... Рита хүндөөр шархатанхай, удаанаар, хүндөөр үхэхэб гэжэ мэдэжэ байна. Мүнөө дээрээ үбшэ мэдэрнэгүй, гансал досоонь жэгнэхэдэл гэнэ, ундан хүрэнэ. Харин уужа болохогүй, тиимэһээ Рита шалбааг соо аршуул норгоод, амандаа няана.

Васков тэрэниие хасууриин хажуудахи урбуулагдаһан газарта нюугаад, дээрэһээнь мүшэрнүүдые шэдээд ошоо һэн. Буудалдаанай абяан дуулдажа байһанаа, гэнтэ замхашаба. Рита уйлашаба, абяагүйгөөр, гэншэншьегүй, миин лэ нулимсанууд хасар дээгүүрнь мухарилдан гоожоно: Женька бэшэ үгы гэжэ ойлгоо һэн...

Һүүлээрнь нулимсашье гарахаа болибо. Басаганай бодомжолжо шиидхэхэ, өөрыгөө бэлдэхэ гэһэн шухала юумэнэй урда нулимсашье сухаряа һэн. Хүйтэн хара оёоргүй гүнзэгы нүхэн хүлнүүдэйнь хажууда ангайса сэлигдэжэ, Рита тэрээн руу зоригтойгоор ба шэрүүнээр харана. Тэрэ өөрыгөө, ами наһаяа, залуу наһаяа хайрланагүй, юундэб гэхэдэ, өөрһөөнь тон шухала юумэн тухай бодомжолно. Хүбүүниинь үншэржэ, үбшэн эжынь гар дээрэ үлэхэ, тэдэ яажа дай үнгэргэхэб, саашадаа хүбүүн яажа түбхинэхэб гэһэн асуудалнууд һанааень зобооно.

Удаан болонгүй Васков бусаба. Мүшэрнүүдые хажуу тээшэнь хаяад, шархатаһан гараа баряад, найгаһаар, хажуудань абяагүй һууба.
- Женя үхөө гү?
Тэрэ тархяа дохибо. Һүүлээрнь:
- Мэшээгүүднай үгы. Мэшээгүүдшье, буунуудшье үгы. Өөһэдөө абаашаа гү, али хаанаб даа нюугаа.
- Женя тэрэ дары үнгэрөө гү?
- Тэрэ дары, - гэжэ старшина хэлэбэ. Рита худалаар хэлэнэ гэжэ ойлгобо. – Немецүүд тэһэрхэ зүйл асархаяа ошоо ха даа… Васков Ритын бүрүүл, бүхые ойлгожо байһан харасада тороод, гэнтэ: - Тэдэ маанадые диилээгүй, ойлгоно? Би үшөө амидыб, намайе үшөө унагааха хэрэгтэй!..

Старшина абяагүй боложо, шүдөө зуугаад, гараа бариһан найгана.
- Үбдэнэ гү?
- Эндэм үбдэнэ. – Тэрэ сээжэеэ тоншон: - Эндэм үбшэнтэй, Рита! Эндэм!.. Бултыетнай, табуулыетнай алдабаб, юунэй түлөө? Арбаад немецүүдэй түлөө гү?
- Юундэ тиигэжэ… Ойлгосотой ха юм даа, дайн…
- Дайнай боложо байхада, ойлгосотой юм ааб даа. Һүүлдэ, амгалан байдалай ерэхэдэ? Юундэ немецүүдые саашань табяагүйб, юундэ иимэ шиидхэбэри абаабиб? Бүһэтэйшүүл, юундэ эжынэрыемнай хамгаалжа шадаагүйбта, өөһэдөө бүрин бүтэн байна ха юм та гэжэ һурахадань, юун гэжэ харюусахабибди? Кировскэ харгы болон Беломор канал аршалба гүт? Тэндэ харуул баһал байгаа һэн бэзэ – тэндэтнай табан басагад болон нагантай старшинаһаа хэды олон хүн байгааб!
- Хэрэггүй, - гэжэ Рита аалиханаар хэлэбэ. – Эхэ оромнай каналһаа эхилнэгүй ха юм. Тэндэһээ бэшэ. Бидэ эхэ ороноо хамгаалаабди. Урид
тэрэниие, һүүлдэнь - канал.
- Тиимэ даа... – гэжэ Васков хүндөөр һанаа алдаад, абяагүй болобо. – Ши хэбтэжэ бай, тойроод хараад ерэхэм. - Наа, бари даа, хоёр лэ һомон үлөө, энээнтэй нэгэ бага һанаанда тэгшэ.
- Хүлеэгты! – Рита хайшааб даа, мүшэрөөр бүглэгдэһэн, тэнгэри руу харана. – Һанана гүт, разъездын хажууда немецүүдтэй дайралдашоо һэм? Тиихэдэ би эжыдээ ошоо һэм. Хүбүүмни тэндэ, гурбатай. Алик гэжэ нэрэтэй, Альберт. Эжымни хүндэ үбшэн, удаан тэсэхэгүй, харин абам һураггүй үгы.
- Һанаагаа бү зобо, Рита, би ойлгооб.
- Һайнта даа, - гээд, үнгэгүй уралаараа миһэрбэ. – Һүүлшын гуйлтыем дүүргэхэ гүт?
- Үгы, - гэжэ старшина харюусаба.
- Энэ дэмы, үхэхөөрөөл үхэхэб. Гансал зобохоб.
- Би тагнуулда ошоод ерэхэм. Һүни тээ өөһэдынхидтөө хүрэхэбди.
- Намайе таалагты, - гэжэ гэнтэ Рита хэлэбэ.
Тэрэ бошхоор бодожо, эшэмгэйгээр сохо руунь тонгойн таалаба.
- Хадхууртай... – гэжэ арай дуулахаар хэлэбэ. – Ошо.
Мүшэрнүүдые шэдээд ошо. 

Боро, хонхойшоһон хасарнуудаарнь нулимсанууд аалиханаар мухарилдана. Федот Ефграфович бодожо, Ритые мүшэрөөр хушаад, гол руу,
немецүүд руу түргөөр ябагалба.

Хармаан соонь туһагүй граната. Гансал буу зэмсэгынь...

Старшина һулахан, мүшэрнүүд соо шэнгэһэн буугай дуу дуулахаһаа урид сэдьхэлээрээ мэдэрбэ. Хүдэлэнгүй, ойн абяагүй байдал шагнаархан, һүүлдэнь үнэншэхэеэ айжа, һөөргөө урбуулагдаһан томо хасуури руу гүйшэбэ.

Рита сабиргай руугаа буудаа, шуһан үгы шахуу... Газар зөөлэн, бэлээр малтагдана. Модоор малтажа, гараараа газаашань гаргажа, эшэнүүдыень хутагаар сабшана. Түргөөр малтаад, үшөө түргөөр булажа, амараншьегүй, Жениин хэбтэһэн тээшэ ошобо. Гарынь тогтонгүйгөөр шархирна, ордоһолоод лэ яншана, тиимэһээ Комельковае муугаар хүдөөлүүлѳѳ хаб даа гэжэ ходо һанажа халаглана, хаташаһан уралаараа шэбэнэнэ:
- Хүлисэ даа, Женечка, хүлисэ…

Найгаһаар, тэмтэрһээр, тэрэ Синюхинай үргэлжэ хада уулануудаар гараад, немецүүдэй урдаһаа ошобо. Һүүлшын һомотой наган гартаа шанга гэгшээр баряад, немецүүд түргөөр дайралдаһай, нэгыешье унагаажа үрдидэг һаа гэжэ һанана. Юундэб гэхэдэ, хүсэ шадалгүй, үбшэн. Бүхы бэень...

Манан доошоо һуужа, һалхиншье һуладаба – тиихэдэ боргооһон оло мянгаар старшина дээгүүр һииналдана. Тэрээндэ энэ сайбар зэрэлгээн
соо басагадынь үзэгдэһэндэл болоно, булта табуулаа, тиигээд тэрэ юуншьеб гэжэ шэбэнэнэл, уйдхартайгаар толгойгоо һэжэрнэ. Немецүүд үгы аад үгы. Старшина һүрөөтэйгөөр, хоргодонгүй, сэхэ урагшална. Харин уулзаал һаа гэхэдэнь, тэдэ дайралданагүй. Энэ дай дүүргэхээр болоо, сагынь ерээ, һүүлшын найдал – наган. Үшөө тэһэрдэг хэрэгсэлгүй граната. Түмэрэй хүсөөг. Юундэ абаад ябанабши гэжэ асуугаа һаа,
тэрэ харюусажа шадахагүй һэн ха. Сэрэгэй зөөри гамнаха гэһэн старшинагай журамаар миин лэ абаад ябана. Тэрэ мүнөө нарһан тужын хажуугаар гаража, үглөөгүүр бэлэн мүрөөр буу олоһон газар - Легонтын скит руу ошоно. Юундэ заалһаа тиишээ ошохо тухайгаа бодомжолношьегүй, харин ангуушанай алдуугүй шуналынь энэл харгыгаар абаашана.

Зуугаад метрэй зайда худагай үмхирһэн торхотой, газар руу орошоһон гэртэй соорхой эхилбэ. Эдэ зуу метрые Васков абяагүйхэнөөр, агаарта дэгдэһэн мэтэ хүнгэнөөр үнгэрөө. Шандаган хаанаһаа гүйхэеэ байнаб гэжэ мэдэһэн шоно мэтэ тэрэ тон зүб, тайлбарилагшагүйгөөр дайсанай байһые мэдэрнэ... Тэрэ гэр руу старшина удаан, үни удаан ябана. Ааляар, зүүдэн соо мэтэ хүлөө үргэнэ, агаарта дэгдээд байһан мэтэ хүлөө табина, тиигээд нэгэшье мүшэр хүдэлгэхэгүй гэжэ хүндэ бэеынгээ бэлэн болоходо, саашаа алха хэнэ. Тэрэ хүдэлэнгүй зогсоһон харуулшанай ара тээ ерэбэ. Тиигээд бүри маряажа, энэ үргэн хара нюрга руу дүтэлбэ. Тэрэ гэшхэнгүй, хиигээр дүтэлѳѳ гэхэдэ болоно. Нэгэ алха хүрэнгүй тогтоод, амияа даран, зүрхэнэйнгөө түшэгэнэхэеэ болихые хүлеэнэ. Наганаа үни хада хармаан соогоо хээ һэн, баруун гартаа хутагаа баряад, тон шиидэнгеэр далайба. Үшөө хүсэеэ гамнана. Хүсэниинь бага, харин зүүн гарынь туһагүй болоо. Старшина хадхахадаа, бүхы хүсэеэ гаргаа. Немец хашхараагүй шахуу, гансал гайхалтайгаар, утаар һанаагаа алдаад, үбдэг дээрээ һуушоо. Старшина хажуу тээшээ болошоһон үүдэ һүгнэ татан, гэр руу һүрэжэ оробо:
- Хенде хох!..
Тэдэ унтажа байгаа. Түмэр харгыда һүүлшынхеэ ошохынгоо урда тээ амарна. Унтаагүй нэгэниинь углуу руу, буу абахаяа гүйшэбэ, харин Васков энэ һүрэлгыень барижа, сэхэ нюур руунь буудажархиба. Набтар потолок түерөөн сохижо, немец хана руу шэдэгдэбэ, харин старшина гэнтэ бүхы немец үгэнүүдые мартажа, гансал хахираар хашхарба:
- Лягайт!.. Лягайт!.. Лягайт!..

Тиигээд муухайгаар хараана. Бүхы мэдэхэ тон муухай үгэнүүдээр... Үгы, тэдэ старшинагай хашхараанһаа бэшэ, арбагануулжа байһан гранатаһааньшье айгаагүй. Тэрэ ори гансаараа, хэдэн олон модо зайда гансаарханаа гэжэ тэдэнэй ухаандашье ороногүй. Иимэ мэдэсэ бузар дайсадай уураг тархида ороногүй, тиигээд тэдэ шала дээрэ хэбтээ һэн. Хэлэһээрнь, нюураараа доошоо хараад хэбтээ һэн. Булта дүрбүүлээ, табадахинь, тон шураниинь - нүгөө замбида.

Тэдэ бэе бэеэ бүһөөр уяа, бүхөөр уяа, харин һүүлшынхииень Федот Евграфыч өөрөө уяад уйлашаба. Муухай зүдэрүү, һахал һамбайдаа дарагдашаһан нюур дээгүүрнь нулимса мухарилдана, тэрэ хүйтэ даажа байһандал шэшэржэ, орилоон соогоо энеэнэшье, дайсад руу хашхарба:
- Абаа гүт?.. Абаа?.. табан басагад, оройдоол табан лэ басагахад байгаа, оройдоол таба! Гараагүйт, хайшаашье гараагүйт, эндээл үхэхэт, булта эндэ үхэхэт!.. Хүн бүхэнииетнай алахаб, өөрөө алахаб, ноёдой гэмыетнай үршөөгөөшье һаань! Тиихэдэ намайе хамаагүй сүүдлүүжэг! Хамаагүй!

Яажа һүүлшын замаа гаталһанаа старшина нэгэшье һанадаггүй. ... Мэдэрэлээ алдаа һаа, буудажал үрдихэ гэжэ бодомжолно. Үбшэниинь яаха аргагүй, бүхы бэень халуу бусална. Тэрэ хэрхирнэ, уйлана, хүсэ шадалынь һалаа даа...

Намайе ооголбо, урдаһаам өөһэдынхимнай ерэбэ гэжэ ойлгоходоо, тэрэ мэдээгээ табяа һэн. Совет сэрэг...

You have no rights to post comments