Информация о материале
Категория: Барбаадай
Просмотров: 106

   Нэгэ эхэ хоёр басагадтай байгаа: нэгэниинь бүхэли үдэр эжыдээ хамһалсадаг ажалша бэрхэ, нүгөөдэнь ажал хэһэн болоод, наадахаяа ябашадаг гү, али диван дээрэ унташадаг залхуу.
Эжынгээ зэмэлхэдэ, залхуу басаган:
   - Юундэ би ходо ажал хэхэ ёһотой байдагбиб? Нэгэшье үдэр амархыем үгыт! – гэжэ урдаһаань сэсэрхээд абаха.
   Нэгэтэ эжынь сэсэн хүндэ ошожо, залхуу басагаяа яажа ажалда һургаха тухай асууба. Тиихэдэнь сэсэн хүн ажал хүүлэнгүй, бүхэли үдэр басагаяа амаруулхыень зүбшэбэ, амтатай һамар эдюулхыень үгэбэ.
   - Энэ һамар эдихэдээ, басагантнай хүдэлхэшьегүй, юумэн тухай бодомжолхошьегүй, дуугархашьегүй. Иигээд лэ бүхэли үдэрөө һанаа амархан хэбтэжэ амараг, - гэбэ сэсэн хүн.
   - Басагантнай эдеэлхэмни гэхэшьегүй, тиимэһээ өөһэдөө халбагаханаар хооллуулжа байгаарайгты. Һанаагаа бү зобогты, энэ һамарай эди шэди нэгэл үдэрэй туршада үзэгдөөд лэ дүүрэхэ.
   Эжынь һамар хараад: «Һанаа амархан хэбтэжэ байхадаа, яагаад ажалша бэрхэ болошохо юм?» – гэжэ һанабашье, залхуу басагандаа эдюулхэ гэжэ шиидэбэ.
   - Энэ һамар эдеэд, бүхэли үдэр диван дээрээ хэбтэхэдэшни болохо, - гэжэ эжынгээ хэлэхэдэ, залхуу басаганиинь хүхеэд лэ, һамарыень амтархан эдижэрхибэ. Тиигээд юушье хэнгүй, бэлэн халбагаһаа эдеэлээд лэ, бүхэли үдэр хэбтэбэ. Үглөөдэрынь залхуу басаган бултанһаа урид һүрэжэ бодоод лэ, ажалаа хэбэ: амһартаа угааба, шоройгоо хамаба, шалаяа угааба, пеэшэнээ түлеэд, хааша шанаба.
   - Басага-ан, хара үглөөнһөө сүлөө забдагүй ажал хэбэш. Амара даа, - гэбэ эжынь баяртайгаар.
   - Бараг даа, эжы. Үсэгэлдэр амаржа эсэшооб. Бүхэли үдэр миин хэбтэхэһээ хүндэ ажал үгы, - гэжэ басаган харюусаба.

1 комментарий

Информация о материале
Категория: Барбаадай
Просмотров: 93

   (Үргэлжэлэл. Эхиниинь 21-23, 25-дахи дугаарнуудта).

СЭХЭ БА ШЭЛЖЭҺЭН УДХАТАЙ ҮГЭНҮҮД

   Сэхэ болон шэлжэһэн удхатай үгэнүүдые илгаруулжа, үргэнөөр хэрэглэжэ һурабал, хэлэлгэмнай ганса уян нугархай болохо бэшэ. Иимэл баян буряад хэлэтэй уран зохёолшод олон тоото үгэнүүдэй дундаһаа алибаа үйлэ ябадал, абари зан гү, али ямар нэгэн байдалай шэнжэ шанар гэхэ мэтые тон һайнаар дүрсэлэн оножо харуулха эгээ тааруу аргануудые, тэрэ тоодо шэлжэһэн удхатай үгэнүүдые хэрэглэжэ, хужарлажа, сэдьхэлээ ханаажа уншахаар тусгаар һонирхолтой зохёолнуудые бэшэһэн байдаг.

Подробнее... Добавить комментарий

Информация о материале
Категория: Барбаадай
Просмотров: 56

   (Үргэлжэлэл. Эхиниинь 21-23-дахи дугаарнуудта).

ЗАРИМ ҮГЭНҮҮД ОЛОН УДХАТАЙ БАЙДАГ

   Үгэ гээшэ ямар нэгэн ойлгосо (понятие) тэмдэглэдэг. Үгын ойлгосо тэмдэглэһые удха (смысл, значение, суть) гэнэ. Нэгэ удхатай үгэнүүдые ганса удхатай (однозначные) үгэнүүд, харин хэдэн ондоо удхатай үгэнүүдые олон удхатай (многозначные) үгэнүүд гэдэг. Жэшээнь, ганса удхатай үгэнүүд: айлшан (гость), баабгай (медведь), үнеэн (корова), гутал (обувь) гэхэ мэтэ. Олон удхатай үгэнүүд: бариха 1) хватать руками, зубами, ловить – шоно хони бариба, загаһа бариха; 2) арестовывать задерживать – гэмтэниие бариха; 3) держать в руках, брать в руки – гартаа бариха; 4) держаться, сдерживать – бэеэ бариха, энеэдээ бариха; 5) принимать пищу – эдеэ бариха; 6) подносить – сай бариха; 7) подавать – мэдүүлгэ бариха; 8) строить – гэр бариха; 9) стряпать – хилээмэ бариха; 10) вправлять, например, вывих – яһа мүсэ бариха гэхэ мэтэ. Мүн жолоодохо (держать поводья, править лошадью; управлять, водить транспортным средством), барюул (рукоятка, черенок, дужка у ведра; ручка дверная, ручка от кастрюли), газар (почва, грунт; земля, мир; местность, территория; участок земли, площадь, угодье; место, пункт; пространство, дистанция, расстояние), шангарха (крепнуть, укрепляться – об организме; крепчать – о морозе; разыгрываться – о буре; усиливаться – о звуках; повышать тон) гэхэ мэтэ олон удхатай үгэнүүд баян буряад хэлэндэмнай олон юм.

   Дэлгэрэнгыгээр "Толон" һониной 25-дахи дугаарта уншагты.

Добавить комментарий

Информация о материале
Категория: Барбаадай
Просмотров: 223

   Буряад арадта үхибүүнэйнгээ үендөө хүрэхэдэ, үһыень хайшалдаг заншал бии. Хүн наһан соогоо 3 хуримтай гэдэг. Түрүүшынхинь – үендөө хүрэжэ, үһэеэ абхуулхадань. Удаадахинь – бэеэ хүсэжэ, айл болоходонь. Һүүлшынхинь – нүгшэхэдэнь. Тиимэһээ ерэһэн хүн заабол бэлэг баридаг гуримтай.

Подробнее... Добавить комментарий

Информация о материале
Категория: Барбаадай
Просмотров: 212

2022 ондо Ага нютагта бүгэдэ буряадай «Алтаргана» фестивалиин хэмжээндэ «Фигаро» парикмахерскын байшан соо «Буряад арадай үһэ хайшалха ба гүрэхэ ёһо заншал» гэһэн түлэблэл бэелүүлэгдэжэ, үзэсхэлэн дэлгээгдээ бэлэй. 

Подробнее... Добавить комментарий