Агын тойрогой хүдөө ажахынхид буряад үүлтэрэй хонидой шанар шэнжыень алдуулхагүй, улам һайжаруулха гэһэн зорилгонуудые урдаа табидаг юм. Үүлтэртэ мал һайн түл үгэжэ, ашаг шэмэнь ехэ байдаг. Мүнөө үүлтэртэ хамтын ажахынууд байгуулагдажа, һайн үүлтэрэй мал үсхэбэрилэгдэнэ. Энэ ушараар Агын Буряадай тойрогой Захиргаанай хүдөө ажахын АПК-гай таһагай хүтэлэгшэ мэргэжэлтэн Жаргал Галсановта хандажа, хонидой үүлтэр тухай хэдэн асуудалнуудые һурабабди.
- Жаргал Цыренович, ямар үүлтэрэй хонидые шэрүүн уларилтай газарта үсхэбэрилхэдэ, олзотой, һайн байдаг бэ?
- 2007 ондо агын үүлтэртэ хонидой бии болоһон ушараар үргэн ехэ баяр ёһолол Зүдхэли нютагта болоо һэн. Ерэхэ жэл шэнэ хонидой байгуулагдаһаар, тэгшэ 10 жэл болохоёо байна. 1980-1990-ээд онуудһаа эхилжэ, кучугур, казах шэрүүн нооһото үүлтэрэй хусанууд асарагдажа, забайкалиин нарин нооһото үүлтэрэй хонидой шуһантай холилдуулгын, үүлтэр һайжаруулгын ажал ябуулагдаа. Тэрэ сагта Ага нютагтамнай харагдаа үзэгдөөгүй, томо бэетэй, бамбагар һүүлтэй хонид бии боложо, үмсэ хамтагүй шэнэ үүлтэрээр һонирхообди, агын үүлтэрэй хонид байгуулагдаа.
Мүнөөдэрэй байдалаар, эдэ хонидые зэргэсүүлхэдэ, забайкалиин нарин нооһото үүлтэрэй хониной мяхан амтатай, нооһониинь үнэ сэнтэй боложо байна гэжэ ойлгохоор юм. Жэшээнь, агын үүлтэрэй хониной тон үнэтэй килограмм нооһониинь 15 түхэригтэ, забайкалиин нарин нооһото үүлтэрэй хониной нооһоной сэн 100 гаран түхэригтэ болоод байна.
- Теэд агын үүлтэртэ хонидоо яахаб?
- Энэ үүлтэрэй хонидто анхаралаа хандуулнагүйбди гэжэ хэлэжэ болохогүй. Юундэб гэхэдэ, манай тойрог дотор нэгэ племзавод, хоёр племрепродуктор Агын үүлтэрэй хонидые үсхэбэрилдэг.
- Забайкалиин нарин нооһото үүлтэрэй хонидые байгуулгада Агын тойрогойхид ехэ хубитаяа оруулалсаһан түүхэтэй.
- 2016 оной октябрьта эдэ хонидой байгуулагдаһаар, тэбхэр 60 жэл гүйсэбэ. Мүнгэн зөөриин шахардуушье һаа, ехэ баяр ёһолол болохо. Совет үедэ бүхы хонишод энэл үүлтэрэй хонидые ажаллаһан, бэшэ үүлтэрэй хонид байгаагүй гэхэдэ болоно. Мүнөө Урта нютагта ажаһуудаг Цырендаши Цыдыпов ба Хара-Шэбэрэй түрүү хонишон Рабдан Цыбенов гэгшэд Ажалай Алдар Солын орденгуудта хүртэһэн. Хангилай түхэлэй үүлтэртэ хонидые үсхэбэрилһэн Далай Гунгаев Ажалай Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, бултанда мэдээжэ болобо. Энэ хэрэгтэ хубитаяа оруулһан хонишод угаа олон байха, бултыень һайханаар, дулаанаар дурсахаар лэ даа.
- Тэдэнэй ажал хэрэг мүнхэлһэн ном бэлдэгдэнэ гэжэ дуулаа һэнби.
- Забайкалиин нарин нооһото үүлтэрэй хонидой байгуулагдаһаар 50 жэлэйнь ойн баярта «Слава и гордость Агинской земли» гэжэ ном 10 жэлэй саана Вениамин Вяловай ударидалга доро хэблэгдээ һэн. Агын тойрогто залуу наһанһаа ажаллаһан аха захатанай дүршэлынь ехэ, ухааниинь һонор, 50-60 жэлэй саана болоһон үйлэ хэрэг, хүдэлһэн хонишодые «тэрэ хүн тэндэ тиимэ мал, эрье, хуса харадаг һэн» гэжэ эли тодоор нэрэ обогоорнь мэдэжэ байдаг һэн. Тэрэ үгөөрнь, хүдөө нютагуудаар ябажа, хүн зонтой уулзажа, энэ ном гаргагдаа. Сурбалжалагша Арсалан Добчинов, мэргэжэлтэн Цырендулма Удбылова, бидэ гурбан Вениамин Александровичые дахажа, урдань хүдэлһэн малшадые мэдэхэ болоо һэмди. Мүнөө энэ номоо үүлтэртэ хонидой байгуулагдаһаар 60 жэлдэ зорюулжа, улам ехэ болгохо түсэбтэйбди. Юуб гэхэдэ, «хонишон ябаһан минии аба, ахай, абгай юундэ энэ ном соо оруулагдаагүйб» гэжэ олон хүн бидэндэ хандаа. Тиимэһээ нютаг нютагуудта забайкалиин нарин нооһото хонидые үдхэһэн, суутай ябаһан хонишод, мэргэжэлтэдэйнгээ намтарыень, һонин баримтануудые манай хаягаар эльгээхыень түрүүлэгшэнэртэ, музейн ажалтадта хандаһан байнабди. Ерээдүйн сагта энэ ном заабол хэблэгдэхэ.
- Ямар үүлтэртэ ажахынууд забайкалиин нарин нооһото хонидые үсхэбэрилнэб?
- Хизаарай бүхы үүлтэртэ хонидой 62 хубинь манай тойрогто байна. Түрүү ажахынуудай нэгэн - «Догой» үүлтэртэ хамтын ажахы (түрүүлэгшэнь - Б.Анандаев) догойн түхэлэй нарин нооһото хонидые үдхэнэ. Хоёрдохёор, «Согто-Хангил» племзавод (түрүүлэгшэнь - З.Дондоков) нарин нооһото үүлтэрэй хангилай түхэлэй хонидые үсхэбэрилжэ, һайн дүнгүүдые туйладаг. Урдын суутай хонишод, хүтэлбэрилэгшэдтэй байһан «Ушарбай» племзаводой (ударидагшань - Ю.Чурбанов) хонидой толгой халта доошоо ороошье һаа, мал ажалаа алдаагүй ябана. Хара-Шэбэрэй Кировэй нэрэмжэтэ СПК (хүтэлбэрилэгшэнь - А.Лхабанов), «Хүһөөшэ» агрокооператив (түрүүлэгшэнь - Д.Батомункуев), «Хүнхэр» СПК (хүтэлбэрилэгшэнь -Б.Шойсоронов), Тугшан нютагай «Онон» үүлтэртэ ажахы (түрүүлэгшэнь - Б.Пурбуев) гэгшэд эдэ хонидые үдхэдэг племрепродукторнууд юм. Һаяхан РФ-гэй хүдөө ажахын министерствын сентябриин 16-ай захиралтаар «Урда-Ага» АК (хүтэлбэрилэгшэнь - Б.Ринчинов) забайкалиин нарин нооһото үүлтэрэй хонидые үсхэбэрилдэг «племрепродуктор» зэргэтэй ажахы болоо бшуу.
Дэлгэрэнгыгээр 44-дэхи дугаарта.
