«Хибэс дээрэ уласхоорондын категориин судья, арбитр Эрдэм Биликтуев!» гэhэн үгэнүүд дүрэ буляалдаата барилдаагаар Европын, дэлхэйн мүрысөөнүүдтэ соносхогдожо байдаг юм. Буряад ороной ДЮСШ-гай hоригшо Эрдэм Дашидоржиевич дүрэ буляалдаата барилдаагаар мүрысөөнүүдтэ судья боложо, олон жэлдэ амжалтатай хүдэлжэ ябана. Энэ намар Дулдаргада үнгэргэгдэһэн Бадма Цыреновэй дурасхаалай заншалта мүрысөөндэ тэрэ Улаан Үдэһөө хүндэтэ айлшаар уригдажа, ахамад судьягаар ажаллаһан байна. Эрдэм Биликтуевтай уулзажа, судьягай ба hоригшын ажаябуулгаарнь hонирхоhон байнабди.
Э.Биликтуев.
- Эрдэм Дашидоржиевич, hоригшо ба судья болохынгоо урда тээ бэрхэ барилдаашан ябаһан байнат. Хаана барилдажа һураһамта?
- Хурамхаанай аймагай Аргада һууринда түрэһэнби. Нютагтаа барилдаанда ябажа эхилээ һэм. 2000 ондо барилдаагаар тамирай мастер болоһон байнаб. Ерофей Хабаровай дурасхаалай мүрысөө шүүжэ, Хабаровска хизаарай абарга болооб. Удаань Тында хотодо «Ковёр БАМа» мүрысөөндэ шалгаржа, Якутскда, Черкесскдэ Россиин чемпионадуудта, Красноярскда Иван Ярыгинай гран-пригай турнирта хабаадаа һэм. Буряад барилдаагаар олон мүрысөөнүүдые шүүһэнби, тэрэ тоодо 2002 ондо Буряад ороной Сурхарбаанай шанда хүртэһэн байгдана. Хурамхаанай ба Баргажанай хүүгэдэй барилдаанай шанга һургуулинууд холо ойгуур суурхадаг гээшэ ааб даа. Хэдэн үе суута бүхэшүүл тэдэ нютагуудһаа гараһан. Буряад ороной мэдээжэ һоригшо Виктор Цыренов хэдэн үеын талаан бэлигтэй барилдаашадые бэлдэһэн юм. Баргажанһаа дэлхэйн абарга, СССР-эй габьяата мастер Борис Будаев, уласхоорондын классай тамирай мастер Максим Молонов гараһан. Минии үеынхид Михаил Дамбиев, Саян Гармаев хибэс дээрэ эрхимээр барилдажа ябаһан. Агын тойрогой Бадма Базаров, Булат Сангабазаров, Тимур Очиров, Батор Цыбиков гэгшэдтэй хибэс дээрэ нэгэтэ бэшэ барилдаһан байнаб. Бадма Цыреновэй дурасхаалай мүрысөөндэ эдэ тамиршадые хаража байхада, омогорхохоор байна.
- Яагаад судья болоһомта?
- Улаан-Yдэдэ дээдэ hургуули дүүргээд, барилдаанай hоригшоор хүдэлhэн байнаб. Эдиршүүлые дүрэ буляалдаата барилдаанда hургахын хажуугаар мүрысөөнүүдтэ судьягай ажал ябуулдаг байгааб. Хүмүүжэмэлнүүдэйм дунда нэрэ солотой болоhон хүбүүд бии. Буряад ороной эдир хүбүүдэй дунда үнгэргэгдэһэн мүрысөөнүүдтэ судьягаар хүдэлжэ эхилhэнби, удаань - бүдүүн зоной мүрысөөнүүдтэ. Тэрэ гэһээр судьягай ажалда бэеэ сүм зорюулжа эхилээ бэлэйб. Сибириин тойрогой, Россиин мүрысөөнүүдтэ ябадаг болооб. 2004 ондо Россиин мүрысөөнэй дүүрэhэнэй удаа Буряад ороной бүхэ барилдаанай федераци намайе уласхоорондын категориин судья болгохо тухай шиидхэбэри абаhан юм. Судьягаар ажаллахын хажуугаар Буряад ороной физическэ культурын ба тамирай агентствын хүтэлбэрилэгшэ ябаһан Владислав Бумбошкиной зүбшэлэгшөөр 10 жэлдэ хүдэлһэн байнаб.
- Дээдэ категориин судья болохын тула ямар алхамуудые хэhэмта?
- Yе-үе болоод, Россиин ба уласхоорондын мүрысөөнүүдтэ ябажа, судьягаар хүдэлөөб. Дээдэ категориин судьянарай ажал видеокамерада буулгажа, тэрэнээ гэртээ асаржа шэнжэлдэг hэнби. Судьянарай курснуудта, семинарнуудта ябахаш. Бүдүүн зоной дунда үнгэргэгдэһэн Россиин чемпионадта, Росси болон Беларусь гүрэнүүдэй хоорондын наадануудта ажал хэжэ, ехэ дүршэлтэй болоhон байнаб. Европын, дэлхэйн мүрысөөнүүдтэ судьягаар хүдэлжэ, бүри шадабаритай болооб. Буряад ороной судьянарай коллегиин хорооной түрүүлэгшэб. Үнгэржэ байһан жэлдэ Красноярскда Иван Ярыгинай гран-пригай, Владикавказда эдиршүүлэй, Ингушетиин Назраньда бүдүүн зоной хоорондын Россиин мүрысөөнүүдтэ судьягаар ажаллаа һэм.
- Судьягай ажал тушаа хөөрэжэ үгыт даа...
- Судьягай ажал хүшэрхэн юм. Өөр дээрээ хүдэлхэ, хибэс дээрэ hэргэг байха, арсалдаата байдал гаргахагүй, барилдаашадай бүхы ябадалнуудые хаража, зүб сэгнэлтэ үгэхэ. ФИЛА-гай hүүлэй үеын гаргаhан барилдаанай дүримүүдые hайнаар ойлгожо абаха. Алдуугүйгөөр ямаршье судья хүдэлдэггүй гээшэ ааб даа. Зарим тээ алдуушье хэхэ ябадалнууд гарадаг. Дээрэhээтнай хибэсэй хүтэлбэрилэгшэ, ахамад судья хуу хаража байдаг. Республиканска, национальна категориин судьянар гэжэ хубаардаг. Тэдэнэр гүрэн соогоо мүрысөөнүүдтэ хүдэлхэ аргатай. Уласхоорондын судьянар хоорондоо 1-дэхи, 2-дохи, 3-дахи категориин гээд хубаардаг. Эгээл дээдэ категоринь Олимпиин судья гэжэ нэрлэгдэдэг байха. Уласхоорондын категориин судьянар хари хэлэн дээрэ, илангаяа англи хэлэн дээрэ сэбэрээр дуугарха ёhотой.
Дэлгэрэнгыгээр 51-дэхи дугаарта
