Дайнай ара талын ажалшадай фермэ, поли дээрэ болон завод, фабрикануудта хүдэлжэ, фронт руу мяха, hү, талха гэхэ мэтэ хоол, дулаан хубсаhа хунар эльгээжэ, Улаан Арми хангадаг байhаниинь эли.
Гүрэмнай дайнда гаргашалhан мүнгэн зөөриеэ диилэхээ болиходоо, тэрэнээ хүсэлдүүлхын арга боломжонуудые бэдэржэ эхилhэн. Тиигэжэ 1942-1945 онуудта тусхай урьhаламжын облигаци гаргаhан байна. 1942 ондо тойрогой зон энэ үйлэ хэрэгтэ урагшатайгаар хабаадажа, түрүүшын урьhаламжын мүнгэндэ 5744 мянган түхэриг суглуулха түсэбтэй байhан hаа, 6441,9 мянган түхэриг суглуулhан ха. 1943 ондо урьhаламжын мүнгэ таталгада Дулдаргын аймагай ажалшад эдэбхитэйгээр хабаадаа, 60 хүн мүнгэнэй дансада гараа табяа: Табтаанайн Дамдин Нимаев (105 мянг. түх.), Үзөөнэй Дугар Ринчино (100 мянг. түх.), Зүдхэлиин Долгор Цоктоева (100 мянг. түх.)… гэгшэд гүрэндэ мүнгэ урьhалаа. Бүхыдөө тэрэ жэл 5735 мянган түхэриг суглуулха түсэбтэй байhан hаа, 7006 мянган түхэриг суглуулhан байна. 1944 оной урьhаламжын мүнгэ таталга Могойтын ба Үлеэтын аймагайхид дэмжэн абажа, түсэбөө үлүүлэн дүүргэhэн ха. Тойрогой зон дүн хамта 27863,8 мянган түхэригэй облигацитай болоhон гээшэ, түсэбөөр 25029,0 мянган түхэриг сугларха байhан. Энээнэй хажуугаар мүнгэнэй лотерей наадалга үнгэргэгдэдэг байhан. 1941 ондо түрүүшын лотерейн эхилхэдэ, Үзөөнэй Дугар Ринчино 5000 түхэригэй лотерейн билет абаhан байна. Коммунис партиин аймагай хорооной суглаанда: «Би таанадhаа нэгэшье баян бэшэб, теэд илалтын түлөө мүнгөө харамнахагүйб», - гэжэ тэрэнэй хэлэhэнэй удаа зон шадаха аргаараа лотерейн билет абажа эхилhэн юм.
Дайнай үедэ Агын ара талын ажалшад гүрэндэ 127,483 ц мяха, 259305,5 ц hү, 565589 үндэгэ, 1646,5 ц брынзэ, 30487,10 ц орооhо тушааhан. Жэл бүхэндэ мал гүрэндэ тушааха, хажуугаарнь үхэр мал хосоржо, бодо малай тоо нилээд ехээр үсөөрhэншье hаань, тойрогой зон дайсанhаа сүлөөлэгдэhэн газарнуудта ошожо, миинтэ туhаламжа хүргэдэг байhан. Жэшээнь, Б.Ж.Ральдинай ударидалга доро агынхид 300 мори болон эдеэ хоол суглуулжа, сүлөөлэгдэhэн Курскын можын ажаhуугшадта товарна поездоор абаашажа үгэhэн. Иимэ туhаламжа хэдэн дахин хүргэгдэhэн байха юм.
Дайн соогуур тойрогой дэбисхэр дээрэ тарилгын талмайнууд бага болоhон, ушарынь юуб гэхэдэ, механизаторнууд дайнда ошоо, трактор, авто-унаа болон бэшэшье техникэ фронт руу татагдаhан байна. Колхозуудта хуушан техникэ үлэhэн, хажуугаарнь тоhо түлишэ хаанашье хүрэхэгүй - иимэ байдалтай байгаа. Техникэ ябуулха зониие курсда эльгээжэ, дайнай үедэ 726 мэргэжэлтэд бэлдэгдэhэн гээшэ, гол түлэб эхэнэрнүүд ба залуушуул hуража, нютагаа дансатай ерэдэг байгаа. Эхэнэрнүүдэй тракторна бригаданууд бии боложо, тэдэнэй ээм мүрэ дээрэ хүндэ хүшэр ажалнууд тудаhан, hайнаар ажаллаhанайнгаа түлөө тэдэ Шэтын можо соо суурхаа болон гүрэнэй түрүү шангуудта хүртөө. Дайнай hүүлшын жэлдэ - 1945 ондо 26803 га талмайда элдэб янзын ургамалнууд таригдаhан.
Агуу Илалта шэрээлсэhэн ара талын ажалшадай «хэн ямар ажал хээб» гэhэн баримта дансанууд мүнөө сагта олдодоггүй юм. Тиигэбэшье эрхимээр хүдэлhэн ажахынуудые тоолобол, Тугшанай «Онон», Ага-Хангилай «1 августа», Могойтын «Социализм», Шандалиин Ворошиловай нэрэмжэтэ, Урда-Агын Ворошиловай нэрэмжэтэ г.м. колхозууд шалгарhан юм. Могойтын МТС-эй Д.Сариевагай, Агын МТС-эй Д.Манзарановагай, Хангилай МТС-эй Н.Цыденовагай эхэнэрнүүдэй тракторна бригаданууд суурхаа. 1942 ондо Сариевагай тракторна бригада түсэбөө 198% дүүргэжэ, 1600 л тоhо түлишэ алмаhан байна. Бүхэсоюзна мүрысөөндэ Манзарановагай бригада 2-дохи hуури эзэлжэ, СССР-эй Наркомземэй шагналда, ВЛКСМ-эй ЦК-гай грамотада хүртэhэн, бригадада Гвардейскэ дивизиин Дайшалхы Улаан Туг барюулагдаhан гээшэ.
һайн дүнтэйгөөр ажал хэhэн колхозой түрүүлэгшэнэр - Тугшанай Ц.Элдыпова, Шандалиин Д.Цыденова, Агын МТС-эй инженер А.С.Шильникова, Агын багша О.В.Морозова гэхэ мэтэ зон тоолошогүй олон. Хүдэлhэн газартаа оншотой бэрхээр ажаллаhанайнгаа түлөө «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» гэhэн медальда нилээд олон хүн хүртэhэн байна. Агын окрисполкомой секретарь Ц.Э.Цыденовэй үгэhэн баримтануудаар, 1985 оной мартын 30-ай үдэр Агын Буряадай автономито тойрогой 2855 ара талын ажалшад энэ медаляар шагнагдаhан байна: Агын аймагhаа – 835 хүн, Могойтын аймагhаа – 1005, Дулдаргын аймагhаа – 934, КПСС-эй хорооной ба окрисполкомой хүдэлмэрилэгшэд 81 хүн...
Жигмит Тумуновай
«Агинцы в войнах за Родину» гэжэ номой баримтануудаар
Валентина Цыренжапова бэлдэбэ.
yandex.ru сайтын фото-зураг.
