Хэлэ бэшэгэй һургуули дүүргэһэн
Аяар холын 1956 ондо Эрхүүгэй гүрэнэй университет эрхимээр дүүргэһэн залуу мэргэжэлтэн Агын нэгэдэхи дунда һургуулида багшалхаяа ерээ һэн. Тиихэдэл залуу багша һургуулида үхибүүдые суглуулжа, греко-римскэ барилдаанай секци ябуулжа эхилһэн байха юм. Түрүүшын шабинарайнь тоодо Согто-Хангилай Борис Бальжинимаев заалгаа. Хожомоо Борис Бальжинимаев ямар габьяатай болоһон байна гээшэб гэжэ мэдэнэбди. Тэрэниие багша Цыден Бадмаев барилдаанда улигтай болгоһон. Барилдаагаар тамирай түрүүшын мастер болоһон Борис Бальжинимаев хэдэн үеын тамиршадые үргэн харгыда гаргаһан габьяатай. Мүнөө үндэр 83 наһатай Борис Бальжинимаев барилдаанда эльгэлэн дурлуулһан түрүүшын багшаяа дулааханаар дурсажа, баяртай байдаг гээшэ.
Бэлигтэй багшын баян намтар уудалхада, Цыден Бадмаев Тудубай Балданай (Борогшоон) малша бүлэдэ 1930 ондо түрэһэн. Ц.Бадмаевай бага хүбүүн, дээдэ категориин сэрэгэй эмшэн ябаһан Доржо Бадмаевай хэлэһээр, абань багаһаа хурса ухаатай, эрдэм һуралсалдаа һүбэлгэн байжа, һургуулияа алтан медальтайгаар түгэсхэһэн. Эрхүүдэ һуража байхадаа, классическа барилдаагаар бэеэ һорижо, мүрысөөнүүдтэ хабаададаг байгаа. Доржо Бадмаев: «Абынгаа мэндэдэ би залуу ябааб. Аба намда hургаал заабари хэлэжэ үгэдэг һэн. Хүүгэдээ багаһаа зүбөөр, хүнэй зэргэдэ хүмүүжүүлхэ гэжэ аба эжымнай оролдодог байгаа. Аба зангаар түбшэн даруу, үнэн сэхэ, ажалша, дээдэ эрдэмтэй, шадамар бэрхэ хүн байһан. 1940-1950-яад онуудта Агада, Буряад орондошье дүрэ буляалдажа барилдадаг зон үгы шахуу һэн. Манай аба тойрогой олон нютагуудаар ород хэлэ заахын хажуугаар заал һаа барилдаанай секци ябуулдаг байһан. Мүнөө минии харахада, абын шабинарай шабинар эдир үетэниие барилдаанда һургана. Диилэнхинь дээдэ гарай мэргэжэлтэд болонхой. Абын наһанай хэрэг үргэлжэлүүлжэ ябаһан зондо ажалдань амжалта хүсэжэ, нютаг ороноо нэрлүүлхэ эдир үетэниие хүмүүжүүлэг лэ даа гэжэ хүсэе».
«Эрхүүдэ үлэхэгүйб, Агаяа ошохомни...»
Буряад арадай поэт, уран зохёолшо Арсалан Жамбалон Эрхүүдэ совет намай һургуулида һуража ябахадаа, нютаг хүбүүнтэеэ уулзадаг байһан ха. Арсалан Жамбалович Ц.Бадмаевай мүрысөөнүүдтэ барилдахыень харахаа нэгэтэ бэшэ ерэжэ, нютагайнгаа бүхые дэмжэхэ. Аргалиин бүхэ дээдэ һургуулида оюутан нүхэдэйнгөө дунда ехэ хүндэтэй, олониие дахуулжа ябадаг һэн гэжэ нүхэдынь хүүгэдтэнь хөөрэһэн гэдэг. Эрхүүгэй университедтэ хэлэ бэшэг заадаг багшанар Надежда Шаракшинова, Анастасия Митрошкина гэгшэд Агын хүбүүнэй бэрхые сэгнэдэг һэн. Тэрэ оюутан ябахадаа, хори буряадуудай хэлэнэй баялиг тушаа эрдэмэй хүдэлмэри бэшэжэ, ректорэй зүгһөө хүндэлэлэй грамотада хүртэһэн юм. Цыден Бадмаев университедэй ажабайдалда эдэбхитэйгээр хабаадаһанай түлөө Эрхүүгэй ВЛКСМ-эй обкомой зүгһөө хүндэлэлэй грамотаар урмашуулагдаа. Тиин Эрхүүгэй можын физическэ культурын ба тамирай хорооной захиралтаар Цыден Бадмаевта классическа барилдаагаар 1-дэхи категориин разрядтай тамиршанай, һоригшын нэрэ зэргэ олгогдоһон түүхэтэй. Абынгаа 1952 ондо Эрхүүгэй можын шангай мүрысөөндэ шүүһэн диплом Доржи Бадмаев харуулна. Удаан саг соо хэбтэжэ шарлашаһан, захаараа уршыһан данса хүүгэдынь нангинаар хадагалаад байдаг. Эрхүүгэй можын, хотын, Сибириин ба Алас Дурнын мүрысөөнүүдтэ оло дахин оройлһон Цыден Бадмаевта саашаа СССР-эй хэмжээндэ барилдаха тухай дурадхал ороо. «Барилдыш даа» - гэһэн гуйлтадань тэрэ харша харюу үгэжэ, «Үгы даа, Агаяа ошохомни!» - гэжэ хэлэһэн гэдэг. Цыден Бадмаев Эрхүүдэ һуража байхадаа, Константин Вырупаев гэжэ хүнтэй һорилго хэдэг, нүхэсэдэг байһан. Тэрэнь СССР-эй, дэлхэйн хибэс дээрэ амжалтатай барилдаа. Һүүлдэ 1956 ондо Олимпиин нааданда алтан медальда хүртэһэн байха юм.
Дэлгэрэнгыгээр 15-дахи дугаарта.
Эрдэни ЧИМИТДОРЖИЕВ.
