• Об истории первой газеты в России на монгольском языке

   История газетного дела в Восточной Сибири является предметом пристального исследования российской историографии. Однако некоторые её важные страницы до сих пор изучены недостаточно, существуют «белые пятна».

   Урда-Агын Наран-Туяа нютагай баян Ошорой Тумаа, тэрэнэй үхи хүүгэд ба үри һадаһан тухайнь түүхэлэн бэшэхэ гээшэ угаа хүшэрхэн даабари байшоо. Юундэб гэхэдэ, энэ баян тухай, гурбан хүбүүд: Цыренжаб, Самбуу, Даширинчин ба Бичи басаган тушаань бэшэһэн, хөөрэһэн материал үгы шахуу, мэдэхэ, дуулаһан хүнүүд байһаншье һаа, бурханай орондо үни хада аяланхай байһаниинь эли юм бэзэ. Тиимэһээ нютагайнгаа баян тухай түүхэлэн түүрээхын тула үни холын зуугаад жэлэй саана болоһон үйлэ хэрэгүүдыень, Тумаа баянай өөрыньшье бэшэ һаа, үхи хүүгэдэйнь, тэдэнэй үри һадаһадайнь намтар хоёр-гурбан үгөөр холбуулан зураглажа харуулхын хойноһоо мэдэхээр гэһэн аханартай, эгэшэнэртэй уулзажа, Тумаатан тухай баримтата материалнуудые дуһал дуһалаар суглуулхые оролдогдоо.

   1800 гаран ондо хорёод жэлэй туршада Тобын Түгэлдэр тайшаа Ага найман эсэгэнэрэй дунда нютагайнгаа зониие ударидажа, Нэршүүгэй ноёдто мэдэлгүй, буса түрэлтэн гүүлэхэеэ болижо, буряад угсаатанаа Агынгаа Дүүмэдэ мэдэлтэй, Алханаһаа Хаан уула хүрэтэр гоё һайхан нэмжээ тала, хада уулануудтай, ой модотой газараа эзэлжэ, табан хушуун малаа үдхэжэ, бүмбэгэр сагаан һэеы гэртэйнүүд, зүлгэ ногоон дээгүүр хүүгэдээ наадхуулжа, залуушуулаа айл бүлэ болгожо, ямаршье ядамаргүй, ан-бун ажаһуудаг болоһон намтартай.

   Гомбожаб Цыбиков – эгээл түрүүн Һаса руу фотоаппарадтай орожо, буулгабаринуудые хэhэн хүн. Тэдэнэйнгээ түлөө ами наhантаяа хахасажашье болохо байгаа бшуу. Фото-буулгабаринуудынь тэрэниие дэлхэй дүүрэн суурхуулаа, мүн хэнэйшье дуулаагүй байhан National Geographic гэhэн сэтгүүлые үридөө диилдэжэ панхаруутахаhаань абараа.

   «Дуун гээшэ арад зоной һанаа сэдьхэлэй толи» гэжэ дэмыдэ хэлсэдэггүй. Буряад арадай дуунууд ажабайдалай бүхы тала – ажал хүдэлмэри, олониитын, гэр бүлэ доторой харилсаа, ёһо заншал, холын түүхэтэ үйлэ хэрэгүүдые үнэхөөр толи дээрэ мэтэ эли тодоор харуулһан байдаг.
   Россиин арадуудай соёлой уг залгамжалгын жэлдэ зорюулан, буряад арадай түүхын дуунуудые дурадханабди.