НААДАЯЛ ДАА, ШАГАЙГАА
«Табан талаан» номой эгээл иимэхэнээр нэрлэгдэһэн 1-дэхи бүлэг соо шагайгаар наададаг 15 янзын наадан ба тэдэнэй тодорхой дүримүүд, нааданай эрилтэнүүд оронхой: «Шагай няһалалга», «Мори урилдаан», «Хонхо, бүхэ түүхэ», «Хумпараа», «Шагай шүүрэлгэ», «Шагай харбалга», «Хоёр лама, хорин шүдхэр», «Мэлхэй», «Табаршаалга», «Хонгордоолго», «Хорёо барилга», «Таалсалга», «Ёрхо харбалга», «Дүрбэн бэрхэ», «Алтан сэргэ». Гансал шагайгаар наадаха 15-16 наадан гээшэ олохон лэ болонол даа! Нэгэшье нааданиинь нүгѳѳдэдѳѳ адлирхуу бэшэ! Тиихэдээ үхибүүд ямар олон нааданай дүримүүдые хадуудаг байгааб?! Гансаараа бэшэ олоороо наадаха гэһэн эдэ нааданууд хүүгэдэй нүхэсэлдэ, харилсаа холбоондо, эбтэй байлгада нүлѳѳлдэг. Мүн тэдэнэй анхарал, хадуужа абалга, хёрхо мэргэн, хургануудайнь нугархай байлга хүгжѳѳнэ, эхэ хэлэндээ ульгам болоно, ухаагаа һорижо, түргэн, зүбѳѳр тооложо, нэмэжэ, хороожо һурана, дүршэнэ, сүлѳѳ сагаа ашатайгаар үнгэргэнэ, шагайн буудалаар, зарим наадануудаар «табан хушуун малтай» танилсана.
Жэшээнь, «Хорёо барилга» гэжэ наада наадагшад бүхы шагайнуудаа адляар хубаажа, тэрээгээрээ хорёо баряад, 4 хони, 6 ямаа, 7 мори, 8 үхэр, 4 тэмээ – табан хушуун мал досоонь табиха. Тиигээд 5-5 шагай ээлжээгээр шэдэжэ, шагайнгаа буудалаар суг наадаһан нүхэрэйнгѳѳ хорёо сооһоонь тэдыл малыень гаргажа, ѳѳрынгѳѳ хорёодо оруулха. Хорёогоор дүүрэн табан хушуун малтай бологшонь шүүһэндэ тоологдодог.
Үшѳѳ нэмэжэ хэлэхэ юумэн гэхэдэ, эдэ нааданууд хүүгэдые шэнэ гү, али хэлэлгэдэ үсѳѳ хэрэглэгдэдэг үгэнүүдтэй танилсуулна. Жэшээлбэл, «хумпараа» гэжэ үгэ. Үнэн дээрээ энэ үгэ гансаараа хэрэглэгдэдэггүй: хумпараа модон гэхэдээ, ородоор камфарное дерево, хумпараа мылэ – туалетное (букв. камфарное) мыло; ёрхо, жорхо – небольшая костяная стрела; сэргэ – мори уядаг модон; майдаан – хаарта нааданай шэрээгэй орондо дэлгээгдэдэг һэеы, шагай нааданда – шагайнуудые жэрылгэн табиха хабтагай; жаса – фонд; ном соо «түгэд бууха» гэжэ байна – түгэд гэхэдээ, полностью, целиком, всё гээд оршуулагдана; мухар талаан – случайная, неожиданная удача; үрихэ – расставлять в ряд, раскладывать в определённом порядке (жэрылгэхэ гэхэдэ болоно); үреэтэй шагай – расставленные в ряд лодыжки; хонжохо – выигрывать; хонжогдохо – проиграть; үридхы – обязательная норма каждого стрелка из лука или игрока в лодыжки; хажуулдиха – накреняться, наклоняться на один бок; хажуулдюулха – накренять, нагибать, наклонять что-либо на бок, ставить что-либо боком; шүүрэгшэн – томохон, хүндэхэн шагай; хобоо – лоток, жёлоб; тэртэдэхэ – ставить распорки г.м. Мүнѳѳнэй хүүгэдтэ эдэ үгэнүүдэй алинииньшье танил бэшэ байһан байха.
Энэ ном соо ороһон зарим наадануудай дүримүүдэй урда тээ «Ёрхоо зүбѳѳр барижа, ёһоор харбан наадая!», «Шагай шүүрэн наадахада, шадамар үхибүүд шалгарха!», «Морин, морин, морин даа, морин гээшэ хурдан даа!», «Шагай, шагай, шагайхан, шагай няһалаан гайтайхан» г.м. эпиграфүүд табигданхай.
«Табан талаанай» 2-дохи бүлэг соо Гэрэлтэ Батомункуевнагай шаби Зоригто Пурбуевай 3-да-хи ангида һуража байхадаа зохёоһон «Шагай хадуулга» ба «Шагай тани» гэһэн нааданууд толилогдоһон байна.
