Анхан сэсэгээр бүрхөөгдэнхэй тала дайдаарнай табан хушуун малай нэгэн болохо ямаан һүрэг бэлшэдэг һэн. Колхозуудта ямаан һаалишье байгаа. Ямаан гээшэ шанартай һү, мяха, хөөбэри ба арһа үгэдэг амитан юм.

Мүнөө сагта ямааншье олоороо харагдахаяа болёо. Нэгэ барагтай ямаан дундахан үнеэнһээ бага бэшэ һү үгэхэл даа. Һүнэй тоһолигынь үнеэнэй һүнтэй жэшэхэдэ, һураггүй дээшэ байдаг. Ямаанай һүн хүнэй бэедэ туһатай, илангаяа үхибүүдтэ уулгахада, дом арга болодог. Үнеэдэй түрөөдүй байхада, үбэлдөө ямаагаа һаагаад, һүөөрнь тараг бүрижэ эдигшэ һэмди. Ямаанай һүөөр шара сайгаа һүлэжэ, улаан шарахан үнгэтэй болгоод уухада аятай зохид, амтатай байгша. Ямаанай һүн бүхы сагаан эдеэндэ орохол даа. Тиихэдээ һүн, тараг, зөөхэй, ээзгэй, брынзэ гээд тон эдеэшэг хоол гээшэ. Ямаанай мяхан шанарайнгаа талаар һайн гэжэ тоологдодог, хониной мяханда орходоо тарган, түргөөр загсадаг, «мяхыень эдеэд, хүйтэн уһа уужа болохогүй» гэжэ аба эжымнай хэлэдэг һэн. Урдань ямаанай арһа хониной арһанһаа мүлюун хүйтэн гэжэ сэгнэдэг байгаа. Бүдүүн ямаанай арһа элдэхэдэ, хониной арһанһаа хатуу, хүндэшэг байха. Ямаанай хөөбэри һамнажа абаад, ээрэһэн утаһан болгоод, нооһон самса, оймһо, рейтузэ, шаали гэхэ мэтэ хубсаһа нэхэжэ оёхоор юм. Ямаанай арһан зузаан, үһэниинь ута, бамбагар, дулаа барисатай байжа, даха, малгай, гутал оёдог байһан. Урдань морин унаагаар ябадаг буряадууд ямаан даха, урбуулга дэгэл үмдөөд, малаа адуулдаг, хаанашье хүрэтэр ошохо аргатай байгаа. Арюун агаараар амилжа, сэлмэг тэнгэриин шарай хаража, адуу малаа ажаллажа, гэдэһэ садхалан, сэдьхэл тэниглэн, жаргалтай ябаһан байнабди.

Энэ мал бариха гэбэл, адуулха хэрэгтэй. Хонин һүрэг дахуулан ябадаг ямаан һүрэг олошорһой даа гэжэ һанамаар юм. Борошог амитадые гэрэйнгээ газаа барихада, ямаршье хоол эдихэ, бага байра эзэлхэ.

Ямаан хонин хоёрые сугтань адуулхада, һайн байдаг. Хонидой гол гаталжа ядахадань, ямаан тэдэниие дахуулжа, саада эрьедэнь гарадаг байна. Хаанашье тогтохо торохые мэдэдэггүй ямаад хада уулаар бэлшэжэ, нарин үбһэ түүжэ эдидэг, уляаһанай холтоһо, набшаар хооллохо дуратай.

Ургажа байһан сэсэрлиг, таряанда, сабшаланда гүйжэ ороходоо, хото хорёо дээгүүр ябахадаа, тон хурдан, шуран, шэрхи амитан. «Хүршэтэеэ эбээ таһархаа һанаа һаа, ямаа бари» гэһэн үгэшье бии. «Тосхон һуурингуудаар һуулгагдаһан мододые гэмтээнэ» гэһэн шалтагаар ямаан үсөөрүүлэгдэһэн байна.

Ямаршье сагта хээгүүр ябаһан ямаад хоолойгоо тэжээжэ ядадаггүй. Үбһэ ногоонһоо эхилээд, бургааһа, шаралза, набша намаа, халаахай гэхэ мэтые эдеэд, арга туха соогоо амидаржа хооллодог юм. Тэрэнэй хажуугаар үдэхэдөө һайн амитан, жэшээлбэл, жэлэй гурба дахин түрэжэ болохо, түрэхэ бүхэндөө эхирлэжэ, хоёрһоо гурба хүрэтэр эшэгэ гаргадаг.

You have no rights to post comments