суглаанай баярай бэшэгүүд, тойрогой Захиргаанай хүндэлэлэй грамотанууд барюулагдаа, нэрэ зэргэнүүд олгогдоо. Халдабарита үбшэнэй hүжэрһэн ушарhаа ажалай баатарнуудые хүндэлэн ёhололго 2-дохи жэлээ онлайн маягаар эмхидхэгдэбэ.
Хонин һүрэг арьбажуулагша
Агын аймагай «Согто-Хангил» ажахын ахалагша хонишон Данзан Дондоков тойрогой «Эрхим хонишон» нэрэ зэргэдэ хүртөө.
Д.Дондоков.
Данзан Дашиевич 2011 онһоо Агын талын баялиг – хонин һүрэг арьбадхажа эхилһэн байна. Малшан урда жэлнүүдтэл адли эрхим дүнгүүдые дахяад туйлаа бшуу. Үнгэржэ байһан жэлдэ 100 эхэ хонинhоо 123 хурьга абажа, тойрог дотороо эрхим болоhон магтаалтай. Энэ малшан тухай хэлэхэдээ, түл абалгаар аймаг, тойрог дотороо ходол эрхимүүдэй тоодо ородог гэжэ ажахын түрүүлэгшэ Зорикто Дамдинов тэмдэглэнэ. Дондоковтон забайкалиин нарин нооhото үүлтэрэй «хангильский» түхэлэй эхэ хонидые ажаллажа, ажахынгаа урдаа хараха хонишод болонхой. Тэдэнэр үүлтэртэ ажахынгаа 496 толгой эхэ хони харууhална. Малынь жэлэй дүрбэн сагта талаар дүүрэн бэлшэжэ, тобир тарган байдаг юм. Түрэлгыншье үедэ эхэ хонид тэнхээ тамираа алдаагүй байдаг, хурьгадаа садатарнь хооллуулдаг. Нооһо хиргалгын үедэ малшад нэгэ хонинhоо дунда зэргээр 4,5 кг нооhо абадаг гээшэ.
Буусын эзэн Данзан Дондоковой хэлэhээр, үбэлжэлгэ ядамаргүй дабахаяа оролдонод. Эдэ үдэрнүүдтэ ехэ саhан орожо, малшад малдаа үбһэ үгэжэ эхилбэ. Малай дэбидхэртэ анхаралаа хандуулна. Данзан Дондоков үбэлдөө ба ерэхэ хабар малдаа эдюулхэ хоол дүүрэн нөөсэлжэ, хорёо руугаа оруулhан. Yбhэ өөhэдынгөө ба ажахын хүсөөр абадаг гуримтай. Трактор техникээр хангаатай. Ажахынь малай хоол бэлэдхэлдэ шэнгэн түлишөөр, трактор техникын хэрэгсэлнүүдээр хангажа байдаг. Ноябрь hараһаа эхэ хонидые үрэжүүлгын сүлөөгүй хаhа эхилэнхэй. Ажахын зоотехник-мэргэжэлтэд үрэжүүлгын ажал эмхидхэдэг. Зарим жэлнүүдтэ эхэ хонидто хусанууд табигдадаг гэжэ хэлэгдээ. Хабартаа түл абалгын үедэ ажалай хэмжээн бүри үргэдэдэг гээшэ. Сакманщигууд дуталдадаг. Тии-бэшье хонишод ажалшадые саг соогоо оложо, түл абалгын ажалаа эмхитэйгээр ябуулдаг гуримтай. Хони малайнгаа ядамаргүй үбэлжэхын, түрэхын тула хашаараа заhабарилжа дулаалhан. Уhанай талаар асуудал гарадаггүй. Газаагаа худагтай. Байгша ондо ахалагша хонишон Данзан Дондоковто Үбэр Байгалай хизаарай Хүдөө ажахын яаманай зүгhөө Хүндэлэлэй грамота барюулагдаа.
«Малай хоол ехэтэйл hаа, үбэлжэлгын бэлэгүйе дабахаар», - гэжэ малшан Данзан Дондоков мэдүүлнэ. Хонишоной бүлэ үбhэ, 1800 центнер зелёнко, 20 тонно обёос нөөсэлэнхэй. Буусын эзэд хүдөө нютагта олон жэлдэ ажал хэжэ, ямаршье хүндэ хүшэр бэрхэшээлнүүдhээ сухарингүй, урма зоригоо алдангүй, ажалаа саг соонь хэжэл ябана.
Адуун соонь гүйгөөшэдшье бии
Зугаалайн уужам тала дайдаар адуун һүрэг атарлан бэлшэдэг. Энэ болбол Ленинэй нэрэмжэтэ СПК-гай адуун гээшэ. Зугаалайн залуу адуушан Зорикто Банзаракцаев ажахынгаа забайкалиин үүлтэрэй адуун hүрэг үсхэбэрилдэг юм.
З.Банзаракцаев.
Тэрэ оройдоол 4 жэл адуу харабашье, моридоо жэл бүри арьбадхахые оролдодог. Оршон үедэ 550 моритой, тэрээн соонь 240 гүүн тоологдоно. Адуун һүрэг соонь хэдэн азарга бии. Адуушан мориёо унажа, үдэр бүри бэлшээридэ туудаг гуримтай. Адуушанай тэмдэглэhээр, адуун hүрэгөө харууhан доро байлгадаг, холо табидаггүй. Азаргануудынь hүрэгөө дахуулан ябадаг. Хабарай сагта 100 гүүнһээ 79 унага абажа, эрхим түл абаһан байгаа. Адуун hүрэг соонь хурдан хүлтэй гүйгөөшэдшье бии. Мори урилдаанда Зориктын hургаhан морид түрүү зэргэдэ ерэжэ, ажахынгаа нэрэ нэрлүүлдэг шуу. Байгша ондо Зорикто Банзаракцаев адуу үсхэбэрилхэ ажал бүри амжалтатайгаар ябуулжа, тойрогой «Эрхим адуушан» гэһэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байна.
Хорин табан жэл малда
«Урда-Ага» ажахын малшан Самбу Цыгдаевта «Эрхим үхэршэн» гэһэн нэрэ зэргэ олгогдожо, тэрээндэ хизаарай Хүдөө ажахын яаманай зүгһөө Хүндэлэлэй грамота барюулагдаа.
С.Цыгдаев.
Үхэршэн 25 жэлэй туршада мал харана. Ажахынгаа 87 толгой эбэртэ бодо мал үсхэбэрилнэ. Үхэрэйнь 76 толгойнь үнеэд болоно. Үнгэрэгшэ түл абалгын хаһада 100 үнеэнһээ 95 тугал абаhан байна. Ажалай баян дүршэлтэй малшан даашынгаа мал тобир тарган байлгажа, жэл бүри hайнаар ондо оруулдаг. Симментал үүлтэрэй үнеэд ба буруунуудые хаража, арьбадхадаг гээшэ. Мүнөө С.Цыгдаевтанай буусада үбэлжэлгэ ядамаргүй дабахаар малай хоол гүйсэд бэлдэгдэнхэй. Малшад малдаа хоол үгөөд, уhалаад, бэлшээридэ гаргажа адуулдаг юм. Үбэлжэлгын үедэ малдаа, хонидтоо нэмэри хоол тараажа үгэнэ, дабhа долёолгоно. Малшан элдэб түхэлэй тракторнуудаар хангаатай. Техникын хүсөөр үбһэ, түлеэ бэлдэдэг, уһаа шэрэдэг, үбэлдөө шабааһа шэбхээ хаядаг. Самбу Жамбалович ажахынгаа түрүү малшадай нэгэн тула хайшан гэжэ мал ажаллаха дүй дүршэлтэеэ залуу малшадтай хубаалдадаг. Халдабарита үбшэнгүүдтэ малай дайрагдахагүйн тула hэргылэлгын тарилгануудые саг соонь ябуулха, үбдөө hаань, яагаад аргалхаб г.м. залуу малшадта хэлэжэ, заажа үгэдэг.
Цыгдаевтанай харууhалдаг мал дулаан байра соо ондо орожо байна. Намартаа үбhэ тэжээл нөөсэлжэ, хорёо руугаа 200 тонно хоол оруулhан. Ажахытаяа аренднэ аргаар ажал ябуулдаг юм. Хабар түлэй зарим хубииень ажахыдаа үгэдэг, бэшыень үмсэдөө үлөөдэг шуу. Ажахынгаа малшадтай нягта харилсаатайгаар ажалаа ябуулдаг гуримтай. «Урда-Ага» ажахын хүтэлбэри малшанай бууса үргэдхэхэ зорилготой. Нэмэжэ хэлэхэдэ, малшан Самбу Цыгдаев аймагай, тойрогой малшадые ба таряашадые хүндэлэн ёhололгын суглаанда амаршалгын бэшэгээр ба үнэтэ бэлэгээр нэгэтэ бэшэ шагнагдаһан юм.
Бэрхэ комбайнер
Хүнхэрэй Владимир Кузиков хэдыдэхи жэлээ удаа дараалан «Эрхим комбайнер» нэрэ зэргэдэ хүртэбэ.
В.Кузиков.
Энэ комбайнерые таниха, мэдэхэгүй хүн тойрог дотор хомор гэхэдэ алдуу болохогүй. В.Кузиков түмэр түдэгэдэ багаhаа дүйтэй, трактор, авто-унаа, техникэ заhабарилха дуратай. «Володимнай алтан гартай. Заhабарилагдахагүй юумэ носоод, заhаад, үнөөхи түхэлдэнь оруулжархиха. Ямаршье техникэ ябуулжа шадаха. Ажахымнай урдаа хараха комбайнернуудай нэгэн юм», - гэжэ ажахын түрүүлэгшэ Баир Шойсоронов В.Кузиковые магтан хөөрөө.
Мүнөө жэл «Хүнхэр» ажахын таряашад урданайхиhаа баян ургаса хуряагаа. Мянган гектар газарhаа 1072 тонно орооhото ба тэжээлэй культурануудые сохижо абаhан байна. Нэгэ гектар газарhаа 19,2 центнер ургаса хуряажа, тоог руугаа оруулhан. Эндэ комбайнер Владимир Кузиковай оруулhан хубита угаа ехэ.
Фермерэй дангигар буусада
Наринай-Адаг hууринай «Хангил» гэжэ нэрэтэй уужам газарта Балданжап Дыжитов фермерскэ ажахы байгуулһан юм. Тэрэ буусада 1998 онhоо байрлажа, мүнөө үе болотор табан хушуун мал үсхэбэрилнэ.
Б.Дыжитов. Тойрогой Захиргаанай видео-танилсуулгын фото-зурагууд.
Дыжитовтэн нютагайнгаа түб һууринда ажаhууhанаа, газарайнгаа пай абажа, хүдөөдэ бууса түхеэрээ hэн. Олон жэлдэ мал ажаллажа, малайнгаа тоо олон болгоо. Мүнөө дээрээ 202 толгой эбэртэ бодо мал, 426 хони, 63 адуу ба тахяа үсхэбэрилнэ. Yргэн политой, 272 гектар газарта таряа таридаг юм. Зелёнко ургуулдаг. Таряаланиинь хорёолоотой. Байгша ондо орооhото культурануудые тарижа, нэгэ гектарһаа 15,4 га ургаса хуряажа абаа. Эбэртэ бодо малынь мяхалиг, симментал үүлтэрэй. Малайнгаа үүлтэр hайжаруулха зорилготойгоор үүлтэртэ ажахынуудhаа үнеэдые ба буха худалдажа абадаг заншалтай. Мүнөө жэл 79 тугал абаhан байна. Нёдондо зуун эхэ хонинhоо 91 хурьга абаhан байха юм. Малдаа эдюулхэ хоол жэл бүри ехээр нѳѳсэлдэг гуримтай.
Хабарай тарилгада, үбhэ сабшалгада, таряа хуряалгада ашаглагдадаг бүхы трактор техникэтэй. Эдэ тракторнуудта шагтагалдаг техникээр гүйсэд хангагданхай, ажалаа ядамаргүй ябуулна. Һү, ээзгэй, тараг, мяха Могойто, Ага, Шэтэ абаашажа наймаалдаг гуримтай. Балданжап Дыжитов хамтын ажалда, фермерэй хүдэлмэридэ амжалта түгэс хүдэлhэнэй түлөө олон шагнал хайрануудта хүртэhэн юм.
Эрхим ажахынууд
Хамтын ажахынуудай хоорондо Агын аймагай «Хүнхэр», Дулдаргын «Родина», Могойтын «Хүһөөшэ» ажахынууд дахяад эрхимүүд гэжэ нэрлэгдээ. Дээрэ нэрлэгдэһэн ажахынууд тойрогһоо гадна хизаар дотор түрүү зэргэдэ ябадаг гэжэ мэдээжэ. Малай тоогоор, таряаланай талмайгаар, ургаса хуряалгаар, тэжээл бэлдэлгээр, түл абалгаар эдээнтэй адлирхуу дүнгүүдтэй ажахынууд хизаар дотор үсөөн юм.
Эрдэни ЧИМИТДОРЖИЕВ.
