Нютаг нугадаа хүндэтэй Рабдан аха 1971 онhоо ахалагша хонишоноор хүдэлжэ, мүнөө болотороо малай хойноhоо шармайна. Дүшөөд жэлэй саана Хара-Шэбэрэй ажахы Ушарбайhаа Забайкалиин нарин нооhото үүлтэрэй 1000 толгой хони худалдажа абаа hэн. Цыбеновтэнэй бүлэ тэдэ хонидые нарин нягтаар ажаллажа, hайн дүн туйлаа, даамайхан нооhо хайшалжа, колхоздоо горитойхон олзо оршо оруулалсаа. Малдаа лаб хүрэхэ үбhэ ногоо сабшажа нөөсэлдэг байгаа. Хониной түрэлгын хаhа эмхитэйгээр үнгэргэжэ, шэнэ түл – хурьгадые түргөөр тобиржуулжа, түрүүшүАүлэй зэргэдэ нэрээ нэрлүүлээ, габшагай ажалаараа олондо мэдээжэ болоо. Сибириин Алас Дурнын үүлтэртэ малай үзэсхэлэндэ эхэ хонидоо абаашажа, мүнгэн медальда хүртэhэн.

 

Р.Цыбенов. Гэр бүлын архивай фото.

 

Тэрэ наhаараа даашынгаа мал тобир тарганаар байлгаха гэжэ оролдоhон. Мүнөөшье хонидойнгоо хажууда ябажа, адуулга hайнаар хэнэ.

Рабдан Сагаевич ажал хэрэг тухайгаа иигэжэ хөөрөө: «Хүдөөдэ ажал хэжэ ябахадаа, хони малаа тураангүй, hайнаар ондо оруулжа, намартаа арьбантай, hү тарагтай байдаг hаа гэжэ hанагдаха. Мүнөө наhатайхан боложо, малда удаан саг соо ябахаяа болибо юм аабзаб даа. Тиибэшье ажалаа саашань хэхэ хүсэлтэй байгдана.

 

Хонид майн тэнгээр ногоондо садаха.

 

Хонин гээшэ жэжэ, бутархай мал, өөhэдыень хүдөөдэ яашье орхижо болохогүй. Шоно, нохой гэхэ мэтэ элдэб юумэн дайралдажа, таhарха, иишэ тиишээ төөрихэ. Тэдэниие дахаад ябаагүй hаа, аргагүй. Yхэр, моридыешье буусаhаа дан холо болгонгүйгөөр, нюдэн дороо байлгаха хэрэгтэй. Мал гээшэ адуулга ба ажаллууhанай хүсөөр байдаг юм. Юрын жэшээ дээрэ хэлэбэл, хониной нооhон ургажа, нюдыень бүглэдэг. Тиихэдэнь декабриин эхеэр тэрэ нооhыень хайшалаад абадагби. Хотоон соо байhан хони барихада бэлэн ха юм. Хонидые сакманай үедэ шабааhа шэнхэгhээнь сэбэрлэжэ, дэлэнгэйнь нооhо заабол  хайшалха хэрэгтэй. Yгы гэбэл хурьган шабааhатай нооhо хүхөөд лэ шэшэхэ. Хонин хуу сэбэрлэгдэжэ хайшалаатай, ажаллуулhан байха ёhотой. Хонин hайн хоолтой hаа, hүниинь үл шэмэтэй боложо, хурьган hү садатараа эдихэ. Хурьган даарахадаа, шэшэхэ, нахалтажа болохо. Хонин бэлшээриин мал. Мяха, арhа, нооhо үгэдэг «сырьевая фабрика» гэхэдэ, алдуугүй. Урдань бидэ хонидоо колхозой купкада угаадаг hэмди. Мүнөө тэдэниие раствор соо умбуулхань, ехэ үнэтэй. Хүдөө буусада бог шорой, элдэб микробууд бии боложол байха. Ганса хони бэшэ, бууса хорёогоо үбшэнэй хорхойнуудые сараха раствороор сасажа сэбэрлэдэг. Ветеринарнууд ажалаа жэншэдгүйгөөр хэжэ, ондоо тээхи эмээр мал тарина.

Майн хуушаар шииг нойтотой газарта хорон гэжэ ногоон (чемерица) ургажа, һалбартараа 10-аад хоног хоротоёо байдаг. Тэрэниие болгоомжолхо хэрэгтэй. Эдеэ hаань, хониндо уhа уулгажа, хорыень гаргадаг юм. Хоротой ногооной гараха үеэр малаа анхаралтайгаар хараха хэрэгтэй. Мүнөө жэл ехэ саhатай байгаа. Мартын тэнгээр хашаг бии боложо эхилхэ. Тэрэ бузаршни хүнэй духа, хүзүү, үhэндэ аhалдаад лэ байдаг. Мүнөө улхабшатай (капюшон) зохид хубсаhан бии болоо. Хүдөөдэ тиимэл хубсаhатай ябахаар даа. Хашаг hалхинда хэдэн 100 километр хиидэжэ, ехэ олон болодог юм. Зунай тэн болотор 2-3 hарын туршада хубалза боложо, малай шуhа томо хурганай хюмhанай шэнээн болотороо hородог. 

Апрелиин 10-даар буусымнай хойгуур, хадын хаялгаар ургынууд амаргүй ехээр ургадаг. Тиихэдэнь хонид одоо дуратайгаар эдихэ. Түрэлгын үедэ хонидоо обёосоор хооллуулдагбди...

... Түгэсхэлдөө 70 наhатай Рабдан Сагаевич «буряад-монголшууд малша зомди, Yбэр Байгалай хизаарай газар дайдада мал харахада, ехэ таарамжатай, бидэ, наhатайшуул мүнхэ бэшэбди, залуушуул заншалта ажалаа мартажа болохогүй, малда хүдэлхэеэ бү айгты, нютаг нютагуудта урданай малшад байна, тэдээнhээ, аха зонhоо, хүгшэн, нагаса аба эжыhээ заабари hураад, түрэhэн нютагаа орхингүй ажал хэхэдэтнай, элдин талада мал дороо үдэхэ» гэжэ залуу үетэндэ захяа hэн.

Жалсан ЛУБСАНДАШИЕВ.

Дэлгэрэнгыгээр апрелиин 8-ай дугаарта.

You have no rights to post comments