Yмдэн. Манай эрын урдахи 2000-дахи жэлдэ ажаhуугшад эхэнэр, бүhэтэй гэжэ илгаагүй, булта ута хормойтой хубсаhатай ябадаг байhан гэжэ эли. Тэрэнь морин дээрэ мордоод ябахада, ехэ таарамжагүй байгаа ха. Тиихэдэнь манай эрын ур-дахи 2000 жэлнүүдэй эсэс-тэ нүүдэлшэд хоёр хүлдөө угладаг арhан оймhонуудаа хоорондонь холбожо оёод, үмдэдэг болоhон түүхэтэй. Тиигэжэ түрүүшын үмдэнүүдэй бии болоhон тушаа Түб Азиин зүүн зүгэй арадуудай урдын хүүрнүүдэй малтамалнууд гэршэлдэг.

Сахаригтай морин тэргэ. Урдын нүүдэлшэд дэлхэй дээрэ эгээл түрүүшынхеэ моридые гэрэй амитад болгоhон гэжэ эли. Түрүүшээр гансал мяхыень эдихын тула баридаг hэн ха. Саашадаа 4000-дахи жэлдэ морин дээрэ мордоод ябажа эхилээ. III – II мянган жэлнүүдэй бэлшэртэ нүүдэлшэдэй сахаригтай морин тэргэнүүдые дархалаад ябадаг болоhон тушаа «Пазырай курганууд» гэhэн хүүрнүүдэй малталганууд гэршэлдэг. Тэрэнь Росси, Монгол ба Казахстан гурбан гүрэнэй дэбисхэрнүүд дээрэ оршодог. Тэндэ дүрбэн янзын сахаригтай модон тэргэнүүд олдоhон ушартай. Ассири гүрэндэ тиимэ тэргэнүүд 500 жэлээр һүүлдэнь бии болоhон гэжэ тэмдэглэгдэнэ.

Дүрөө. Дайн байлдаануу-дай үедэ морин дээрэ түргэн мордоод, найдамтай бүхөөр hуухань ехэ шухала байгаа. IV зуун жэлдэ нүүдэлшэд тиимэ хэрэгсэл – дүрөө hанажа зохёогоод, хэрэглэжэ эхилhэн. Тэрэнь мориной нюрган дээрэ тохогдоод, хоёр талаарнь hанжаhан арhан эгэлдэр-нүүд байhан ха. Саашадаа түмэр дүрөөнүүд бии болоhон.
Бүhын горьё. Yмдэнэй бии болоходо, тэрэнээ найдамтайгаар тогтоохо хэрэгсэл хэрэгтэй болоо ха юм. Yшөө дайшалхы нүүдэлшэдтэ бүhын горьё hэлмэнүүдээ болон бусад хэрэгсэлнүүдые үлгөөд тогтоохын тулада хэрэглэгдэдэг байгаа. Дэлхэй дээрэ эгээл түрүүшын бүhын горьёнууд Түб Азиин ба Казахстанай урдын хүүрнүүд соо олдоhон.
Ута түриитэй хүнгэн, зөөлэн гуталнууд. Дэлхэй ээрэ түрүүшын ута түриитэй гуталнуудые мүн лэ нүүдэлшэд hанаhан. Дүрөөдэ хүлөө оруулхадань, мориной гэдэhэ үрэжэ, холгоохогүй хэрэгсэл хэрэгтэй болоо ха юм. Ородоор «сапог» гэhэн үгэ урдын нүүдэлшэдэй «сабхи» гэhэн үгэhөө үндэhэтэй.

Һэеы гэр. Дайшалхы нүүдэлшэдтэ хододоо хажуудаа абаад ябаха гэр хэрэгтэй байгаа. Хододоо зөөжэ ябадаг уладта шулуун ба модон гэрнүүд огто хэрэггүй hэн гэжэ эли. Тиигэжэ манай эрын урдахи XVII–IX зуун жэлнүүдтэ түрүүшын hэеы гэрнүүд бии болоhон. Манай эрын I зуун жэлэй зураг дээрэ тэмээн дээрэ ашагдаhан hэеы гэрэй дүрсэ бии.
Yшөө нүүдэлшэдэй бии болгоhон гэгээн бэлигтэ хэрэгсэл – hэеы. Тэрэ дулаае hайнаар баридаг һэеы гэр соо янгинамашье хүйтэндэ хододоо дулаан байдаг. Түрүүшын hэеы гэрнүүд манай эрын урдахи I зуун жэлдэ бии болоhон гэжэ эрдэмтэд элирүүлhэн.

Тэрэ үедэ нүүдэлшэд хонидые, моридые ба нохойнуудые гэрэй амитад болгоhон түүхэтэй.

You have no rights to post comments