Хүхэ далайн эрьедэ
Үбгэн хүгшэн хоёр ажаhууhан.
Муушаг гэртэ тэгшэ
Гушан гурбан жэлдэ hууhан юм.
Үбгэн загаһа губшадаг,
Хүгшэн нооһо ээрэдэг байгаа.
Нэгэтэ үбгэжөөлэй
губшуураа шэдэхэдэнь,
Далайн намаг байба.
Дахяад шэдэхэдэнь,
Уһанай ногоон байба.
Гурбадахяа шэдэхэдэнь,
Гансахан загаһан байба.
Теэд миин бэшэ загаһан –
Алтан байбал тэрэнь.
Алтан загаһан гуйжа оробо,
Хүнэй хэлээр хэлэжэ байба:
«Табииш даа намайе далайдам,
Үнэтэй түлөөһэ түлэхэлби,
Дуратай юумыеш үгэхэлби».
Гайхаба үбгэжөөл, сошобо:
Гушан гурбан жэлдэ загаһа губшаад,
Иимэ загаһантай ушараагүй.
Табиба тэрэ алтан загаһаяа
Урихан үгэнүүдые хэлэбэ тэрээндээ:
«Бурхан шамтаяа, алтан загаһахан,
Шинии түлөөһэн хэрэггүй намда,
Хүхэ далайдаа бусыш даа,
Уужам дайдадаа сэнгыш даа».
Үбгэжөөл хүгшэндөө бусажа ерэбэ,
Гайхалтай һониноо хөөрэжэ оробо:
«Би мүнөөдэр загаһа губшааб,
Миин бэшэ - алтан загаһан,
Хүнэй хэлээр загаһан хэлэжэ байба,
Хүхэ далайдаа ошохоо гуйба,
Үнэтэй түлөөһэ түлэхөөр хэлэбэ,
Дуратай юумыем үгэхөөр байба.
Түлөөһэ абахаа зүрхэлбэгүйб,
Хүхэ далайдань табижархибаб».
Хүгшэн үбгэжөөлөө хараажа оробо:
«Яаһан тэнэг амитамши,
Түлөөһэ абахагүй загаһанһаа!
Тэбшэшье абахаяа яагаабши,
Манай тэбшэ хаха буугаал!»
Үбгэжөөл далайдаа тэхэрин ерэбэ,
(Тэрэнь халта долгилжо байба).
Алтан загаһаяа ооглоходонь,
Тэрэнь ерээд һуража байба:
«Юун шамда хэрэгтэйб, үбгэжөөл?»
Үбгэжөөл дохижо, харюу үгэбэ:
«Хайрлыш даа намайе, загаһан-тайжа,
Хараабал даа намаяа хүгшөөм,
Амар заяа үзүүлнэгүй намда,
Шэнэ тэбшэ эринэл даа,
Манайхи хаха бууһан ха».
Харюусаба алтан загаһан:
«Бү уйдыш, бусыш даа,
Тэбшэтэй болоод байхалта».
Үбгэжөөл хүгшэндөө бусажа ерэбэ,
Тэрэнь шэнэ тэбшэтэй болоод байба,
Урданайхиһаал ехээр хараажа оробо:
«Яаһан тэнэг амитамши,
Эриһэн юумэншни тэбшэ гү?
Тэбшэдэ юун олзо байхаб,
Бусалши тэрэ загаһандаа,
Дохижо тэрээндээ, гэр эри».
Ошобо тэрэ далайдаа,
(Хүхэ далайнь харлаад байба).
Алтан загаһаяа ооглоходонь,
Тэрэнь ерээд һуража байба:
«Юун шамда хэрэгтэйб, үбгэжөөл?»
Үбгэжөөл дохижо, харюу үгэбэ:
«Хайрлыш даа намайе, загаһан-тайжа,
Бүри ехээр хараанал хүгшөөм,
Гэр эринэ тэрэмни».
Харюусаба алтан загаһахан:
«Бү уйдыш, бусыш даа,
Гэртэй болоод байхалта даа».
Муухан гэртээ бусажа ерэхэдэнь,
Мүрыньшье тэрэнэйнь үгы байба,
Урдань гоё гэр яларна –
Хирпиисэ, сагаадаһан хоолойтой,
Харуулдаhан дуб үүдэнүүдтэй.
Хүгшэн сонходоо һууна,
Байхыса ехээр үбгэжөөлөө хараана:
«Яаһан тэнэг амитамши,
Эриһэн юумэншни гэр гү?!
Бусалши тэрэ загаһандаа,
Дохижо тэрээндээ хэлэлши:
Хара таряашан байхагүйб,
Дворянка болохоёо һананалби!»
Үбгэжөөл далайдаа тэхэрин ерэбэ,
(Хүхэ далайнь уурлан байба).
Алтан загаһаяа ооглоходонь,
Тэрэнь ерээд һуража байба:
«Юун шамда хэрэгтэйб, үбгэжөөл?»
Үбгэжөөл дохижо, харюу үгэбэ:
«Хайрлыш даа намайе, загаһан-тайжа,
Бүри доройтоол хүгшөөмни,
Амар заяа үзүүлнэгүй намдаа.
Хара таряашан байхагүйб гэнэ,
Дворянка болохоёо һананал даа».
Харюусаба алтан загаһахан:
«Бү уйдыш даа, бусыш даа,
Дворянка болохол хүгшэншни».
Үбгэжөөл хүгшэндөө бусажа ерэбэ.
Юугээ харабаб? Үндэр ордон.
Гэшхүүр дээрэнь хүгшэн зогсоно
Үнэтэй булган хубсаһа үмдэнхэй,
Парча гоёолтотой ха тэрэнь,
Хүзүүндэнь субад зүүдхэл байна,
Гартань алтан бэһэлиг ха,
Улаан сабхи хүлдэнь яларна.
Урдань зарасанар һүгэдэжэ байна,
Сохино тэдэнээ, үһэнһөөнь зулгаана.
Үбгэжөөл хүгшэндөө хандажа хэлэбэ:
«Амар сайн, дворянка хатан абгай!
Одоол һанааншни амарба гү?»
Хүгшэн тэрэнээ бадашаба,
Моридые ажаллахыень үлдэбэ.
Долоон үдэр болобо,
үшөөшье хоногууд үнгэрбэ.
Хүгшэниинь бүри үбэштэйрбэ:
Загаһанда үбгэжөөлөө дахин эльгээбэ.
«Бусажа дохилши тэрэ загаһандаа:
Дворянка байхаяа һананагүйб,
Зоргондоо хатан болохомни».
Үбгэжөөл сошоһондоо гуйба:
«Яабаш, хүгшэн, хиирээ гүш?
Үгэш хэлэжэ шадахагүй ши
Албата зоной энеэдэн болохош».
Хүгшэн бүри уурлажа,
Үбгэнэйнгөө хасар альгадаба:
«Хаанаһаа һанаабши, эрэ,
тоосолдохоо намтай –
Намтай… Дворянка-баянтай?!
Бусалши далайдаа, ёһоороол хэлэнэб,
Ошоогүй һааш, хүсөөрөө абаашаха».
Үбгэжөөл далайдаа тэхэрин ерэбэ,
(Хүхэ далайнь харлаад байба).
Алтан загаһаяа ооглоходонь,
Тэрэнь ерээд һуража байба:
«Юун шамда хэрэгтэйб, үбгэжөөл?»
Үбгэжөөл дохижо, харюу үгэбэ:
«Хайрлыш даа намайе, загаһан-тайжа,
Дахяад хүгшөөмни дошхорнол,
Дворянка байхаяа һананагүйл,
Зоргондоо хатан болохом гэнэ».
Харюусаба алтан загаһан:
«Бү уйдыш, бусыш даа,
Хатан болохо хүгшөөшни!»
Үбгэжөөл хүгшэндөө бусажа ерэбэ.
Юун бэ? Урдань хаанай ордон.
Ордон соо хүгшэнөө үбгэжөөл хараба:
Тэрэнь хатан болоһон, шэрээдэ hууна,
Дворянууд, боярнууд
зарасаар хүдэлнэ,
Хилын саанахи архи аягалжа үгэнэ,
Хүгшэн хээтэй гоё пряник эдинэ.
Тойроод һүрөөтэй харуул зогсонхой,
Мүрэ дээрээ hүхэ баринхай.
Үбгэжөөл хараад сошошобо,
Хүгшэнэйнгөө хүлдэ унажа мүргэбэ,
«Амар сайн, һүрөөтэй хатан!
Заа, мүнөө сэдьхэлш ханаба гү?»
Хүгшэниинь тэрэнээ
тоожо харабашгүй,
Нюдэнһөөнь
далда үлдэхыень захирба.
Дворянууд, боярнууд гүйлдэжэ ерээд,
Үбгэжөөлые түлхижэ гаргаба.
Үүдэндэ зогсоһон харуул hүхөөрөө
Сабшан алдаба тэрэниие.
Арад зон наада бариба:
«Болоо, болоо, үтэлһэн хүдхэ амитан,
Хожомоо, тэнэг, мэдэдэг болохош:
«Хүнэй шаргада һуухаяа болихош».
Долоон үдэр болобо,
үшөө хоногууд үнгэрбэ.
Хүгшэн бүри хэнтэглэбэ:
Зарасанараа үбгэндөө эльгээбэ.
Үбгэжөөлые оложо асархадань,
Үгэлбэ тэрээндээ хүгшэниинь:
«Бусажа дохи загаһандаа.
Зоргондоо хатан байхаяа һананагүйб.
Далайн эзэн болоһуулби,
Океан далайда байрлаһуулби,
Алтан загаһан зарасамни болог лэ,
Алба намда хэдэг байг лэ».
Үбгэжөөл үһэрихэеэ зүрхэлбэгүй,
Үгыень таһалан зүрилдэбэгүй,
Хүхэ далайдаа бусаба,
Харахадань, далай бурьялжа байба,
Долгиниинь
ехээр сухалдан бөөгнэрнэ,
Иишээ тиишээ эбхэрэн улина.
Алтан загаһаяа үбгэжөөл ооглобо,
Тэрэнь ерээд иигэжэ һураба:
«Юун шамда хэрэгтэйб, үбгэжөөл?»
Үбгэжөөл дохижо, харюу үгэбэ:
«Хайрлыш даа намайе, загаһан-тайжа!
Хайшан гэхэмниб
хараалша хүгшэнөө?
Хатан байхаяа огтолон арсанал,
Далайн эзэн байхаяа һананал.
Океан далайда байрлахам гэнэ,
Шамаар зараса хэжэ,
Алба хэжэ байхыеш хүсэнэ».
Загаһахан харюу үгэбэгүй,
Халта hүүлээрээ уhа шарбаад,
Гүнзэгы далайдаа бусашаба.
Үбгэжөөл харюуень удаан хүлеэбэ,
Хүлеэжэ ядаад, хүгшэндөө тэхэрибэ.
Харан гэһээнь - урдань газар гэрынь,
Богоһо дээрээ hууна хүгшэниинь,
Урдань хахархай тэбшэнь.

You have no rights to post comments