Саг жэлэй ошохо бүри ёһо заншалаа тон һайнаар мэдэхэ зомнай хоморшог боложол байдаг. Тэдэнэй нэгэн - “Байгал” дуу хатарай театрай гол дуушан Бутидэй Дондогсэрэнтэй хѳѳрэлдѳѳ эмхидхэбэбди.
- Хүндэтэ Дондогсэрэн, агынхид Танай зохёохы замаар ходол һонирхон байдаг. Энэ удаа ерэхэдээ, ямар шэнэ һонинтой, шэнэ дуутай ябанабта?
- Шэнэ юумэн гэхэдэ, мүнѳѳ Сагаалганда тааруулжа, “Духаряа” гэһэн дуу гүйсэдхэнэб.
- Арадай дуун гү?
- Буряад арадай дуун, Нумаа багшын миндаһан дээрэ бэшэлгыень олоо һэнби. Анхан энэ дуу тайзан дээрэһээ хэншье дуулаагүй.
- Духаряа, архи... Мүнѳѳ сагта баһа архи ехэдүүлхэ гэжэ байдаг...
- Нараяа бараһан тэнгэри байхагүй, наадаяа бараһан хүн байхагүй гэдэг ха юм. Яг лэ Сагаалганай заншал юм даа - хүнэй орожо ерэхэдэ, духаряагаар хүндэлхэ ёһотой. Хүршынгѳѳшье ороо һаа, айл бүхэн духаряатай байха ёһотой. “Нааданай гурбан дабаан, найрай гурбан духаряа” гэжэ хэлэхэ. Энэ дуунай үгэнүүд ехэ һонин гэжэ һананаб:
Дунда далайн уһые
Дундараа гэжэ дуулаагүйб.
Дууруу хара архиие
Дууһаал гэжэ дуулаагүйб.
Хара далайн уһые
Хатаа гэжэ дуулаагүйб.
Хатуу хара архиие
Шэлээ гэжэ дуулаагүйб.
- “Дууруу” гэхэдээ, юун гэһэн удхатайгаар хэлэгдэнэ бэ?
- Аяг зангаараа дууруухан, даруу зантай хүн байдаг ха юм. “Дууруу хара архи” гэхэдээ, архи бүтылхэ соогоо байхадаа, “номгон” лэ байна, харин хүнэй хото соо ороходоо, “дошхон” болодог гэһэн удхатай. Иимэл һайндэрэй, шог гэхээр гү дуун лэ даа.
Дэлгэрэнгыгээр 14-дэхи дугаарта.
