- Логопедэй ажал тухай хѳѳрэжэ үгыт даа.
- Хүүгэдые абяа илгаруулжа шададагаар хүмүүжүүлхэ гээшэ гол зорилгомнай болоно. Логопед гээшэ ХХI зуун жэлэй мэргэжэл гэжэ хэлэдэг. Мүнөө оньhон техникын үе сагта хүүгэд муугаар дуугардаг болоо. Тэдэнэр бэе бэетэеэ ехэ харилсанагүй, телефон, компьютер хаража наадана. Сэсэрлигтэ ябахадаа, багашуул хэлэндэ, харилсаанда, бүлэг зон соо байжа һурана. Һайн юумэ шагнаа hаа, гоё үгэнүүдтэ hурадаг. Интернет, телевизор таhалгаряагүй харахадаа, үхибүүнэй hанаанда таарамжагүй юумэн дайралдажа болохо. Тэрээнһээ абари зангыньшье хубилха жэшээтэй. Тиимэһээ логопед хүүгэдэй хэлэ хүгжөөлгэ дээрэ хүдэлдэг.
- Хүүгэдэй хэлэ хүгжөөлгэ хэр шухала асуудал гээ-шэб?
- Мүнөө cагта багашуулай хэлэлгэ (речь) хүгжөөхэ гээшэ тон шухала юумэн гэжэ hананаб. Жэшээнь, сэсэрлигтэ ерэһэн 25 хүүгэдэй 17-иинь хэлэлгын талаар элдэб дутагдалтай байдаг. Урдань хүүгэд газаагуур гүйлдэжэ, хотондоо олоороо сугларжа наадахадаа, бэе бэетэеэ харилсажа хөөрэлдэдэг, оршон тойрониие мэдэржэ үндыдэг байгаа. Тэдэнэр «hүн», «тоhон», «хилээмэн», «хонин», «тугал» г.м. буряад үгэнүүдые һайнаар мэдэдэг hэн. Мүнөөнэй хүүгэд тад ондоо. Ажал хүдэлмэридэ хабаатай үсөөн үгэ мэдэдэг.
- Сэсэрлигтэ дуугаржа ядадаг хүүгэд ерэдэг гү?
- Тиимэ хүүгэд дайралдадаг. Һайнаар дуугарха, дуулаха шадабаримнай уураг тархиин байдалhаа дулдыдадаг ха юм. Уураг тархиин хүсэд дүүрэн болбосорходо, хүн дуугаржа шадаха аргатай болоно. Тиихэдээ уураг тархиин хэлэлгэдэ хабаатай хуби бүрилдэнэ. Yгы гэбэл, энэ хубиин болбосороодүй, дутуушаг байхадань, үхибүүн дуугаржа ядана.
- Логопед-багша хэды наhанай хүүгэдтэй хүдэлхэ ёһотойб?
- Би 5-hаа 7 наhа хүрэтэр хүүгэдтэ хэлэлгыень заhажа зааха эрхэтэйб. Хэшээл үнгэргэхэдөө, түрүүн хэлэндэ муу нэгэ хүүгэдтэй, баймга тэрэнээ бага бүлэгтэ оруулжа, 3 хүүгэдтэй, һүүлээрнь томохон бүлэгтэ 7-8 хүүгэдтэй хүдэлдэгби.
- Хүүгэд ямар шалтагаанһаа шалшаранаар дуугарнаб?
- Шалшаран хүүгэд «с» абяа - «ш», «з» абяа - «ж», «р» абяа – «л» гэжэ үгүүлдэг, үгы гэбэл абяануудые нүгөө тээшэнь hэлгүүлэн хэлэдэг. Тэдэ-нэй шэхэн (фономатический слух) «ш-ж», «б-п» г.м. паар хашалган абяануудые илгаруулжа шададаггүй. Тиихэдэнь элдэб наада хэжэ, hургуулида шэнги шалгалтын үгэ хэлэжэ һурганабди. Жэшээнь, «пруд» (соором) гэhэн үгэдэ «пруды» гэхэ мэтээр дуугаржа ойлгуулнабди. Тон түрүүн жаахан хүүгэдтэй хүдэлхэдөө, «олон абяа хэлэхэдэмни, «ш» абяа дуулахадаа, альгаа ташахат» гэжэ байжа абяануудые илгаруулжа hургадагби. Саашадаа үенүүдые, үгэнүүдые илгаруулжа эхилдэг. Шалшаран хүүгэдэй хэлэлгэ яһала түргэн заhардаг. Тэдэнэр 3 hара соо сэбэр хэлэтэй болоод гарахал даа. Зарим хүүгэд уураг тархияа гэмтэhэн байхадаа, хэлэлгэнь жэлэй туршада удаан заhардаг. Шалшаранаар дуугардаг хүүгэд бэшэнэй-нгээ энеэлдэхэдэнь, эшэхэ, аягүйрхэхэ. Энээндэ баһа анхаралаа хандуулхаар.
- Ээрэдэг хүүгэд байдаг гү?
- Мэгдэhэн, сошоhон үхи-бүүн ээрэхэ. Минии ажалда тиимэ хүүгэд дайралдаагүй. Тиигээдшье тиимэ хүүгэдээр бидэ, юрын логопед-багшанар, хүдэлхэ эрхэгүйбди.
- Хүүгэдэй хэды наhанһаа хэлэлгын дутагдалнуудыень заhаха хэрэгтэйб?
- Нарай үхибүүн 3-4 hаратай болоходоо, элдэб абяа (гуление) гаргажа эхилнэ, 7-8 һаратайдаа «ням-ням», «дай», «эжы» гэжэ нэгэ-нэгэ үгөөр дуугардаг болоно. Хүүгэд хоёртойдоо мэдүүлэлнүүдые 3-4 үгөөр бүридхэжэ байхадаа, энэнь хэм соогоо хүгжэжэ байhыень гэршэлнэ. Үгы гэбэл, үхи-бүүнэй хэлэлгын хүгжэлтэ хожомдожо байна гэжэ мэдэхээр байдаг.
- Хүүгэдэйнгээ хэлэндэ орожо байхада, гэртэхин юу мэдэхэ ёhотойб?
- Гэртэхин үхибүүгээ столой саана hуулгаад, үйлэ майлынь үзүүлхэ бэшэ, элдэб гоё номуудые харуулжа, үльгэр, онтохон хөөрэхэ, багахан шүлэгүүдые уншаха, грамматикын дүрим баримталжа, мэдүүлэл зүбөөр хэлүүлжэ hургаха ёhотой. Хүүгэдтэ тайлбари зурагуудтай ном харуулжа уншахада, ном hударта дуратай болохо. Багашуулай бодолой гүйсэ (логика), тухайлалга (воображение), уран сэдьхэмжэ (фантазия) хүгжөөбэл, тэдэнэр эрдэм һуралсалда, хэлэндэ бэрхэ болодог.
- Хэлэндэ орожо ядаhан хүүгэдые яажа аргалдаг бэ?
- Гурбан наhатай хүүгэд хэлэндэ һайнаар ороод байха ёһотой. Тэрэ болотор хэлэндэ ороогүй hаань, хүүгэдээ невролог, психиатрта үзүүлдэг. Эмшэнэй заабаряар витамин уулгаха, тарилга хэхэ. Тиихэдэнь багашуул түргөөр хэлэндэ орожо эхилдэг. Yгы hаа, һая бии боложо байһан врач-остеопат гэhэн шэнэ мэргэжэлтэй эмшэндэ үзүүлжэ, онсо точечно массаж хүүлэдэг. Шэтэ хотодо «Академия здоровья» гэhэн эмнэлгын газарта иимэ мэргэжэлтэй 2 врач хүдэлжэ эхилээ. Илангаяа толгойгоо гэмтэhэн хүүгэдые тиишэнь эльгээдэгбди.
- Сэсэрлигтэ түрэлхи хэлэеэ хэр зэргэ мэдэдэг хүүгэд ерэдэг гээшэб?
- Буряадаар хөөрэлдэдэг 1-2 хүүгэд дайралдадаг, олонхинь ород хэлэтэй байдаг. Гэртэхинэйнь ходо буряадаараа хөөрэлдэжэ, ном уншаад, хөөрэжэ байхадань, хүүгэд сэбэрээр дуугаржа һурадаг. Сэсэрлигтэмнай буряад хэлэнэй багша бии. Тэрэ ходо буряадаараа дуугаржа, үхибүүд багшаяа hонирхолтойгоор шагнаад, түрэлхи хэлэнэй хэшээлдэ дуратайгаар ябадаг болоо.
- Үшөө ямар мэргэжэлтэд хэлэ хүгжөөхэ ажал ябуулдаг бэ?
- Сэсэрлигтэ логопедһээ гадуур дефектолог, буряад хэлэнэй багша, хүмүүжүүлэгшэд гээд лэ, булта хүүгэдэй хэлэлгые анхардаг. Тэдэнэр багашуулай хэлэ хүгжөөхэ талаар баһал ехэ ажал бүтээдэг. Тиихэдээ хэлэ нугалдаг жороо үгэ (скороговорка), богонихон шүлэгүүдые сээжэлдүүлдэг. Хүмүүжүүлэгшэд үхибүүдэй үгын нѳѳсэ баялиг (словарный запас) арьбажуулха үүргэтэй. Дефектолог оюун шанарай талаар хүгжэлтэһөө (в интеллектуальном развитии) үлэһэн хүүгэдэй хэлэлгэ заһадаг.
- Абяа үгүүлэлгэ (произношение) яагаад заhахаб?
- Абяануудые үгүүлэлгэдэ урал, хэлэн, шүдэн, тангалай, хүүгэн хэлэн болон хоолойн хүбшэргэй (голосовые связки) хабаададаг. Эдэ органуудай шандааһанай (мышца) hулашаг hаа, жэшээнь, хэлэниинь дээшээ гарадаггүй байхадань, багашуул «ш, ж, л, р» абяануудые хэлэжэ шаданагүй. Тиихэдэнь үгүүлэлгын органуудые бэхижүүлхын тула элдэб артикуляционно упражненинүүдые хүүлэдэгби. Тиигэбэл хэлэниинь дээшээ бодожо, абяанууд зүбөөр гаража, үхибүүн hайнаар дуугаржа эхилдэг. Бод гэнги зантай, өөрөө оролдолго гаргадаг хүүгэд hонирхолтой байхадаа, хэлэниинь түргөөр заhардаг юм. Мүн телефон хараха дуратай, hанаhанаа табидаггүй, эрхэ хүүгэд байха. Тэдэнэй хэлэлгэ заһахын тула ехэ саг хэрэгтэй.
- Хэшээлдээ ямар арга хэрэглэдэгбта?
- Yхибүүе абяанда hургажа байхадаа, түрүүн гансаарандань хэшээл үнгэргэдэгби. Тиихэдээ тэрэниие гэрэлэй урда hуулгаад, зураг харуулжа, үхибүүн амаа нээжэ, хаажа, энеэбхилжэ hурана. Шүдөө зуугаад дуугархадань, абяаниинь дутуугаар гарана. Хэлыень тодо болгохын тула артикуляцинно, зүбөөр амилалгын ба хурганай гимнастикануудые хүүлэнэбди. Хүүгэн хэлэн hула байхадаа, дуугаржа эхилхэдэнь, тэрэнь доошоо hуугаад, абяаень хаажа, хамараараа гоншоогоор дуугарха ушарнууд үзэгдэдэг. Тусхай упражнени хэрэглэжэ, хүүгэдэй хэлэлгын дутагдалнуудые усадхадагбди. Тиигэжэ аман, урал, хэлэнэй шандааһан (мышца) бэхижэжэ, хэлэлгэдэнь һайн нүлөө үзүүлхэ. Мүнөө эжынэр хүндэшэгөөр нарайлдаг болоо. Заримдаа нарай хүүгэд тархидаа операци хүүлэhэн байдаг. Түрэхэhөө гэмтэhэн хүүгэдэй хэлэлгыень баһал заhадагбди.
- Гэртэхин танда хандадаг гү?
- Yнэндөө тэдэнэр үсөө хандадаг. Хүүгэдэйнгээ хэлэлгэ анхардаг гэртэхинтэй хөөрэлдөөд хүдэлхэдэмни, бүри һайн үрэ дүнтэй байдаг гэжэ һанагшаб.
- Өөр тухайгаа хөөрэгты.
- Би Сагаан-Шулуутай нютагта 1965 ондо түрэһэнби. Баир хани нүхэртэеэ 3 хүүгэдые үндылгэһэмди. Саран зээ басагатайбди. Хүүгэднай булта хэлэндэ бэрхэ болоһон. Эхин шатын ангинуудай багшаар хүдэлхэдөө, элдэб ном абажа, хэлэлгыень заһахые ехэ оролдодог байгааб. Мүнөө зээ басагамнай тэдэ номуудые харадаг болоо. Хүүгэдтэеэ хөөрэлдэжэ, ном уншажа, шүлэгхэнүүдые сээжэлдүүлжэ байгты гэжэ гэртэхиндэ захиха байнаб.
- Урдатнай ямар хараа түсэбүүд байна гээшэб?
- 2020 оной апрель һарада үнгэргэгдэхэ логопедүүдэй уласхоорондын симпозиумой хабаадагша боложо, өөрынгөө дүй дүршэлтэй хубаалдаха зорилготойб. Агын аймагай сэсэрлигүүдэй үхибүүдэй дунда үнгэргэгдэдэг «Умники и умницы» гэһэн конкурсдо эдэбхитэй хабаадаха түсэб табигданхай. 

You have no rights to post comments