- Бадма ламхай, дүрбэн болзор шэрээтээр алба хаагаад байнат. Эдэ 20 жэлэй ямар саг танда тон һайнаар һанагданаб?

- Агын тойрогой бэеэ даанги байһан үе. Цырен ламхайн шэрээтэ байхада, тэрэмнай 1997 он баг, гүрэн Согшон дуганиие дасанда дамжуулһан. Багахан мүнгэн үгтэдэг лэ һэн, зүгөөр заһабарилгада хүрэхөөр бэшэ. Би 2000 ондо шэрээтэ болоо һэм, тиихэдэ тойрогнайш ондоо боложо эхилжэ байгаа. Тойрогой Толгойлогшо Баир Баясхаланович Жамсуев ганса тойрогойнгоо бэшэ, федеральна мүнгэ һомолуулжа шадаа. Эндэ депутат Иосиф Давыдович Кобзоной хубиташье бии ааб даа. Тиигэжэ тойрогой болон федеральна мүнгэнэй ашаар юумэн түргөөр бүтэжэ захалаа: Согшон дуган һэргээгдээ, Дуйнхор болон Майдариин дуганууд бүтээ, дасамнай хорёологдоо, томо субаргамнай бодоо, Диваажан дуганда заһабарилга хэгдээ, боди модоной гэр баригдаа… Тэрэ үедэ тон түргэн ябасатайгаар, эршэмтэйгээр ажал хэгдээ. Тиимэһээ тэрэ үе саг тон лэ һайханаар һанагдана.

- Ямар ушар эгээл тодоор, бүхөөр хадуугдааб?

- 2014 ондо Согшон дуган галда хайлаа һэн, мууш юумэн һаа, тиихэдэ юун болоо һэм – тодоор һанагдана. Аюулай тохёолдоходо, хэншье хадаа түбэгтэй байдалда ородог: юу хэхэб, яахаб, яагаад һөөргэнь бодхоохоб? Тиихэдэ сенатор Баир Баясхаланович Жамсуевай үүсхэлээр суглаан зарлагдажа, тойрогой толгойлогшоор Ананда Цыдыпович Дондоков хүдэлжэ байгаа, хайлаһан Согшон дуганаа Сагаан һара болотор бодхоожо, Сагаалганай хуралнууд Согшон дуган соо хурагдаха ёһотой гэһэн зорилго табигдаа. Тэдхэмжын зүблэл байгуулагдаа, Ц.Б.Цыренов, Д.Д.Доржиева, Д.М.Дондокова, В.Г.Стрельников гээд лэ олон хүн, ниитын ажаябуулагшад ороо. Ехэ ажал хэгдээ даа. Сагаалган болотор бүтээгүй, зүгөөр дугамнай хушалта доро ороод байгаа һэн. Тиигэжэ халуун дээрэнь, унжагайрангүй, хэмжээнүүд абтажа, барилга хэгдээд, мүнөө ямар гоё дуган һархайшоод байнаб даа.

Хоёр хамбанарта – Ж-Ж.Эрдынеевтэ болон Ж-Д.Гомбоевто түрэһэн нютагуудтань томо субарганууд бодхоогдоһон. Мүнөө эдэ субаргануудай дэргэдэ ехэ хуралнууд боложо байдаг. Урда-Агада дид хамба Галсан Хайдуб ламада субарга баригдаа. Бодото дээрээ Галсан Хайдуб лама хамбын уялга дүүргэжэ ябаһан, тэрэ үедэ хамбын тушаалда хүн байгаагүй. Нёдондо Алханада 8 субарга бүтээ гээд лэ тоолохо болоо һаа, ехэ ажал хэгдээ.

- Ерэхэ табан жэлдэ ямар ажалнуудые түсэблэнэбта?

- Шухалань, дасамнай хүдэлжэл байха ёһотой. Энэ үдэр бүриимнай ажал түсэбэй ёһоор ябуулагдадаг. Согшон дуган бүтэнги, тиигэбэшье гар үзүүрэй ажалнууд үшөөл бии. Заһабарилгын ажалнуудаар асуудалнууд гарадаг. Арба-хорёод мянган түхэриг оложо, заһабарилгада гаргаха гэхэдэ, Шэтэһээ барилга хинаха зургаанайхид барилгын, заһабарилгын ажалай сметэ табигты гэхэ. Тэрэ саарһыень бүтээжэ, зүбшөөлтэй болохош, теэд саашань гаргашалха мүнгэгүй үлэшэхэш. Одоол мүнгэтэй боложо үргэлжэлүүлнэ аабди гэхэдэ, жэл үнгэрөө, тэрэ саарһанайтнай болзор дүүрээ, шэнээр табигты гэхэл даа. Барилгын гол сметэ хэды жэлэй саана табигдаһан ааб даа, тиимэ барилга заһабарилганууд хэгдэхэ ёһотой гэжэ данса байна. Тэрээгээрнь юундэ хэжэ болодоггүй байгаа юм? Иимэрхүү асуудалнуудые шиидхэжэл, саашадаа ажалаа ябуулхалди даа.

- Агын буддын шажантадай дунда Агын дасанай шэрээтын нэрэ хүндэ ехэ. Шэрээтын үгэ ганса лама санаартан бэшэ, юрыншье зон анхардаг гээшэ. Харин танда, шэрээтэдэ, хэн жэшээ болодог бэ?

- 1983 ондо тагаалал болоһон Гомбоев хамба мүнөө болотор бидэндэ жэшээ байдаг. Минии багша Аюр лама тиигэжэ хэлэдэг һэн, тиигэхэ хэрэгтэй гэжэ хэлэһэн юумыень ходол һанажа ябадагби. Тэрэл нэрэ хүндэ бэшэ гү? Мүнөө дасан дээрээ Цырен ламын, Мунко ламын үгэ шагнадагби. Юушье, хэнииешье дуулахагүй, талын дунда зоргондоо ябаһан һалхин мэтэ хүн ябаха ёһогүй. Үгы гэбэл, журамаа алдаха, зоргоороо аашалха.

Ажаһуудалай талаар Б.Б.Жамсуев, Ц.С.Соктоев - жэшээ болохо зон. Хубараг байхадамни, нэгэтэ Цыренжаб Согшигбоевичтой Монгол ошоо һэмди. Тиихэдэ Ц.С.Соктоев окрисполкомой түрүүлэгшэ ябаа. Акшаагай, али Хэрын аймагай газар дээрэ заправкада тогтоод байтарнай, үбһэ шэрэжэ байһан 6 тракторһаа бууһан лэ хүниинь Согшигбоевичой гар барижа, ямар байнабта даа гэжэ асуужа байгаа һэн. Булта танижа, хүндэлжэ байхадань, гайхаа бэлэйб. Мэдээжэ уран зурааша Дашинима Дугаров Согшон дуганай заһабарилга хэһэн, Монголой арадай уран зурааша, Агаһаа гарбалтай, шарайд угай, Дашбалбарта хүн болоһон Гэлэгэй Одонтой дүтын танил болоо һэм – эдэ ахатан тиигэжэ зүб лэ хэлэдэг байһан байгаал даа гэжэ мүнөөш һанагшаб. Ага тосхоноймнай ажаһуугша Дамба Жамсаранович Батожаргаловтай мүнөөшье хөөрэлдэдэгбди. Түбшэнөөр хөөрэхэ, юумэ ойлгуулжа шададаг хүн юм.

- Буянта һара гараад байна. Энэ саг яагаад үнгэргэхэеэ түсэблэнэбта?

- Жэлһээ жэлдэ Буянта һара соогуур хэжэл байһан юумэеэ хэхэб. Һүүлэй жэлнүүдтэ дасанайнгаа ехэ гороо хэнэб. Ганса Буянта һара соо бэшэ, жэлэй туршада яаралгүйгөөр, үдэрэй гурба, таба, долоо гороолноб.

- Хэдые гороолһоноо тэмдэглэдэг гүт?

- Түрүүндээ тэмдэглэдэггүй байгааб. Урзанда 521 гороо хээб, нёдондо – 654, мүнөө жэл 130-ые хээд байнаб. Буянта һара тухай хэлэхэдэ, энэ һарын гол удхатай үдэрынь һарын 15 юм. Эгээл энэ үдэр түбэдүүд бүхы нютагаараа буян хэдэг: бүхы наймаагай газарнууд, эдеэнэй газарнууд хаагдашадаг. Нэгэ томо тогоон соо ехээр уһа бусалгадаг хүн байха, зон тэрээнһээнь абажа, замбаа зууража хооллоод, гороо хэхэ даа. Дуугаралдахаа болишохо, зариман эдеэлхэшьегүй. 1994 ондо ябахадамнай, тиигэжэ нэгэ үдэрөөр буян хэдэг байгаа. Мүнөө ондоо боложо байна, эдеэнэй газарнууд, жэшээнь, хүдэлдэг боложо байнхай.

- Алханын гороодо зон олоор гарадаг болоһон...

- Нэгэ үедэ 400-500 хүн гороо хэжэ байгаа, теэд һүүлэй жэлнүүдтэ энэ хирээр онсо байдал ходо соносхогдожо, зүргэнүүд ногоондо баригдажа эхилшэнхэй. Буянта һарада монгол һарын 25-да Согшод хурал болодог. Согшодой урда тээ зон Алханын гороо хэхые оролдодог гэжэ адаглахаар. Гороо хэжэ дүүрээд, Согшодто байгаад, гэртээ бусаха. Үгы бол, Согшодто байгаад, гороодо гарадаг. Мүнөө жэл ямар байха юм? Коронавирусай тахал һэлгэлтэнүүдые оруулхань бэзэ. Ара-Элеэдэ амаралгын нэгэ газар байна, ара-элеэгээхинэй оруулхагүйбди гээ һаань, яахаб? Баруун, зүүн тээхи сарайнууд соо олон хүн унтана. Хорёод хүнэй нэгэниинь үбшэн һаань, аймшагтай. Ган гасуурай табигдаагүй һаа, онсо байдал соносхогдожо, зон ой руу орохо эрхэгүй байха гээд лэ асуудалнууд бии.

- Толоной уншагшадта юу хүсэхэ байнабта?

- Буряад хэлэеэ бү мартагты. Буряадаараал хөөрэлдэгты. Эндэ хоёр жэшээ дурдаһууб. Донам багшын багша Агваан Нима лама гээшэ буряад байһан, бүхэли наһаараа Түбэдтэ ажаһуугаа, һайн түбэд хэлэтэй һааб даа. Теэд амияа табиха дээрээ һүүлшынгээ үгэнүүдые буряадаар хэлэһэн байна. Эхын һүөөр дамжуулагдаһан түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэдэнь, багшынгаа юуншье гэжэ хэлэһые ойлгонгүй үлэшоо һэм гэжэ Донам багша хэлэгшэ бэлэй. Сээжэлдэһэн хэлэн гээшэ маанадта хари хэлэн ха юм, мартагдашахал байна хаш.

Хитадта нэгэ арад бии. Үндэһэн гоё хубсаһатай, нюур-нуудынь тон хитад гэхээр бэшэ, теэд өөрын хэлэгүй. Харахада, нэгэ арадайл үндэһэн хубсаһа үмдөөд ябаһан артистнар шэнги... Энэ хэлэгүй арад үндэһөөрөө үгы болошоогүй, теэд энэмнай хахад арад, хэндэшье хэрэггүй, түүхын гүндэ хаягдашанхай. Хэлээ мэдэхэгүй байхадаа, заншалааш мэдэнэгүй.

Буян хэгты. Буянтай байгаа һаамнай, хэлэмнайш үгы болохогүй.

- Һайнта даа. «Толон» һониной уншагшадай зүгһөө Таниие шэрээдээ заларһаартнай амаршалаад, буянта хэрэгтэтнай амжалта хүсэе.

You have no rights to post comments