Декабрь һарын дулаахан үдэр Ага тосхоной ДСУ хотондо ажаһуудаг буряад хэлэтэй Елизавета Филипповна Щукина эгэшэтэй уулзахаяа ошобобди.
ЗАСАГ ХАЙШАА ХАРАНАБ?
Лиза эгэшын ажаһуудаг гэр 12 дүрбэлжэн метр талмайтай, бишыхан, набтар гэр байба. Хэды жэл энэ гэртэ ажаһуунабта гэһэн асуудалда иигэжэ харюусаба: «Энэ бууса худалдажа абаад, 1978 ондо зѳѳжэ ороо һэмди. Тиихэдэ энэ гэр урда тээхи эзэн бани болгожо бариһан байгаа. Тэрэ гэһээр аяар 38 жэл үнгэршоо, энэ бани соогоо байһаар зандааб. Багсаахада, 2 жэлэй саада тээ Ага тосхоной захиргаанһаа 8 хүн ерээ бэлэй.
Тэдэ гэрыемни хараад: «Энэ гэртнай ямаршьегүй, байхаар дулаан байна» гэжэ дүн татаад ошоо һэн. Тиимэ дүн гаргахадань, би ехэл гомдооб. Бани гэжэ баригдаһан гэр яагаашье һаа хүйтэн байнал даа». Үнэхѳѳрѳѳшье, Лиза эгэшэтэй хѳѳрэлдэжэ һуугаан соом дороһоом хүйтэ даана, сонхонуудынь хоёр дабхар раматайшье һаа, эндэ тэндэһээнь үлеэнэ даа...
АМГАЛАН ТЭНЮУН САГ
Ононой аймагай Хубхай нютагта 6 хүүгэдтэй Филипп Мыльников ба Анна Старицына хоёрой гэр бүлэ ажаһууһан. Энэ айлай гурбан ехэ хүүгэдэй балшар багадаа наһанһаа хахасажа ошоходонь, аба эжынь ехэтэ уйдаһан. Лиза эгэшэ үлэһэн гурбан хүүгэдэй дундахи басаганиинь байгаа юм. Удангүй энэ айл бүлэ Гүнэй нютаг зѳѳжэ ерэһэн байна. «Абамнай бургааһаар гэр баряад, тэрэнээ шоройгоор дулаалжа хушаа һэн. Тиимэ гэр соо бидэ байдаг һэмди. Тиигээд аба Онон гол ошожо, загаһа бариха, эжымнай маанадаа хаража, гэрэйнгээ ажал хэжэ үлэдэг байгаа. Бага наһандаа үбшэндэ нэрбэгдээ һэнби. Тиихэдэ аба эжымни намайе аргами гартай аргашанда абаашаа бэлэй. Мүнѳѳ һанахадамни, нимгэн сэбэр шарайтай, хаб хара бүдүүн гэгшын гэзэгэтэй, үһэндѳѳ алтан шара һубһа барюулһан эхэнэр байгаа. Зүүгээд ябадаг зүүдхэлнүүдынь минии нюдэндэ гоёор харагдадаг һэн... Бобка гэжэ нэрэтэй нохойтой байгаабди. Эсэгын дайнай үе соогуур абымни танил нүхэрынь дайнда абтагдаа бэлэй. Тиихэдэ манай Бобка тэрэ хүниие дахажа ошоһон аад, аяар хоёр жэл тухай ябажа, гэртээ шархатанги бусаа һэн. Тэрэ шархыень абамни аргалжа эдэгээгээ бэлэй. Япон сэрэгшэдтэй Зүүн дайнай эхилхэдэнь, манай гэрэй баһа нэгэ дүтын танил зүүн тээшээ дайнда ошоһон байгаа. Бобка нохоймнай тэрэ хүниие үдэшэжэ ошоһон аад, хоёр һара тухай үгы байһанаа, Онон голой саада тээ ерэжэ улихадань, аба онгосо дээрэ һуулгажа, гэртээ асараа һэн. Тиихэдэ аба эжытэеэ амгалан мэндэ ажаһуужа байхада, гоёл саг байгаа даа...»
ҺАЙН ҺАНААТАЙ ХҮГШЭД
Алтан дэлхэй дээрэ хүүгэдэй гэртэхингүй үлэжэ үншэрхэһѳѳ аймшагтай юумэн үгы шэнги. Лиза эгэшэ балшар наһандаа Гүнэйн эхин шатын һургуулида удааншье ябаагүй. Хайрата аба эжы хоёрынь һайхан үри хүүгэдээ орхижо, наһанһаа урид алтан дэлхэйтэеэ хахасаһан.
«Бишни буряад хүгшэдтэ нилээдгүй шабхадуулһан байнаб, мүнѳѳ болоходо, нэрэ обогыньшье һананагүй хаб даа, тэдэнээ абгай гэжэ нэрлээд лэ үндыһэнби, - гээд Лиза эгэшэ хѳѳрѳѳгѳѳ үргэлжэлүүлнэ. - Буряад хүгшэдэй гунгарбаа дээрэхи тахил, наһатыень аршажа үгэдэг һэнби. Аршажа байхадамни, «бурханда үргѳѳтэй таряа бү эдижэрхи» гэжэ хүгшѳѳ хэлэдэг һэн. Гунгарбаа соохи хэрэгсэлнүүдыень сэбэрээр аршаһанайм түлѳѳ хүгшѳѳ амтан хоол үгэхэ, бурханайнгаа хажууда зогсоһон аршаанһаа хүртѳѳхэ. Тиихэдэ буряад эгэшэ дүү - хоёр хүгшэд байдаг һэн. Хашаланта аймшагтай үе соогуур хүгшэд гунгарбаагаа хадагалжа нюуха. Нэгэ хүгшэнэйнь алтан дэлхэйтэеэ хахасажа, наһа барахадань, дүүнь гунгарбааень хайшаньшье хадагалха, нюуха газараа оложо ядаа һэн. Тиигээд тэрэ нэгэтэ гунгарбаагаа Онон гол руу табижа шэнгээһэн байгаа. Тэрэмнай гайтай хэсүү саг байгаал даа. Аба эжыгээ алдаад ябаха сагтаа би буряад гэр бүлэдэ ошодог һэнби. Тэдэ намайе һэеы гэртээ оруулжа, хэдэн дахин шанаһан шүрбэһэнэй шүлэ эдюулдэг һэн. Мүнѳѳ малай шүрбэһэ хаядаг болоһон гээшэб даа».
ЛИЗА ЭГЭШЫН ЗАХЯА:
Урдандаа айлшанай ерэхэдэ, эзэн эхэнэр гэрһээ гаража, морииень сэргэдээ уядаг һэн. Тэрэ айлшанаа һэеы гэртээ оруулаад, эгээ хүндэтэй һуурида - хоймортоо һуулгажа, мяхан ба сагаан эдеэн табагаа баридаг байгаа. Сай, шүлэ айлшанда аягын дороһоо барижа һарбайдаг байһан, энэ хадаа хүндэлһэнэй тэмдэг мүн. Айлшанаа золгоходоо, хоёр гараараа дороһоонь барижа золгодог байһан.
Буряад, ородшье яһатан нобшо ноохойгоо хараһан тээ хаяжа, байгаалияа муухайдадаггүй һэн.
Пеэшэнэйнгээ үнэһэ абахадаа, боро хараанаар хаяхагүй, нобшоһоо амяарнь, сэбэр газарта хаядаг һэн. Үнэһэн гээшэмнай түлеэнһээ гараһан сэбэр шанартай юумэн.
Дэлгэрэнгыгээр 51-дэхи дугаарта.
