Тойрогой ниислэл хото - Ага тосхоной дэбисхэр дээрэ 300 гаран гудамжа тоологдоно.
Агуу Илалтын дүүрэһээр тэбхэр ойнуудта зорюулагдажа, тосхоной Дүүмын депутадуудай шиидхэбэреэр, Илалтын 30, 40, 50, 60 жэлэй, Майн 9-эй гудамжанууд бии болоһон. Тосхоной Дүүмын түрүүлэгшэ Андрей Дашинай хэлэһээр, Агуу Илалтын ойн баяр тэмдэглэхэ жэлнүүдтэ депутадууд зүбшэжэ, һайндэртэ зорюулжа, нэрэгүй гудамжануудта нэрэ олгодог байна. Тэрэ тосхоной Дүүмэдэ гурбан зарлалай депутадаар ажаллана. Тус болзор соо тосхоной гурбан гудамжада Илалтын гү, али фронтовигуудай нэрэнүүд үгтэһэн байха юм. Хэнэйшье мэдэһээр, Комсомольская гудамжаар Геройнуудай аллей байгуулагдажа, тэндэ баатар сэрэгшэдэй хүшөөнүүд бодхоогдоһон гээшэ.

СССР-эй Баатарнуудай нэрэмжэтэ

Советскэ Союзай Баатар Базар Ринчиногой нэрэмжэтэ гудамжа тосхоной түб газарта оршодог.

Энэ гудамжаар тойрогой, Агын аймагай захиргаанууд, сүүд, прокуратура, хэблэлэй ба бусад байшангууд оршодог юм. Аха үеын зоной тэмдэглэһээр, тосхоной эгээл түрүүшын гудамжануудай нэгэн. Баатар хүбүүн Б.Ринчино дайнда 1-дэхи Украинска фронтын 3-дахи гвардейскэ танкова армида ротын старшина ябаһан байна. Зоригтой сэрэгшэн шуһата байлдаанһаа шархатаһан командираа гаргаһан, 23 немецүүдые баряанда абаһан байха юм. Днепр мүрэн гаталалгада, Киев хото дайсадһаа сүлөөлэлгэдэ шалгарһан. Украинын Житомирско можын Бельковцы һуурин шадар дайлалдажа ябаһаар, баатарай үхэлөөр унаһан. Советскэ Союзай Баатарай Алтан Одон хожом һүүлдэ түрэлхидтэнь барюулагдаһан юм. 1964 онһоо хойшо тэрэнэй дурасхаалда зорюулагдажа, барилдаагаар мүрысөөн үнгэргэгдэдэг, тэрэнэй түрэһэн Сагаан-Уула нютагта хүшөө бодхоогдоһон. Тэрэнэй нэрэмжэтэ гудамжанууд Ага тосхонһоо гадуур Могойтодо, Зүдхэлидэ, Сагаан-Уулада бии.

Социалис Ажалай Баатар Бальжинима Мажиевай нэрэмжэтэ гудамжа тосхоной баруун хойно хотондо бии.

Ажаһуугшадайнь тэмдэглэһээр, Б.Мажиевай нэрэмжэтэ гудамжаар түрүүшын гэрнүүд 2002 ондо бии болоһон түүхэтэй. Б.Мажиев Могойтын аймагай Кировэй нэрэмжэтэ ажахын суута түрүүлэгшэ, СССР-эй Верховно Зүблэлэй дүрбэн зарлалай депутат ябаһан. Агууехэ Эсэгын дайнда зоригтой тагнуулшан-артиллерист ябажа, олон дайсадые хюдаһан юм. Дайнда гурба дахин хүндөөр шархатабашье, дайнай дүүрэтэр ябаа. Тэрэ Улаан Одоной ордентой, «За отвагу», «За оборону Москвы» медальнуудтай ба бусад шагналнуудтай.

Агууехэ Эсэгын дайнда хабаадагша Дондок Хандамаевай нэрэмжэтэ гудамжа тосхоной урда бэедэ стадионой зүүн тээ оршодог.
Тэрэ гудамжада ветеранай нэрэ 2005 ондо олгогдоһон түүхэтэй. Д.Хандамаев Могойтын аймагай Ага-Хангил нютагта түрэһэн. Дайшалхы Улаан Тугай хоёр, Улаан Одоной хоёр орденгуудаар шагнагдаһан габьяатай. Дайнда мордохынгоо урда тээ Омскын сэрэгэй училищи дүүргээд, Калининска фронтын 12-дохи армиин бүридэлдэ ябаа. Тагнуулшадай ударидагша ябажа, дайсанай ара тала гаража, фашистнуудые хосороодог һэн. 1942 оной ноябрь һарада Белый хото шадар хүндөөр шархатажа, госпитальдо аргалуулаа. Эдэгэһэн хойноо тэрэ сэрэгтэ дахяад татагдаа бшуу. Великие Луки шадар немецүүдэй бүлэг усадхаха операцида шэн зориг харуулһан байна. Калининска, Западна, Прибалтикын фронтнуудай бүридэлдэ орожо, баруун тээшээ ябажа, дайсанай «эшээн» - Берлин хүрэтэр ошоһон. Баруун дайнай дүүрэхэдэ, зүүн дайнда хабаадалсаһан. Совет сэрэгшэдтэй суг хамта Ехэ Хинганай шэлэ гаталалсаа, Манжуур, Хайлар, Цицикар хотонууд шадар оршоһон японтоной сэрэг хүреэлэндэ абан усадхалгада хабаадалсаһан габьяатай.

Россиин Баатарнуудай нэрэмжэтэ

Бадма Жабоной нэрэмжэтэ гудамжа тосхоной баруун захада, «Западный» хотон орожо ябахада оршодог.

2005 оной май һарада тус гудамжа бии болоһон, Б.Жабоной дүрэ зурагтай баннер тодхогдоһон юм. 1941 оной июнь hарада Бадма Жабон 250-дахи стрелково полкын бүридэлдэ орожо, Баруун фронт эльгээгдэhэн байгаа. Бадма Жабон ба бусад сэрэгшэдтэй суг партизануудай бригада бии болгохо үүсхэл ябуулжа, суута «Спартак» гэhэн отряд байгуулһан. Дайсанай ара талада Бадма Жабоной хүтэлhэн отряд фашистнуудай техникэ, сэрэг тэhэлдэг байhан. Брянщинын ойнууд соогуур партизануудые дахуулжа, тэдэнэйнгээ дунда «Монгол» гэжэ нэрэтэй боложо, хүндэтэй ябаhан. Тэрэнэй отряд фашистнуудай 8 эшелон, харгыгаар сэрэгэй ашаа тээгээд ябаhан 13 авто-унаа тэhэлжэ шадаhан. Брянска, Сумска, Орловско, Курска можонуудай дэбисхэр дээрэ дайшалхы байлдаануудые эмхидхэжэ, 125 фашистнуудые усадхаhан габьяатай. Бадма Жабон 1943 ондо Орловско можын ВКП(б)-гэй гэшүүн болоо. Тэрэнэй ударидаhан партизануудай отряд Улаан Армитай ниилэжэ, 3-дахи Белорусска фронтын бүридэлдэ Прибалтикада дайлалдаа. Кенигсберг хото шадар хүндөөр шархатаа. 1945 ондо старшина нэрэ зэргэтэй гэртээ табигдаhан байха юм. Агууехэ Эсэгын дайнай үедэ баатаршалга харуулhанай түлөө 1996 ондо Бадма Жабондо Россиин Геройн нэрэ зэргэ олгохо тухай Юрэнхылэгшын Зарлиг гараhан байна. Тиихэдэ Геройн мүшэ абажа үрдингүй, алтан дэлхэйтэеэ хахасаhан. Бадма Жабон Эсэгын дайнай 1-дэхи шатын, «Хүндэлэлэй Тэмдэг» орденгуудаар ба медальнуудаар шагнагдаhан.
Россиин Баатар Алдар Цыденжаповай нэрэмжэтэ гудамжа тосхоной Западный хотондо 2011 оной февраль һарада бии болоһон байна.
Алдар Цыденжапов 2009 оной ноябрь һарада сэрэгтэ татагдажа, Номгон далайн флодто «Быстрый» эсминецтэ алба хаагаа. Тиин 2010 оной сентябриин 24-дэ эсминец далай руу гарахаяа бэлдэжэ байгаа. Гэнтэ машинна отделени соо гал гаража, түймэр һүжэрөө. Котельни соо машинист А.Цыденжапов бушуу түргэн хүдэлжэ, сорьёжо байһан дүлэтэ гал соо шэнгэн түлишын гарадаг соргын хаалта юһэн секундын турша соо мушхажа хааһан байна. Баатар хүбүүн бэеэ ехээр шатабашье, тэндэһээ өөрөө гаража шадаа. Теэд хэды хоноод, Владивостогой больницада наһантаяа хахасаа. Тиигэжэ А.Цыденжапов хайрата ами наһаяа үгэжэ, далайн онгосо, мүн 300 гаран сэрэгшэдые ехэ аюулһаа абарһан байна. Россиин Юрэнхылэгшын Зарлигаар, Алдар Цыденжапов Россиин Баатар нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, тэрэнэй аба эжыдэнь Алтан Одон барюулагдаа һэн.

Россиин Баатар Андрей Днепровскиин нэрэмжэтэ гудамжа Западный хотондо бии. Тэрэ гудамжада найман үрхэтэ айл ажаһуудаг.
А.Днепровский Владикавказ хотодо сэрэгшэнэй гэр бүлэдэ 1971 ондо түрэһэн намтартай. Могойтын аймагай Сагаан-Шулуутай нютагай дунда һургуулида дүрбэн жэл һуража, тэрэнээ дүүргээд, сэрэгтэ татагдаһан. Номгон далайн флодто алба хаажа байһанаа, 1995 ондо Чечня эльгээгдээ һэн. Прапорщик А.Днепровский боевигуудтай буудалдажа, олыень хосороогоо, тэрэ тоодо хоёр командирнуудые хюдаа. Удаадахи байлдаанда дудаевцуудтай буудалдажа байһаар, баатарай үхэлөөр унаһан байна. А.Днепровскийһоо бэшэ сэрэгшэдынь амиды мэндэ үлэһэн байна. Баатарай Алтан Одон Мүшэн тэрэнэй эжыдэ барюулагдаһан юм.

Суута зоной нэрэмжэтэ

Тосхоной Автодром хотондо 2015 ондо Агууехэ Эсэгын дайнда хабаадагша Цыбенжаб Эрдынеевэй нэрэмжэтэ үйлсэ бии болоһон юм. Цыбенжаб Эрдынеевич наһан соогоо ниитын ажалда хүдэлһэн. 1980 он болотор тойрогой гүйсэдхэхы хорооной түрүүлэгшын орлогшоор ажаллаһан байна. Тэрэнэй 90 жэлэй ойдо зорюулжа, тосхоной Дүүмэ нэрыень мүнхэлхэ зорилготойгоор энэ үйлсэ нэрлээ бшуу.
Саашань нэрлэхэдэ, уран зохёолшод Жамьян Балданжабоной, Даширабдан Батожабайн, Жамсо Тумуновай, мэргэн буудагшад Семён Номоконовой, Тогон Санжиевай 2005 ондо милициин полковник Ханда Загдаевай нэрэ обогууд үйлсэнүүдтэ үгтэнхэй. Мүн тиихэдэ дайнай үедэ СССР-эй сэрэгэй суута командалагшад ябаһан Родион Малиновскиин, Георгий Жуковай нэрэмжэтэ гудамжанууд Бом хадын үбэртэ бии.

You have no rights to post comments