Уг изагуурай эрдэм үзөөгүй буряад зон ехэл сэсэ мэргэн, боро ухаатай, анхаралтай байһан. «Ураг саданай холонь дээрэ, уһа түлеэнэй дүтэнь дээрэ» гэжэ хүбүүтэй хүдэр айл холоһоо бэриие буулгаха, басагатай айл холошог лэ хадамлаха эрмэлзэлтэй һэн. Элүүр энхэ, шуран шулдааг, һонор ухаатай аша гушатай, зээ зээнсэртэй байха дуратайнууд һэн ха. Тиимэһээл 11 үе, хожомынь 7 үе гаталжа, гэр бүлэ болохые сахидаг байгаал даа. Дүтын түрэлэй шуһанай холиходо, балар ухаатай, эрэмдэг бэетэй зон олошордог, гэртэхиниинь мунхагта тоологдодог һэн бэзэ. Ёһо заншалай угаа ехэ гурим, сээр алдагдадаг байгаа. Холоһоо бууһан бэри айлай аша, гушын эжы боложо, угай шуһан заһардаг, шэнэлэгдэдэгынь эли.

Энэ заншал дахагдаа юм гү, орон тэнгэриин бэлэг мэргэн тудаа юм гү, али өөрын аза талаан оноо юм гү, бү мэдэе. Айлай угаа залгаха хүбүүн Бато Дамдинжапович Намсараев бодонгууд угай, Хара-Шэбэрһээ гарбалтай, ород хэлэ бэшэгэй багша басагантай танилсажа, ажабайдалайнгаа ганзага нэгэдүүлээ юм.

Нэгэтэ сугтаа авто-унаагаар түрэлхидтөө Хёлгосоон ошоод, бусалгандаа шэмээшэг сэлеэнэй ойро, орон дэлхэй, обоо ууладань харгынгаа хүнэһэнэй дээжэһээ Батынгаа үргэхые анхаржа, юун агша бэлэй гэхэдэмни: «Эндэ оюутад байгаад, намар Цыпелматаяа танилсаа һэмди», - гээ бэлэй. Зүб даа, һайн морин - харгын хани, һайн хүн - ажабайдалай хани гэжэ үри хүүгэдэйнгээ эжы, шэлэһэн нүхэрөө сэгнэжэ, орон дэлхэйдэнь хэшэгэйнгээ дээжэһээ хубаалдаба ха юм даа. Буурал буряадаймнай буурашагүй мүнхэ заншал!

Цыпелма Цыденжаповна дээдэ һургуули түгэсхөөд, Тугшанай дунда һургуулида ород хэлэ бэшэгэй багшаар, директорэй орлогшоор, логопедээр, 7 жэлэй туршада һургуулиин директорээр амжалтатай хүдэлһэн. Тугшанай зүблэл түрүүлэгшээр ажаллана. Тэрэ үндэһэн һургуулида хэрэглэхэ түлэблэлнүүдые бэелүүлээ: «Учитель-логопед», «Менеджмент в образовании», «Учитель профильной школы» гэхэ мэтэ.

Цыпелма басаган 1968 ондо Доржиев Цыденжаб Батоева Лэгжимэ хоёрой бүлэдэ ехэ үринь боложо түрэһэн. Нэгэ дүү хүбүүнэй, хоёр дүү басагадай эгэшэ юм. Аба эжынь - сүлөө забдагүй, хүдөөгэй ажалда һалирһан зон. Үри хүүгэдэйнгээ һураха, мэргэжэлээ олохо үедэнь дүнгэжэ, үргэжэ, хүл дээрэнь табиһан ёһотойл амиды бурхадынь.

Хара-Шэбэрэй колхоз - суута түрүүлэгшэ Б.Мажиевай зүг бүхэнһөө суглуулжа, зүбөөр эмхидхэжэ тогтооһон ажахы. Эндэ олон яһатан эбтэй эетэй нэгэ бүлэ мэтэ ажалладаг байгаа. Тиимэһээ хотоной Кировэй нэрэмжэтэ гудамжада олон яһатанай үри һадаһад үндыһэн. Үхибүүдынь олон, янза бүриин хэлэн дээрэ харилсадагшье һаа, багашуул өөһэдтэнь ойлгосотой ульһа элшээр нэгэдэжэ, үдэрөө эбтэй эетэйгээр үнгэргэдэг һэн ха. Энэ сагаа Цыпелма Цыденжаповна дулааханаар һанадаг. «Бүлэнэр олон хүүгэдтэй һэн. Агын, Худариин, Баргажанай буряадууд, ородууд, татар болон башкирнууд - бүгэдэ ондо ондоо хэлэн дээрэ хөөрэлдэдэг һэмди. Тиигэһээр байтараа, нэгэ үдэр буряадаар, нүгөөдэ үдэрынь алайраар аянгалжа, 3-дахи үдэрынь бишыхан татарнууд болодог байгаабди. Өөһэдтөөл хадаа яһалал хэлэеэ «баяжуулдаг» һэн хабди. Ород хэлэндэшье бүри зандааханууд һэмди. Доржиевай, Дугаровай, Бадураевай, Нуртдиновай, Бильтуевай, Файзрахмановай, Соколовой, Огородовой хүүгэд - минии бага наһанай эбтэй эетэй бүлэ, нүхэдни. «Баяр» сэсэрлигтэ хүгжөөбди, һургуулиин шабинар болообди. Футбол, волейбол, хордоомин, хоргодоолсоон, өөһэдынгөө зохёоһон замаар холын аяншалга гээд үхибүүн наһанаймнай зугаа олон һэн даа», - гэжэ Цыпелма Цыденжаповна тоонто нютагаа, үетэн нүхэдөө һанан хөөрэнэ.

Хүдөөгэй, буруунай бэлшээриһээ холодоогүй багашуулда хүүгэдэй сэсэрлигтэ ехэл гоё һэн бэзэ: түрүүшын сээжэлдэһэн шүлэг, өөрынгөө гараар няаһан, дархалһан бэлэг г.м. «Олон хүүхэлдэйнүүдые жэрытэр һуулгаад, «түрүүшынгээ хэшээл» үнгэргэжэ байһан гэрэл зураг тон дүтэхэнөөр һанадагби, үе-үе болоод һонирхон харадагби - энэл минии саашадаа багша болохо зүн татаһан ха, - гэжэ багша энеэбхилнэ. - Минии мүнөө һанахада, Бальжинима Мажиев гээшэ сэсэн мэргэн, ухаатай хүн байһан. Ехэ, олон һалбаритай колхоз даажа ябаашье һаа, заатагүй һургуули ерэдэг һэн. Ганса амаршалхаяа бэшэ, холын хараа бодолтой захяа, үреэл үгэнүүдые хэлэхэ, бултыемнай танидаг, һуралсал болон бэшэшье үйлэ хэрэгүүдээрнай һонирхохо. «Мүнөө партын саана һуугшад - манай ерээдүйн мэргэжэлтэд, ажалтад, ямараар ханданабибди, ямар байдал зохёожо угтанабибди - тиимэл зонтой хожомоо ушархабди» гэгшэ һэн. Бэрхэ багшанартай, жэшээ абамаар аха захатантай ушаржа, зулай дээрэмнай зальбаржа, заяан буянииемнай тэгшэлһэн аба эжымнай хасардажа, бидэнэр урагшаа жүдхэдэг, һайн үрэ дүнтэй харюу бусаахые оролдодог һэмди», - гэнэ һэн.

Багшанар гээшэ өөһэд өөһэдынгөө ээлжээндэ үхибүүнэй хуби заяанда зүрхэнэйнгөө дулаа, эрдэмэйнгээ дээжэ нэмэжэ, байдалай үргэн харгыда үбилтэ болодог лэ даа. Нэрлэбэл, Г.Батуевна, Ц-Д.Тудуповна, Ц.Намдановна, А.Доржиевна, Д-Ж.Дашибаловна, Б.Жанчипович, Д-Ж.Дамбиевна, А.Цыдыповна, Т.Петровна, А.Эрдынеевна - Хара-Шэбэрэй һургуулиин үзүүр багшанар.

Цыпелма Цыденжаповна һургуули дүүргэхэ үедөө багшын мэргэжэл шэлэхэб гэжэ шиидэһэн ха. Хүүгэдтэ ном заажа, түрэлхиинь бэлиг хүгжөөхэ гээшэ асари ехэ буян ха юм даа. «Залуу наһандаа нэгэтэ абаһан шиидхэбэриеэ нэгэшье шаналаагүйб, энэл минии наһанай хэрэг», - гэжэ багша тобшолно һэн.

Багша хүндэтэй ажалтай, гэнэн сэбэрхэн сэдьхэлтэй, үхибүүдые эрдэмдэ, һайхан хэрэгтэ һургаха, тэдэнэй урда муу зан гаргахагүй, бэеэ һула табихагүй гэжэ оролдодог гээшэ. Цыпелмамнай эдэ бүгэдые сүм ойлгоһон багша юм.

Һургуулида һуража байхадаа, ангиингаа староста, эдэбхи үүсхэл ехэтэй, эрмэлзэлтэй байһан тула һургуулиингаа совет дружиные толгойлоо, комсомолой хорооной гэшүүн, һургуулиин соведэй түрүүлэгшэ ябаһан. В.И.Ленинэй нэрэмжэтэ Бүхэсоюзна пионерскэ эмхиин Центральна соведэй зүгһөө «За активную работу» гэһэн тэмдэгээр хоёр удаа шагнагдаһан.

Номгон, зөөлэн зантай, хэһэн ажалдаа даамайхан багша хүүгэдые шэнжэлхы ажал руу залажа, ухаан бодолыень гүнзэгырүүлдэг, хэшээлһээ гадуур бэеэ, ухаагаа һорилгодо һургадаг. Һурагшадтаа нэгэ жэгдээр хандадаг, дотор бодолыень тэсэжэ, тэбшэжэ һургадаг. Үгэ хүүртэ нарин, багтаамжатай досоохитой хүн юм.

Хадам аба эжынь бэри хүбүүн хоёртоо түшэг тулгань боложо, хүүгэдыень хүл дээрэнь бодхоолсоо юм. «Айлай бэри үүдээрээ» гэжэ үнэн лэ ха. Бэридээ хадаг табиһан, заһалтай, хэшэгтэй, энжэтэй бэриие хотоймо дүхэригтэ буулгажа, нютаг зонтоёо баяраа хубаалдаһан, захяа үреэлыень тогтооһон айл лэ даа.

Һууринай ябаган яряанай хамниган үгүүлэл хори буряад хэлэнтэй зэргэсүүлжэ, ород ба хасагуудай харилсаа үзэжэ шэнжэлээд, «Шаг в будущее» гэһэн хизаарай эрдэмэй-дүршэл абалгын конференцидэ түрүү һуури эзэлжэ, Москва уригдаһан байна. 2019 ондо хизаарай түрүү багшанарай тоодо Бүхэроссиин багшанарай II, III съезддэ Москва хото ошожо ерээ һэн. Гүрэнэй зүг бүхэнһөө ерэһэн, «шадахабди», «бидэбди» гэһэн ород хэлэнэй багшанарай урда элидхэл хэжэ, үндэр сэгнэлтэдэ хүртэжэ, гэртээ урма зоригтой бусаа бэлэй.

«Бүхэроссиин багшанарай съездын пленарна зүблөөндэ хабаадахадаа, Патриарх Кирилл гээшые шагнаа һэм. «Хэлэн гээшэ ганса харилсаанай бэшэ, харин дотор бодолой ариг сэбэр, хүгжэлтэтэй байһанай гэршэ. Хараалай, бэлин үгэнүүдээр «баяжаһан» хүүр хүнэй хүгжэлтэ муутайе гэршэлнэ, хэлэһэн юумэниинь удха шанараа алдана», - гэжэ тэрэ тэмдэглээ юм. Энээнһээ уламжалан хэлэбэл, буряад хэлэмнайшье хэсүү байдалда оронги. 2-3 үе зоной түрэл хэлэеэ һайнаар мэдэхэгүй үдэжэ, дүрэлжөөгөө алдахадань, иимэ байдал тохёолдоо. Хамба лама Дамба Аюшеевэй ажал улатай, үрэтэй байхал ха гэжэ баярлагшаб. Буряад FM радио нютаг хэлэн дээрэ соносхол үгэнэ, зоной һонирхол татана, толинууд хэблэгдэнэ. Хэды хэлэ шудалнабши, тэды дахин хүнши гэжэ нэгэ мэргэн хүн хэлэһэн байдаг. Зүб даа. Буряад, ородшье хэлэнүүдые, харишье хэлэнүүдые үзэбэл, бултал туһатай, оролдобол - үзэгдэхэшье бэзэ. Түрэл хэлэеэ шудалхамнай бүлэһөөл эхил-хэл даа», - гэжэ багша Цыпелма Цыденжаповна тэмдэглэнэ һэн.
Намсараевтанай бүлэ үнэр баян юм, дүрбэн хүүгэдэй хайрата аба эжы. Гэрэй ехэ Баяр - физкультурын багша, Жаргал - шүдэнэй техник, ехэ басаган Сэржена шүдэнэй аргашанай мэргэжэлдэ һурана. Эрхэ бэрхэ одхон Сэлмэг - хоёрдохи ангиин һурагша.

Энхэ элүүр бэетэй, эбтэй эетэй ажаһуугыт даа!

You have no rights to post comments