- Оюунсэсэг абгай, танай элинсэг Агаhаа гарбалтай гэжэ ойлгооб.
   - Аба талын гарбал буурал морито Табтаанай нютагай hуури бодонгууд угай зон юм. Эжымни Агын аймагай Согто-Хангилhаа гарбалтай. Басагадай уг бэшэгдэнгүй, мүнөөнэй үе хүрэтэр ерээ, тиимэһээ басаган хүнэй угай бэшэг бэшэжэ эхилээ хүнби.
   - Ямар шалтагаанаар угай бэшэг зохёохоо һанаабта?
   - Яагаад бэ гэхэдэ, би Найданай Лубсанай ехэ басаганби, олон дүүнэртэйб, булта басагад, ганса одхон хүбүүн бии. Юундэ басаган хүн угай бэшэгтэ ородоггүй юм бэ гэжэ бододогби. Би аба эжынгээ хоёр талые – абганар нагасанарайнгаа угай бэшэг бэшэнэб.
   - Абганартнай хэд бэ?
   - Абымни хүгшэн эжы Хорлын Долгор Агаhаа гарбалтай. Юндэн хүгшэн абын нэрэ угай бэшэг соо бэшээд, Долгор хүгшэн эжыгээ дурдангүй орхинобди. Долгор хэнэй хэн бэ гэхэдэ, Мунтуугай Хорлын басаган. Мунтуугай Пагмын хүбүүн түбэд эмшэн ябаhан Пётр Бадмаев. Мунтууhаа эрдэмтэн Сэбэгэй Гомбожабай уг гараhан ха. Тиихэдээ эдэ зомнай нэгэл бүлэгэй үри hадаhад болоно. Тэрэ багаар уран зохёолшо Жамсо Тумуновай гарбал. Хүгшэн эжын талынхидые бэдэрхэдэмни, Пётр Бадмаевай Пагма эжын нэрэ угай бэшэгтэ оруулагдангүй орхигдоно. Тиигээд бидэ түрэл гаралаа мэдэнгүй үлэнэбди. Иигээд харан гэхэдэмни, түрэл түтимни буряадай элитэ хүнүүд байба.
   - Нагасанартнай хэд бэ?
   - Нагаса аба таламни - Согто-Хангилhаа гарбалтай хүнүүд. Тиихэдээ би Ага нютагтай яахашье аргагүй холбоотойб. Согто-Хангилай музейдэ абынгаа зурагуудай ном бэлэглээб. Абамни уран зурааша байhан. Угайнгаа бэшэг бүтээжэ, Агын музейдэ ба «Алтаргана» нааданай конкурсдо табиха хүсэлтэйб.
   - Улаан-Баатарта буряад соёл хүгжөөлгын түб бии гэжэ дуулаа hэм.
   - Улсын багшанарай ехэ hургуулиин «Монголой буряадуудай түб холбоон» гэжэ гаршагтай 314-дэхи таhаг соо байдагбди. Түрүүлэгшэнь - «Алтаргана» наада байгуулагшадай нэгэн, наhанай амаралтада гараhан, нэрэ зэргэтэй эрдэмтэн Балдандоржи дарга. Тэрэ Хэнтэйн аймагай засаг даргаар хүдэлжэ байхадаа, мүнөө «Алтарганын» зүблөөндэ хабаадажа байhан Мүнхэ-Жаргал халха хүүхэнэй буряад дуунай урилдаа хэхэ түсэбыень баталан зүбшөөжэ, ехэ дэмжэлтэ үзүүлhэн. Жаргалсайхан баабай анха түрүүшын «Алтаргана» нааданhаа эхилжэ, зүбшэлөө үгэдэг, шүүгшээр ябадаг һэн. 2002 ондо Дашбалбар нютагта «Алтаргана» наада хэхэ үүсхэл гаргаа.
   - Табтаанай нютагаар ябадаг гүт?
   - Халта ошоод ерээ hэнби. Түрэл гаралаа бэдэрээд, бэшэжэ байhан юумэеэ харуулха хүсэлтэйб. Угайнгаа бэшэг тааралдуулха ажал байна. Тиихэдээ басаган хүнэй уг бэшэгдэхэ хэрэгтэй.
   - Та хаана түрэhэмта?
   - Дорнод аймагай Баян Дун hомоной харьяатанби. Тэндэ үндыжэ, наhанай нүхэртэй болооб. Улаан-Баатар хотодо гэр бүлөөрөө үнинэй байдагбди. 1994 ондо «Алтаргана» нааданай бии болоhон сагhаа хойшо буряад соёл, урлал, тамирта ехэ хабаатай ябажа байнаб.
   - Ямар ажалтай ябаhамта?
   - Би - түүхын эрдэмүүдэй доктор, эрдэм шэнжэлэлгын ажал хэжэ ябадаг хүнби. Тусхайлбал, монгол хубсаhанай түүхэ шудалhанби. Наhанай амаралтада гараашье hаа, ажалдаа ябанаб. Археологиин эрдэм hонирхолыем татадаг. Урданай ба мүнөөнэй хубсаhа жэшэжэ шэнжэлдэгби.
   - Буряадай соёл тухай юун гэжэ хэлэхээр бэ?
   - Манай буряад арадай соёл олон зүйлөөр мүлигдэжэ, хүнэй болбосорол дээрэ бүтэhэн, дэлхэйн гайхамшагта шэлэмэл шэмэг болоно. Буряад зон эртэ сагһаа ушар удхатай, бэшэрэл түрүүлмэ хубсаhатайбди. Малгай гэел даа. Буряадууд Байгал далайе тойроод амидаржа байһандаа бахархажа, малгай шобогор оройтойгоор бүтээдэг болоhон. Жэшээнь, бүхы хори буряадуудай малгай - 11, Ага найман эсэгын зоной малгай 8 шэрээһэтэй. Утаһан сасагтай залаа эгээл буряад-монголшуудта байдаг.
   - Энэ зүблөөн дээрэ ямар шиидхэхэ асуудалнууд табигдааб?
   - Росси гүрэндэ, Монгол орондо «Алтаргана» наада үргэн дэлисэтэйгээр үнгэргэгдэнэ. 2020 ондо Ага нютагайхид бүгэдэ буряадай 14-дэхи наада угтан абаха. Агынхид бэлэдхэлэй ехэ ажал хэhэн байна. Yшөө «Алтарганын» дүрим холоhоо ерэhэн маанадаар хинуулжа, юу нэмэхэмнайб гэжэ хөөрэлдөөбди. Энэ наада ниитэ олондо танюулхын тула ород болон буряад хэлэн дээрэ ябуулая гэжэ хэлсээбди. Аман зохёолой «Буряадай нэгэ үдэр», дуунай, шүлэгэй г.м. буряадаар хэлэхэ конкурснуудта хабаадалга уг соёлоо үри хүүгэдтээ ойлгуулха аргын нэгэ ехэ хэлбэри болонол даа.

You have no rights to post comments