Иигэжэ угhаа угта дамжуулгада «hургагша ба шаби» гэhэн заншал шухала. Наhаяа гүйсэхэдөө, талаан туршажа ябаха саг болодог. Хэн бэ даа аза талаантай байха, хэн бэ даа урагшагүйдэхэ. Имагтал «өөрын» Багшатай (hургагшатай) ушарhан хүн азатай байдаг гэхэ. Энээн тухай hур харбалгаар СССР-эй тамирай габьяата мастер Светлана Гомбожапова иигэжэ бэшэhэн байна: «Ехэ дүй дүршэлтэй hоригшотой болохые оролдогты. Тэрэтнай танда эрхим hайн багша байхын хажуугаар hургагшатнай, зүбшэл үгэгшэ, нүхэртнай болохо. Арга шадабарияа болон талаан бэлигээ гүйсэд хүжөөхыетнай хамhалсаха хүн».
Цырендоржи Жамсоев
Россиин Федерациин габьяата hоригшо Дашинима Норбоев талаантай байгаа: hур харбалгаар тэрэниие hонирхуулhан hургагшатаяа – Цырендоржи Жамсоевтой нэгэтэл ушараа бшуу. Тойрог дотор hур харбалгын хүгжэлтэ согсолхо түрүүшын туршалга хэгдэhэн «Агуу талын хонгёо годлинууд» гэhэн ном соогоо Д.Н.Норбоев иигэжэ дурсана: «1964 оной май hарада би жолоошодые бэлдэдэг hургуулиин инструктораар хүдэлжэ байгааб, тэндэ Цырендоржи Жамсоев ажахые даадаг hэн. Эбэр номоор харбалгын эдэбхитэн, эдирхэн ажаллагша ба тамирай энэ янза хүгжөөхэ талаар ажал ябуулагша... Цырендоржи Жамсоев – минии багша. Намайе hур харбалгаар hонирхуулhан хүн юм. Нэгэтэ хоюулан Һүдэнтэ мүрысөөндэ ошоо hэмди. Һүдэнтэдэ hур харбагшад хододоо олон байhан. Зай, түгэсхэлэй харбалга эхилбэ, талмай дээрэ нэгэл hур үлэнхэй, hүүлшын харбагшадай 16 годлиин нэгэнииньшье тэрээниие онобогүй. Эгээл hүүлдэ минии багша харбаба. Тэрэ ори гансахан hурша абаад, зураахайда ошобо, можынь харбагшадай «годлинуудаа абахаяа мартаалта» гэхэдэнь, багша дууланашьегүй хэбэртэй. Тэрэ ходол тон hүүлдэ харбадаг hэн, тиигэжэ заншаhан, түгэсхэлэй, шиидхэхы үгэ хэлэхэ ёhотой мэтэ бэлэй. Гансахан лэ hур үлэнхэй, бултанай анхарал номынгоо хүбшэ татаад, удаанаар, даншье hаа удаанаар шагаажа байhан hүүлшын харбагша руу хандуулагданхай. Зай… годли табигдаба, үлэhэн hур хаалта дээгүүр собхороод, арбаад алхам саашаа hүрэшэлэй...
Оло дахин иигэhэн. Бүхы зон багшыемни Эрхии Мэргэн гэдэг бэлэй. Залуудаа өөрын номогүй байгааб, тиимэhээ багшатаяа нэгэ номоор харбадаг hэмди. Тэрэмнай ехэ hайн, шанга номо бэлэй, байгаалиин эрхэ нүхэсэл тэрээндэ балай нүлөөлдэггүй hэн. Номынгоо хүбшэ багша эрхы хургаараа татадаг байгаа, тиихэдэнь буугай замагтал адли хаалта болошохо. Тэрэ замагаа татажа, хаалтаяа табижархиха – хүбшэеэ сүлөөлхэ, тиихэдэнь лэ hуршань сагаалса руу ханхинан ниидэхэ… Тэрэ үшөө үхибүүн наhандаа абынгаа номоор харбадаг байhан ха. Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда мэргэн буудагша ябаа, олон тоото дайшалхы орден болон медальнуудаар шагнагдаhан юм. Ага тосхоной hур харбагшадай можын капитан ябаа. Иимэл hуршадhаа эбэр номоор харбалга hэргээгдэжэ эхилhэн юм…»
Цырендоржи Жамсоевой аша туhаар Дашинима Норбоевич 30 наhатайдаа hурша номо гартаа абажа, тэрэ гэhээр хахад зуун жэлhээ үлүү хугасаада тэрээнтэеэ хахасаагүй. Һургагша ба шаби хоёр Агын жолоошодые бэлдэдэг hургуулида суг хүдэлөө, мэнэ-мэнэхэн лэ хоюулаа агнуурида гарадаг байhан ха.
Дашинима Норбоев
Эрхии Мэргэнэй шаби хожомынь hур харбалгада үнэн сэхэ байлгын жэшээ, залуу тамиршадай hургагша болоо бшуу. Дашинима Норбоевич Норбоев бүхэсоюзна, Россиин ба уласхоорондын мүрысөөнүүдэй 20 алтан, 15 мүнгэн ба зургаан хүрэл медальнуудта хүртэhэн хүн.
Тэрэ Шэтын можын хүдөөгэй тамиршадай дунда түрүүшын СССР-эй мастер болоhон (1968 он), 1972 ондо уласхоорондын классай СССР-эй тамирай мастерай нэрэ зэргэдэ хүртэhэн. 1973 ондо РСФСР-эй абарга, профсоюзуудай түрүү hуури эзэлхын түлөө бүхэсоюзна мүрысөөнэй абарга, Батумида СССР-эй Хүдөөгэй наадануудай илагша, РСФСР-эй можонуудай хоорондын мүрысөөнэй илагша болоо. 1985 ондо тэрээндэ РСФСР-эй габьяата hоригшын үндэр зэргэ олгогдоhон. РСФСР-эй тамирай үндэhэн янзануудаар спортын мастер, Ивалгын, Үзөөнэй дасануудай ойн баярнуудта зорюулагдаhан эбэр номоор харбалгаар мүрысөөнүүдэй абарга нэгэтэ бэшэ болоhон.
Дашинима Норбоевой нэрэ Агын тамирай эгээл ялас гэмэ хуудаhануудтай нягта холбоотой. Тэрэ уласхоорондын дүримүүдээр Үбэр Байгалда hур харбалга хүгжөөгшэдэй тоодо байhан. Тэрэнэй өөрынь бэлдэhэн «Эбэр номоор харбалгын мүрысөөнүүдые үнгэргэхэ дүримүүд» гэhэн заабаряар Агын Буряадай тойрогто болон Буряад Уласта эбэр номоор харбалгын бүхы мүрысөөнүүд үнгэргэгдэдэг. Һоригшоор хүдэлжэ байхадаа, уласхоорондын классай тамирай гурбан мастернуудые: Лхама Бадмажаповае, Мэлс Дабаевые, Тимур Тучиновые болон СССР-эй тамирай габьяата мастер, «Дружба-84» гэhэн уласхоорондын наадануудай илагша Ханда-Цырен Гомбожаповае; СССР-эй болон Россиин тамирай 30 гаран мастернуудые бэлдэhэн юм.
Тэбхэр 50 жэлэй саада тээ, аяар холын 1973 ондо Ага тосхондо hур харбалгаар РСФСР-эй мүрысөөн болоhон байна. Тиихэдэ хубиин мүрысөөндэ Дашинима Норбоев 2280 нюдэ абажа, хамтын дүнгөөр анха түрүүшынхеэ РСФСР-эй абаргын зэргэдэ хүртөө. Тэрэл мүрысөөндэ олон эмхи зургаанууд өөр өөрын шангуудые байгуулhан юм. Могойтын аймагай Кировэй нэрэмжэтэ колхозой хүтэлбэри өөрынгөө шан эгээл холын – 90 метрэй зайда эрхимээр харбагшада барюулаа. Шангынь Дашинима Норбоевто хүртөө hэн.
Тэрэ Тимур Тучиновай түрүүшын hоригшо юм. 2002 ондо, Тимурай 14 наhатай байхада, hургуулидань олимпиин номоор харбалгын секци нээгдээ. Һоригшын дүршэл ехэтэй хёрхо нюдэн хүндэлэбшэдэ бэеэ hорижо байhан хүбүүе адаглаад, арга боломжыень таажа, hур харбахыень дурадхаа. Нэгэ хэды болоод, 70 наhанайнгаа дабаа алхаhан Дашинима Норбоевич hүүлшынгээ шабиие нүгөө хүмүүжэмэлдээ, Цырендоржи Жамсоев багшынгаа хүбүүндэ - Баир Цырендоржиевта Тимурые саашань hорихыень дамжуулhан байна.
(Үргэлжэлэлынь 21-дэхи дугаарта уншахада болохо).
Дарима Базарова, Ц. Жамцараногой нэр. Агын хизаарай
номой сангай мэдээсэлэй таhагай
ахамад библиотекарь.
