Ага нютагай мэдээжэ багша, эрдэмтэн, нютаг ороноо шэнжэлэгшэ Жигмит Тумуновай түрэһөөр 95 жэл гүйсэбэ.
Нютаг оронойнгоо ниитын хэрэгтэ эдэбхитэй хабаадажа, аша үрэтэйгөөр ажаллаhан, арадай гэгээрэлдэ сэгнэшэгүй ехэ хубитаяа оруулһан аха захатан Жигмит Тумунович 2015 ондо наһанһаа нүгшэһэн байна. Эрдэм hуралсалай hалбарида 50 жэлэй туршада хүдэлөө. Тэдэ жэлнүүдэй 30-ыень hургуулиин директорээр ажаллаа. 1990 онһоо Россиин Эрдэм һуралсалай министерствын эрдэм шэнжэлэлгын институдай Агын тойрогой лабораториие даагшаар, 1999 онһоо ЗабГПУ-гай һурган хүмүүжүүлгын эрдэмэй кафедрын профессор зэргэтэй ябаа. Наһанайнгаа амаралтада гарахадаа, эрдэм шэнжэлэлгын ажалда шэлжэн орожо, Агын буряадуудай урданай түүхэ бүри ойлгосотой болгоо. Саг жэлнүүдэй үнгэрхэдэ, шэнжэлэлгэнүүдынь улам шухала, хэрэгтэй болоод байна. Аха захатан «шэнжэлэл зохёолнуудаа нютагайхидтаа – агынхидтаа зорюулнаб» гэжэ бэшэһэн байдаг. 1988 ондо «Очерки из истории агинских бурят», 1992 ондо «Первая школа Аги», 1993 ондо «Ага и агинцы», 1998 ондо «Этнопедагогика агинских бурят», 2000 ондо «Вехи боевой славы агинцев» гэхэ мэтэ олон монографи, номуудынь хэблэгдэһэн. Үндэһэн һургуули хүгжөөхэ түһөө түсэбүүдые, һуралсалай номуудые бүтээлсэһэн, 6 монографи, 40 гаран эрдэмэй статья бэшэһэн.
Жигмит Тумунов 1921 оной ноябриин 7-до Дулдаргын аймагай Табтаанай нютагта түрэһэн. 1939 ондо Агын багшанарай училищи дүүргээд, Шандалиин һургуулида багшалаа. Тэрэл жэлынь Шэтын багшанарай институдта ороод һуража байхадань, дайн дажар эхилээ. Владивостогой ябаган сэрэгэй училищи богони болзор соо түгэсхэжэ, фронт эльгээгдээ. 1942 ондо Москва хото хамгаалалсаа, Улаан Армиин зунай добтолгодо хабаадажа, Эсэгын дайнай 2-дохи шатын орденоор, «Шэн зоригой түлөө» медаляар шагнагдаһан. Мүн «РСФСР-эй габьяата багша», «Агын Буряадай автономито тойрогой хүндэтэ эрхэтэн» ба «Агын тойрогой эрдэм һуралсалай габьяата хүдэлмэрилэгшэ» гэһэн нэ-рэ зэргэнүүдтэй, Россиин ба Монголой педагогикын эрдэмүүдэй доктор, профессор зиндаатай байһан юм.
Агын Буряадай автономито тойрогой һуралсалай габьяата хүдэлмэрилэгшэ, тойрогой арадай гэгээрэлэй музейн директор, багшын ажалай ветеран Дарима Дашицыренова иигэжэ дурсаа: «Бидэ Жигмит Тумуновичтай суг хамта нэгэ һургуулида 27 жэлэй туршада хүдэлөөбди. Юумэ тэнсүүлхэ ухаатай хүтэлбэрилэгшэ Агын 2-дохи дунда һургуулиин директорээр үни удаан саг соо ажаллаһан. Урданай һайн хүмүүжэлтэй, үнэн сэхэ, ажалдаа оролдосотой, нарин нягта, урагшаа һанаатай хүн һургуулияа үндэр хэмжээндэ гаргаа, 3 дабхар байшан барюулһан. «Химиин ба биологиин багша» гэһэн мэргэжэлтэй һэн. Наһатайхан болоод байхадаа, агынхидайнгаа баян түүхэ, соёл гэгээрэл шэнжэлэлгын зохёолнуудаа ерээдүйн үеынхидтэ бэлэглэһэн гэжэ һанадагби. Юундэб гэхэдэ, бидэ хуушан монгол хэлэ бэшэг мэдэхэгүй, урданай данса саарһа оршуулжа шадахагүй байгаабди. Тиихэдэмнай Москва, Улаан-Үдын архивуудай хуушан монгол хэлэн дээрэ бэшээтэй дансануудые шэнжэлжэ, Агын буряадуудай түүхэ намтар бэшэһэн. Жигмит Тумунович хуушан монгол хэлэ бэшэгтэ бэрхэ байгаа. Улаан-Үдын багшанарай һургуулида хүдэлдэг Дарима Тумунова наһаар дүтэ эгэшэтэеэ суг хамта хуушан монгол хэлэнэй үзэглэл зохёоhон. Могойтын аймагай гүйсэдхэхы комитедтэшье ажаллаа. Юрэдөө, намтарынь ехэ һонин даа. Табтаанайн колхозой залуушуулай һургуулиһаа эхилээд, Буряадай гүрэнэй багшанарай институт дүүргэһэн. Эрхүү хотодо 1973 ондо педагогикын эрдэмүүдэй кандидадай нэрэ зэргэдэ хүртэхын түлѳѳ «Развитие школьного образования в Агинском Бурятском национальном округе (1842-1970гг.)» гэһэн автореферат бэшээ. Улаан-Баатар хотодо «Агын буряадай һурган хүмүүжүүлгын эрдэм (этнопедагогика)» гэһэн сэдэбээр диссертаци хамгаалжа, Монгол ороной педагогикын эрдэмүүдэй доктор болоо. Россида эрдэмэйнь ажалнууд үндэрөөр сэгнэгдэжэ, Жигмит Тумуновичта «багшын эрдэмүүдэй доктор» гэһэн нэрэ зэргэ олгогдоо. «Агын буряадууд абьяас шадабаритай һурган хүмүүжүүлэгшэд, багшанар» гэжэ Жигмит Тумунович баталан хэлэдэг һэн».
Дэлгэрэнгыгээр 45-дахи дугаарта.
