Гүрэнэй «Амар сайн» дуу хатарай театр (директорынь – Б.Дамдинов) «Хүхэ хулгана жэл» түүхэтэ драма түрүүшынхиеэ харуулжа, нютагайхидаа ехэ баясуулба гээшэ. Бэлигтэнэй хэлэһэн үгэ бүхэн удхатай, зүжэгэй үйлэ бүхэн һургаалтай байгаа.

 

М.Дашинимаев (зүүн гарһаа), Б.Цыбенжабон, Б.Тумуров, М.Дармаев (һууна).

 

Мүн Дулдарга ба Саһаша нютагуудай соёлой байшанай тайзан дээрэ энэ зүжэг табигдаа. Тэндэхи харагшад иимэ һонин зүжэг харахабди гэжэхүлеэгээгүй байгаа. Тиимэһээ урагшаа һанаатай, абьяастай зүжэгшэд олоной бахархалда, магтаалда хүртөө. Ходо ородоор хөөрэлдэдэг залуушуул буряад зүжэг харахадаа, урин, баян түрэлхи хэлэтэй байһанаа гайхан мэдэрээ. «Амар сайн» театрайхид хүдөө нютагуудаар ябахадаа, шэнэ түхэлэй хүгжэмэй ба гэрэлтэ аппаратураяа абаад ябана. Агын абьяастан «Хүхэ хулгана жэл» зүжэгөө январь һарада Шэтэ хотодо харуулха юм.

 

БУРЯАД ЗОНОЙ ХУБИ ЗАЯАН ТУХАЙ

Монголой уран зохёолшо Сэнгын Эрдэниин «Хүхэ хулгана жэл» туужа буряад хэлэн дээрэ оршуулжа, зүжэг бэшэhэн Россиин Федерациин габьяата артист ба Буряадай арадай артист, мэдээжэ зүжэгшэн, театрай ажаябуулагша, уран зохёолшо Доржо Сультимов Ага нютаг ерэжэ, энэ зохёолоо тайзан дээрэ табиһан байна. Зүжэг соо 1920-ёод гаран онуудта, Эрхэтэдэй дайнай хатуу үедэ дахуулан ударидагша Дунгар гулваада найдажа, бүлэг буряад зоной Монгол орон руу зөөхэ баатай болоһыень, тэдэнэй хүшэр зам, бэрхэшээл дабажа, хариин газарта ерээд, хёмороон, хубисхалтай дайралдажа, хара сагаанай тэмсэл соогуур амиды үлэхын тула арга мүрөө бэдэрһэн тухай харуулагдана.

 

«АМАР САЙНАЙ»АМЖАЛТА

«Амар сайн» театрай артистнар дуулахадаа, хатархадаашье ехэ абьяастай гэжэ мэдэнэбди. Зүгтөө драмын зүжэг наадаха, тайзан дээрэ табиха гээшэ ондоохон хэрэг, олон юумэн хэрэгтэй болодог. Театрай директор Базар Дамдинов Улаан-Үдэ хотоһоо бэлигтэй найруулагша-режиссёрые, уран зураашые урижа, эмхидхэлэй горитойхон ажал ябуулаа. Хоёрдохёор, актёрнууд бэшэ артистнар яагаад иимэ һайнаар зүжэг наадаба гээшэб гэхэдэ, өөрын оролдолгын хажуугаар Доржо Сультимовай жэнхэни буряад хэлэн дээрэ ульгамаар бэшээтэй,шанартай зүжэг найруулга байгаа. Нэрэ түрэтэй режиссёр дүрэ бүхэнэй маяг, образ яагаад наадахаб гэжэ тодорхойгоор заагаа, зүжэг соо үгын бог (сорные слова) дуулдаагүй, үзэгдэл бүхэниинь удхатай, үгэ бүхэниинь һургаалтай байгаа. «Амар сайн» театрай тайзан дээрэ хоёр үдэрэй туршада юрын зүжэг бэшэ, харин аяар 3 үзэгдэлтэй, олон хабаадагша нюурнуудтай, элдэб шэмэглэлтэй, арад түмэнэй гаталһан зам харуулһан түүхэтэ драма дэлгээгдээ. Тиимэ ушарһаа, дуу, хатар, хүгжэм гүйсэдхэдэг артистнар урлалай дээдэ шата болохо драмын зүжэгтэ бэлигтэйгээр наадажа, «Амар сайн» театр урдаа табиһан мүнөөдэрэй зорилго амжалтатай бэелүүлбэ гээшэ.

 

ХАБААДАГША НЮУРНУУД

Бүхы актёрнууд дүрэнүүдые шадамар бэрхээр наадажа, харагшадай зүрхэ сэдьхэлэй хүбшэргэй дайража шадаа. Мүн Зүдхэлиин арадай театрта гол дүрэнүүдые наадаhан, харюусалга ехэтэй Мунко Дашинимаев уригдажа, хари нютагта арад зоноо хүтэлбэрилжэ ябаhан Дунгар гулваагай дүрэ hайнаар гүйсэдхөө. Энэ

зүжэгтэ «Амар сайн»  театрта ороhон хэдэн шэнэ залуу дуушад ба хатаршад талаан бэлигээ харуулаа. Театрай хатаршан, Хүнхэр нютагай Денис Симон хэсүү байдалдаорожо, бэеэ төөриhэн хүбүүнэй орёо дүрэ

оншотойгоор наадажархёо. Орловск тосхондо үндыhэн, бүлэдөө олоной нэгэн, хатаршан Вера Балданова буряад хэлэеэ hайнаар мэдэхэшьегүй байгаад, сэдьхэлэйнгээ татасаар түрэлхи хэлэн дээрээ ехэ монолог сээжэлдэжэ, Сэмжэд басаганай дүрэ уярмаар наадажа, халуун альга ташалгаар дэмжэгдээ. Илангаяа

М.Дармаев (Шойнхор), Б.Цыбенжабон (Жонон Ваан), Б.Тумуров (Чултэм Бээсэ), С.Нацакдоржиев (Очирбат), Ж.Бадмадоржиев (Шорни), М.Цырендашиева (Хандумай), О.Базаргуруева (Дугарма), О.Жамсаранова (Бальжад), Б.Базарова (Сэрэмжэд) ба бэшэнэй гүйсэдхэhэн дүрэнүүдые сэдьхэлээ хүдэлгэн харахадаа, хэсүү cэмүүн сагта буряад зон ямар ехэ зоболон, хохидол үзөөб даа гэжэ ойлгохоор, мартахын аргагүйл даа!Айхабтар ехээр оролдоhон артистнарта, найруулагшадта гүн сэдьхэлэй баярые хүргэхөөр байна.

 

«ЕДИНАЯ РОССИЯ» НАМАЙ ТҮҺӨӨ ТҮСЭБӨӨР

«Манай артистнар энээхэн зүжэгтэ хабаадахадаа, бэлигэйнгээ талаар нэгэ шата дээшээ ехэ hургуули гараа. Юуб гэхэдэ, тэдэнэр дээдэ гарай режиссёрто заалгажа, драмын актёр яагаад хүдэлдэг юм гэжэ ойлгоо, актёрой шадабари (мастерство) бултыеньшье бэшэ hаа, эршэмтэйгээр шудалаа.Тон сэнтэйнь гэхэдэ, артистнар авторай бэшэhэн текст хубилгангүй, түрэлхи литературна хэлэн дээрээ наадажа, сугларагшадые бахархуулаа. Буряад арадай зэмсэгүүдэй оркестрэй дирижёр Балжит Цыбенова ба звукорежиссёр Баир Дамдинжапов гэгшэд буряад-монгол арадай дуунуудые ба Б.Шарав, Л.Балхжав гэгшэдэй хүгжэм найруулжа, зүжэг наада шэмэглээ, тайзандээрэ булжамуурай жэргээн, моридой түбэрөөншье дуулдаа hэн. Тиихэдэ театртамнай зайн гал алмаха светодиодно лаампанууд, хүгжэмэй ба гэрэл туяагай цифровой пульт гэхэ мэтэ мүнөө үеын эрилтэдэ хүрэмэ хэрэгсэлнүүд абтаа. Энэ удха шанартай зүжэг «Единая Россия» намай «Театры малыхгородов» гэhэн федеральна түhөө түсэбэй ёhоор бүтэбэ», - гэжэ театрай директор Базар Дамдинов тэмдэглэhэн байна.

 

НАЙРУУЛАГШЫН ҺАНАМЖА СЭНТЭЙ

Драмын театрта тусхай 10 цех байха ёhотой. Энэ талаар «Амар сайн» театрай тайзанай байдал драмын зүжэгтэ таарамжагүй, шэмэглэл (декорации) дээшэнь үргэдэг түхеэрэлтэнүүд, хажуу тээхи багахан таhалганууд (карманы) гэхэ мэтэ үгы байгаа. Тиимэhээ найруулагша Д.Сультимов, уран зурааша Б.Доржиев гэгшэд зүжэгэй хамаг шэмэглэл, хүшэгэ, реквизит тус тайзанда тааруулхые оролдоо. «Тайзан дээрэ яагаад сэдьхэлээ хүдэлгэхэб, дуугархаб, удха дамжуулхаб гэжэ режиссёр Доржо Норбосампилович тон тодорхойгоор хөөрэжэ, заажа байгаа. Һайн режиссёртойл hаа, бидэ зүжэг наадажа ядахагүй байнабди. «Амар сайн» театртаа булта уhан буряад хэлэн дээрээ хөөрэлдэдэг болообди», - гэжэ залуу артистнар хэлээ hэн. Олондо hайшаагдаhан зүжэг наада найруулан табиhан Доржо Сультимов иигэжэ хөөрэһэн байна: «Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай драмын театрай директор байхадаа, Агын Буряадай автономито тойрогой Захиргаанай Толгойлогшо Баир Жамсуевтай хани халуун барисаатайгаар хүдэлдэг hэнби. Баир Баясхаланович манай театрта аргагүй ехэ туhаламжа үзүүлжэ,«ПАЗ» түхэлэй автобус, шэнэ креслэнүүдые, Ага нютагhаа гараhан бэлигтэй хүбүүд баса-гадта гэр байрануудые абажа үгэһэн. Иихэдээ буряад арад

түмэндөө туhа хүргэжэ байна гэжэ баярлахын ехээр баярлаа hэнби. Тиимэhээ мүнөө ашыень харюулхын тула Агын хүн зондо, соёлдонь өөрынгөө хубита оруулха хүсэлөө бэелүүлжэ байнаб. Драмын зүжэгшэд сэдьхэлээ хүдэлгэжэ дуугардаг. Мүнөө дэлгүүрэй үе сагта тэдэнэр юушье наадажа, хэжэ шадаха ёhотой. «Амар сайн» театрай артистнар өөhэдынгөө дүршэл - дуушанай, хатаршанай, хүгжэмшэнэй мэргэжэл алданагүй, дээрэнь зүжэгшэнэй шадабари бэедээ тааруулжа шэнгээн абаа. Тайзан дээрэ сула дуугаржа байгаагүй ушарhаа тэдэнэртэ бэлэн бэшэ байгаа. Булта hайн хүдэлөө. Энэмнай ехэ оролдолгын хүcэн

ха юм. Туршалгын зүжэгтэ хабаадажа, артистнар бэлигэйнгээ үшөө нэгэ талыень ялас гэмээр харуулжа, харагшадта сэдьхэлээрээ дүтэ боложо шадаhандань баhал баяртай байнаб. Директорынь театраа зүб шэглэлээр хүтэлбэрилжэ ябана гэжэ hананаб. Энэ зүжэгтэй болоходоо, ажалдань ехэ нэмэри болоно. Ябан ошон «Амар сайн» дуу хатарай театр «хүгжэмтэ драмын театр» гэhэн зэргэтэй болоо hаань, ехэ hайн байгаа. Тиихэдээ 10-аад хүнhөө бүридэhэн драмын бүлэг байха ёhотой».

 

БУРЯАД ХЭЛЭН ТУХАЙ

Найруулагша Д.Сультимов иигэжэ үргэлжэлүүлээ: «Хүнэй hанаа зобоомо асуудал гэхэдэ, буряад хэлэмнай хүндэ байдалда ороод байна. Анхандаа Агада ябахадамнай, бүхы зон, үхибүүд хүрэтэрөө, буряадаараа хөөрэлдэжэ байдаг hааб даа. Мүнөө гудамжаар, дэлгүүрээр ябаад шагнахадам, хүгшэн, хүүгэд - булта ородоор хөөрэлдэнэ . «Буряад хэлэеэ мэдэхэ гүт?» гэжэ үхибүүдтэ хандахадамни, «мэдэхэбди» гэжэ харюусана. Теэд тэдэнэр үндэhэн хэлээрээ хөөрэлдэнэгүй. Тэрэнь ехэ харамтай. Хэлэнэмнай саана буряад угсаатанай түүхэ, соёл, урлал, ёhо заншал байна. Хэлэеэ алдахадаа, тэдэнээ мартаха болонобди. Жэнхэни буряад хэлэн дээрээ түүхэ, соёл, заншалаа мэдээд, бэедээ шэнгээжэ ябаа hаамнай, тон hайн байгаа. Буряадууд баян түүхэтэй, хэлэтэй, бодолтой арад гэжэ хэлсэдэг. Үндэһэн хэлэеэ, соёл, заншалаа сахия гэжэ хүсэхэ байнаб. Хүн зон буряад хэлэеэ шагнаhай даа гэжэ hанаагаа зобожо, иимэ зүжэг табяабди. Тиихэдэ урданай сагта болоhон үйлэ хэрэгүүд хүнэй анхарал татажа, хүн зон тиимэ юумэ хараhайбди гэжэ hанадаг болоо. Тиигээд зүжэг наадыемнай агынхидай халуунаар угтажа абаhандань баяртай байнаб. «Амар сайн» театрай артистнар холо нютагуудаар ябажа, энэ зүжэг наадаяа арад түмэндөө харуулна ааб даа. Тэдэнэй Дорнод ба Хэнтэйн аймагуудаар ябаа hаань би дуратай байхаб. Уран зохёолшо Сэнгын Эрдэни - Дадал hомондо түрэhэн хүн. Аргын тохёолдобол, Агада энэ зүжэгэй үргэлжэлэл болгожо, «Хойто наhандаа уулзахабди» гэhэн зүжэг табиха hанаан намда бии. Тэрэнэй хажуугаар хүүгэдэй зүжэг буряад хэлэн дээрэ харуулха хэрэгтэй байна. Багашуул буряадаараа дуугаржа, бодолго бодожо hураха, «өөрынгөө түрэлхи хэлэн дээрэ дуугардаг хүн ехээр үбдэдэггүй гэжэ нэгэ ном соо уншаа hэнби». «Амар сайн» дуу хатарай театрай артистнар, ажалтад дээдын зургаанай дэмжэлтээр, Улаан-Yдэ хотоhоо ерэhэн уран бэлигтэнэй туhаламжаар, өөhэдынгөө эрмэлзэл оролдолгоор нэгэ ехэ шэнэ зүжэг - захатые бүтээжэ, зохёохы шадабарияа улам хурсадхажа байһанаа харуулба.

You have no rights to post comments