Нэн түрүүн «Тугшан» хүдөө һууринай захиргаанай толгойлогшо Надежда Данзановатай уулзажа, нютагай ажабайдалаар һонирхобоб. «Мүнөө Тугшанда 1203 хүн ажаhууна, тэдэнэй тоодо – 625 бүһэтэйшүүл, 578 эхэнэрнүүд. Наһанай амаралтада гараhан 228 хүн, 74 ажалай ветеранууд, ара талын 3 ажалшад, 74 эрэмдэг хүн тоологдодог. Нютаг соо хүүгэдэй гурбан талмай бии, «Олерон+» һарын 2 дахин ябадаг, почто долоон хоногой 3 дахин ерэдэг юм. Нютагай захиргаанай байшан соо ветеринарна участок, полициин участково пункт, почто оршодог, «Наран» гэһэн Дулдаргын ажаһуугшадые социальна хангалгын комплексно түбэй участково мэргэжэлтэн ажалладаг, социальна ажалтан бии. Тугшанда «Хэшэг», «Заря», «Хүсэн» гэһэн гурбан ТОС ажал ябуулдаг, хоёр магазин бии, үйлсэнүүдые гэрэлтүүлгын талаар асуудалнууд гарадаггүй», - гэжэ нютагай захиргаанай толгойлогшо хөөрэбэ.
Тугшанай «Гандан Дашилин» дасанда шэрээтэ Содбо ламхай (Александр Рабданов), Митупов Бэлигто унзад лама алба хаадаг. Үдэр бүри Сахюусан хурадаг, монгол hарын тусхай үдэрнүүдтэ Сагаан Шүхэртэ, Алтан Гэрэл, Отошо, Мандал Шивэ, Сунды, Банзарагша хурагдадаг гуримтай. Байдалнай бараг гэжэ Содбо ламхай хөөрэнэ. Зүдхэлиин, Баян-Булагай, Шандалиин зон ерэжэ, ламанарта хандадаг, хэрэгээ бүтээдэг, гэртээ уншалгануудые уншуулдаг юм.
Байгша оной апрелиин эсэсһээ Тугшанай дунда һургуули заһабарилгада ороhон байна. Һургуулиин захирал Цыцыгма Раднаева иигэжэ мэдүүлбэ: «Октябриин 1-дэ һургуулиин байшанай заһабарилгын болзор дүүрээд байха түсэбтэй һэн, теэд нэгэ hараар хойшолуулагдаа. Оройнь хушалта, шала, сонхонууд ба үүдэнүүд, дулаасуулгын шэнэ системэ эблүүлэн зохёогдоо, зайн гал шэнэлэгдээ, сантехникэ табигдаа, досоо талыень заһаха, шэмэглэхэ ажалнууд хэгдээ. Мүнөө заһабарилгын ажалнууд дүүрэхэ тээшээ боложо байна. 168 үхибүүд дистанционно аргаар hурана. Һуралсалай шэнэ жэлдэ һургуулидамнай 1-дэхи ангида 18 үхибүүд ороо, долоон түгэсхэгшэдтэйбди».
Соёлой байшанай захирал Туяна Раднаева: «Соёлой байшан соогоо заншалта hайндэрнүүдые тэмдэглэдэгбди. Наһатайшуулай үдэртэ нютагай бүхы эмхинүүдэй коллективүүд үбгэд хүгшэдөө сайда урижа баярлуулаабди, соёлой байшан соо концерт-наада табяабди. Буряад хэлэнэй фестивальда зорюулагдаһан хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдэбэ. Эхин шатын ангиин һурагшадай хоорондо шагай наадаар мүрысөөн эмхидхэгдэхэ түсэбтэй. Нютагаймнай музей соо эхин шатын, дунда ангиин һурагшадта экскурсинууд, хажуугаарнь буряад хэлээр мэдэсыень шалгаха викторинанууд үнгэргэгдөө. Мүн жэл бүри Дулдаргын аймагай хүүгэдэй драматическа конкурсдо хабаададагбди, тэрээндэ бэлдэжэ эхилээд байнабди. Тиихэдэ хуули ёһоной hара гээд соносхогдодог, тэндэ үхибүүдые хабаадуулдаг, видеоролигуудые харуулдагбди, туһатай хөөрэлдөөнүүдые хэдэгбди», - гэжэ соёлой байшанай ажал хүдэлмэритэй танилсуулба.
«Туяа» тамирай байшан соо волейбол ба бүхэ барилдаанай секцинүүд ябуулагдадаг. Волейболой секцидэ 35 үхибүүд ябадаг, волейболой нэгэ һоригшо, барилдаанай хоёр һоригшод хүдэлдэг. Антонина Цыдыпова 2013 ондо тамирай байшанай нээгдэһээр волейболой һоригшоор ажаллана. Барилдаанай, волейболой секцинүүдые ябуулха бүхы эрхэ нүхэсэл, түхеэрэлтэнүүд бии. Үхибүүдэй холо ойрын мүрысөөнүүдтэ ябахадань, нютагайхид, Дулдаргын аймагайхид, Агын тойрогойхид ходо дэмжэдэг юм.
«Черёмушки» хүүгэдэй сэсэрлиг хүрэжэ, дүрбэдэхи жэлээ даагшаар ажаллажа байhан Бальжима Мандархановатай уулзабаб. «Хүүгэдэй сэсэрлигтэ 52 үхибүүд 4 бүлэгтэ ябадаг. Бэлэдхэлэй бүлэгтэ 13 үхибүүд тоологдоно, энэ хадаа бусад һуурингуудай хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэй сасуулбал, манай бэлэдхэлэй бүлэгтэ олон үхибүүд гээшэ. Табан хүмүүжүүлэгшэдтэйбди, хахад ставка дээрэ логопед болон хүгжэмэй хүтэлбэрилэгшэ хүдэлдэг. Үхибүүдтэ буряад хэлэ Тугшанай дунда һургуулиин буряад хэлэнэй багша заадаг, буряад хэлэнэй кружок ябуулагдадаг», - гэжэ тэрэ хөөрэбэ.
2007 ондо нээгдэһэн Тугшанай түймэр саралгын частьда дүн хамта 17 хүн ажалладаг, булта Тугшанай зон юм. Нютагай захада зэргэлээд фельдшерско-акушерскэ пункт, наһатай болон эрэмдэг зоной байшан-интернат оршоно. Түрүүн ФАП орожо, эмнэлгын сестра Жанна Раднаеватай танилсаабди. Тэрэнэй мэдүүлһээр, нютагай ФАП-та дүрбэн хүн хүдэлжэ байнхай: фельдшер, эмнэлгын сестра, санитарка ба жолоошон. Ковид үбшэнһөө һэргылэлгын тарилганууд ходо хэгдэнэ. Сентябрь һарада 210 дозо таригдаа, мүнөөшье тарилга хэгдэһээр зандаа. Тус эмнэлгын эмхи 1965 ондо баригдаһан, заһабарилгада ороогүй, тиибэшье ажалай эрхэ нүхэсэлэй талаар яһала һайн байдалтай.
Наһатай ба эрэмдэг зоной байшан-интернат 40 хүниие багтааха һууритай, мүнөө 34 хүн ажаhууна. Энэ эмхидэ 26 хүн ажалладаг. Акшаагай, Хэрын, Дулдаргын, Ононой, Шэтын – Үбэр Байгалай хизаарай олон аймагуудһаа зон ерэжэ байрланхай. Тугшанһаа 3 лэ хүн мүнөө байна, тиихэдэ Шандалиин, Табтаанайн зон ажаһуудаг.
«Манай интернадта 18-hаа дээшэ наһатай эрэмдэг зон байха аргатай. Зүгөөр олонхинь үндэр наһатай зон болоно. Эрэмдэг зоноймнай тоо 17-до хүрэнэ. Жэлэй хэды дахин зон ородог, арба гараншье жэл һуужа байhан зон бии. Эдеэ хоол һайн, эмхимнай үмсын хамһабариин ажахытай. Хүдөөдэ байдаг хоёр айлтай хэлсээ баталаад, үхэр малаа, хонидоо харууһалуулнабди», - гэжэ тус эмхиин захирал Оксана Дугаржапова мэдүүлнэ һэн.
Тугшан сэбэр, үргэн ута гудамжануудтай, һаруул гоё байшануудтай, элдэб үнгөөр шэрдэһэн гэр байрануудтай, хүндэмүүшэ зотой нютаг гэжэ ажаглабаб.
Цымжидма ДОЛГОРОВА.
