Хангалтама һайхан үнэртэй нарһан мододой дунда, аршаанда амарагшадай томо байрын дэргэдэ жэнхэни гоё буряад хубсаһатай наадагшад сугларжа, намдуухан байдалда шагайгаа дэлгээн наадажа эхилээ.
Агын Буряадай тойрогой Захиргаанай социальна һалбариин хүтэлбэриин үндэһэн соёл болон тамир хүгжөөлгын таһагай мэргэжэлтэн-эксперт Ринчин Гармажаповтай уулзажа, үнгэргэгдэжэ байһан мүрысөөн тухай һонирхобобди: «Буряад арадай үндэһэн наадаар Агын Буряадай тойрогой нээмэл мүрысөөн түрүүшынхеэ «Алхана» парк соо үнгэргэгдэжэ байна. Эндэ эмхидхэхэдэмнай, олон хүнэй анхарал татаха ха юм. Наадажа байхада, амарагшад дүтэлжэ харана, һонирхоно, наадажашье туршана. Мүрысөөнэй гол зорилго хадаа шагай наада дэлгэрүүлгэ, хүгжөөлгэ, уласхоорондын бүгэдэ буряадай «Алтаргана» нааданай бэлэдхэлэй эхи таталга болоно. Энэ турнир заншалта болгохо түсэбтэйбди. Ерэхэ жэл шагай нааданай 5-6 мүрысөөн үнгэргэгдэхэ. Амаралтын хаһа, ажалай үдэр байбашье һаань, 9 можо: Дулдаргын – 6, Агын – 3, үшөө абаргын мүрысөөндэ хамта 50-яад хүн «Мори урилдаагаар», «Няһалалгаар» ба «Шүүрэлгээр» мүрысэхэеэ ерээ. Мүнөөдэрэй мүрысөөндэ шэнэ наадагшад, һургуулиин хүүгэд хабаадана.
Тойрогой Захиргаанда 2015 ондо ажалда ороод байхадам, «Алтаргана» нааданай мүрысѳѳнүүдтэ шагай наадан оруулагдаа һэн. Энэ наадан намда даалгагдаа бэлэй, тиигэжэ олон турнирнууд үнгэргэгдэжэ эхилээ. Удаань Агын тойрогой мүрысөөнүүдэй программа соо ороо. Эхиндэнь 20-30 хүн наададаг һаа, мүнөө 80-100. Наадагша бүхэнэй шадабари ургаа, шэнэ наадагшад шанга тэмсэдэг болонхой. Тиимэһээ хэниинь шүүхэб гэжэ уридшалан хэлэхын оногүй. Һүүлшын хоёр «Алтарганын» дүнгүүдээр харахада, агынхидай бэлэдхэл эли бодо дээшээ, бэшэндэ шүүхэ боломжо нэгэшье үгэнгүй, бүхы янзануудаарнь амжалта туйлаа һэн. Буряад хубсаһаяа үмдөөд лэ, арадайнгаа наада наадажа, дээшэнь үргэжэ ябаял даа гэжэ бултаниие уряалнаб!»
ХАБААДАГШАДАЙ һАНАМЖАНУУД
Наадан юугээрээ хабаадагшадай зүрхэ сэдьхэл татадаг бэ, юугээрээ туһатайб г.м. һонирхооб.
Дулдаргын аймагай абарга, хүгшэн аба эжытэеэ үндыһэн хойһод угай Андрей Арбалжинов бага наһанһаа шагайда абьяастай юм. Шагайда урданайнгаа шунал алдаагүй Андрей мүрысөө алгадангүй хабаададаг, амжалтануудые туйладаг болонхой. «Алтаргана-2016» нааданда «Дулдарга» хүдөө һууринай можын бүридэлдэ илагша болоһон юм. Тэрэ «Шагай наадамнай үшөөл хүгжэһэй!» гэһэн һанамжатаяа хубаалдаа һэн, юундэб гэхэдэ энэ наадан тоо бодолго болон ухаа гүйлгэдэг.
Ага тосхоной лэглүүд хүбдүүд омогой, «Мори урилдаан» янзада илагша 73 наһатай Дарима Пурбуевае шагай наадаһаар үндыһэн гэхэдэ болохо. Дарима эгэшын үхибүүн наһанда шагайһаа бэшэ һамаарха юумэншье хомор байһан ааб даа. Тиигээд мүнөө урданай нааданай хүгжэлтэ абаад байхада, хүхюутэй, урматай ябадаг. Тиигээд хүн зоной дунда орохо, тэдээнтэй харилсаха гээшэ юунһээшье сэнтэй гэжэ тоолодог байна.
Һүдэнтэдэ тоонтотой, Дулдаргын 1-дэхи дунда һургуулиин эхин шатын ангинуудай багша, 2016 оной «Алтаргана» нааданай «Шагай шүүрэлгэ» янзада илагша, мүнөө энэл янзада баһал шүүһэн бодонгууд омогой Марина Цыренжаповатай хөөрэлдөөбди. «Гэртэхимни хонишод ябаһан, тиигээд һургуулиин интернадта байхадаа наададаг һэмди. Тэндэһээ бэедэм шэнгэһэн шунал, һонирхол мүнөөшье болотор амар заяаем үзүүлдэггүй гээшэ бэзэ. Үхибүүн наһанайм дүршэл нүлөөлнэ гэхээр. Гэртэмнай шагайн шэрээ бии, ѳѳрыгѳѳ ходо һорижо байдагби, хоёр хүбүүднай наададаг. Дүрэ аргаараа «Шүүрэлгэ» бэшэ янзануудһаа хүндэшэг. Шүүрэгшэнээ ѳѳдэнь шэдээд, мэгдэбэ тэгдэбэл, тэрэнээ тодожошье, шагайгаа багсаажашье шадахаяа болишодог, тиимэһээ бэеэ барижа һурахань шухала. Хүүгэдтэ олигой туһатай наадан, жэшээнь, хүдэлсын тэнсүүлгэдэ (координация движений) һайн, бодомжолжо һургана, эрмэлзэлтэй болгоно. Һээр шаалга шэнгеэр дэлгэрүүлхэ байгаа гэжэ һанагдана. Шангуудайнь бага байһанһаа гү, зон үшөөл ехээр һонирхоногүй...»
Марина Лыксыковна - уран бэлигтэй гэр бүлын басаган, Буянто, Бадара аханарынь алташа, мүнгэшэ дархашуул юм. Буянто ахань «Алтаргана» нааданай илагша.
«МОРИ УРИЛДААНДА ОШОХОМ...»
Табтаанай нютагай ажалай ветеран, 65 наһатай, баруун хуасай омогой согтой залитай Цырен-Дулма Матхеева иигэжэ хөөрэнэ: «Бидэ хүүгэдтээ жэшээ боложо ябанабди. Ёһо заншалаа һэргээжэ байнабди, урданай юумэнэй ула болоод, мүнөөнэй юумэнэй зула болоод, дээрэмнай бадаржа байхада, наадахадамнайшье ульгам, хүхюутэй. Эрхүүдэ үнгэргэгдэхэ «Алтаргана» нааданай бэлэдхэлдэ ябааб. Тиихэдээ үдэшын үнеэ һаалганай һүүлээр 10 саг багта Инна зээ басагантаяа харгы гаража, авто-унаа тогтоожо, Дулдаргада һорилгодо ябадаг һэмди. Һүниин 2-3 сагта таксигаар һөөргөө бусадаг байгаабди. Инна мүнөө зун «Дружба» лагерьта «Мори урилдаагаар» 2-дохи һуури эзэлээ. «Алтарганада» хабаадаха эрмэлзэлтэй би олигой ехээр оролдожо, бэеэ һорёоб. Арюна басагамнай «Вайбер» соо эжымнай «Мори урилдаагаар» «Алтарганада» хабаадахань» гэжэ бэшээ. Тиихэдэнь Новосибирск хотодо ажаһуудаг Батор дүүмни Галсан ахайдаа «Абгай наһатай болооб гэжэ мэдэдэггүй юм гү? Бэеэ гамныт гэжэ хэлыт» гэжэ хонходоо ха. Галсан ахай намда: «Алтарганада» ямар юумэндэ хабаадахаяа ошонобши?» - гэжэ һурахадань: «Мори урилдаанда» гэбэб. Иигэжэ харюусахадам, ахай гайхажа садаад: «Наһатай болооб гэжэ һананагүй гүш? Эрхүү хүрэтэр ошожо шадаха гүш?» - гэбэ. Би урдаһаань: «Шадахаб. Бараг бэ дээ, ошохоороол ошохоб», - гэбэб. Намайе нээрэһээ морин эрдэни зайдалаад гүйлгэхэнь гэжэ ойлгоһон байгаа ха. Аха дүүнэрни «Шагай наадан», тэрэнэй нэгэ янза «Мори урилдаан» «Алтарганын» мүрысѳѳнүүдтэ ороһон гэжэ мэдээгүй байжа, иимэ энеэдэтэй хөөрэлдөөн болоо һэн. Уласхоорондын «Алтаргана» нааданда Үбэр Байгалай хизаарай можын бүридэлдэ хабаадаад, 2-дохи һуури эзэлээ һэмди. Би өөрөө морин жэлтэйб, тиимэһээ угайдхадаа «мори урилдаанда» дуратайб.
