- Жамбаа аха, уг удамаа, түрэл гарал тухайгаа хѳѳрыт даа.
   - Би сагаангууд угай, туулай жэлтэй, 68 наhатай Дашицыренэй Жамбаа гээшэб. 1922 ондо Мушханай (Одон) Жаб хүгшэн абатамнай гэр бүлөөрөө урагшаа Шэнэхээн руу гарахадаа, өөhэдөөл зөөдэлөөрөө ябаhан зон юм, хэншье тэдэниие дахуулаагүй. Агын тойрогой архивта Жабай Дашицырен абымнай нэрэ, түрэhэн он жэлынь бэшээтэй байна. Минии бодоходо, табан хушуун мал үдхэhэн хүгшэн абатамнай hүрэг азарга адуутай, 40-50 үхэртэй, 100-гаад тэмээтэй, 200-гаад хонитой дунда шадалтай айл байгаа. «Агын Нарин нютагта амгалан сэдьхэлтэй Мушхан Жаб гү» гэжэ анханайнь нютайхид дуулалдадаг байhан ха. Энэнь Ага-Хангилай газар болоно. Би айлай 5 хүүгэдэй дундахиньби. Баруун hомоной засагай ордондо нарин бэшээшэ байhан Һамацырен ехэ ахаймнай нёдондо гэнтын ушарhаа наhа бараа. Тон багамнай, 4 хүбүүдэй удаа гараhан басаган, бар жэлтэй Бажигмаа дүүмнай, «Тэмээн Хүзүүн» бригадын малшан юм. Юрэдөө, булта үри хүүгэдтэй боложо үнэржөөбди гэжэ hанагшаб. Мушханай Жаб хүгшэн абатамнай Шэнэхээн ошоод, 6 хүүгэдэйнгээ Бата-Ошор одхон хүбүүе нютагайнгаа Шүүлэнгын Дабаада үгэhэн. Угай бэшэг харахада, 6-дахи үедөө тэрэ хаяали болохо түрэлнай байгаа. Мүнөө Шүүлэнгын Дабаагай үри хүүгэд үнэржөө.
   - Шэнэхээн нютагта сагаангууд угайхид хэр зэргэ байна гээшэб?
   - Нютагтамнай сагаангууд угайхид олон даа. Ганса «Тэмээн Хүзүүн» гэhэн хүдөөгэй бригадада 40 гаран үрхэтэ айл байна. Юрэнхыдөө, Шэнэхээнэй сагаангууд 140-өөд айл бүлэ болодог. Мүнөө Жамсаранай Дулма хүгшэн эжымни түрэл саданар Агын тойрогто олоороо ажаhууна. Жамсаранай үриhөө гараhан, Зугаалай нютагай Нимаосорой Базарсада Могойтын хушуун даргаар ажаллаhан. Эндэ абымнай нагаса талын Жадамбатан гэжэ бүлэ үнэржэжэ, 100 гаран халуун амин болоо гэжэ дуулаа hэнби. 2000-аад онуудта угай бэшэг хэжэ, би Шэнэхээн нютагта сагаангуудай наада анха түрүүн эмхидхэhэн байнаб. Дараадань, 2014 ондо Лүндэбэй Тохтохын Толто сагаангуудай ном гаргажа, баhал найр наада хэhэн байнабди.
   - Хэды хүн Шэнэхээндэ ажаhуунаб?
   - 1921 оной 8 hарын 28-да абтаhан баримтаар, буряадуудай 4 hомондо 170 үрхэтэ айл, 700 гаран хүн байгаа. Тэдэнэй дунда ганса бэе хүн олон һэн. 1929 оной данса харахада, 700 үрхэ ба 3000 гаран хүн бүридхэлдэ абтаа. Мүнөө Баруун ба Зүүн hомонуудта дүн хамта 8178 хүн ажаhууна. Тэдэнэй 85 хубинь буряадууд, бэшэниинь монгол, хитад, эвенк, хамниган, ород, солонгос г.м. элдэб яhатан болоно.
   - Малай тоо хэды шэнээн бэ?
   - 2018 ондо 32 түмэн толгой малтай байгаабди. Энэмнай Эвенкэ хушуунай малай гурбанай нэгэ хуби болоно. Засагай талаhаа 100 метр утатай, 9-10 метр үргэнтэй малай байра барижа үгэнэ. Залуу бэрхэ малшад олон.
   - Танай хүдэлдэг ниитэ бүлгэм ямар ажал хэхэ ёhотойб?
   - Буряадай түүхэ, соёл шудалалгын бүлгэм 100 гаран гэшүүдтэй. Гол үүргэмнай ном гаргалга болоно. Тиихэдээ угсаатанай ёhо заншал, түүхэ намтар, эрын гурбан наадан, нэрэ түрэтэй хүнүүд г.м. сэдэбүүдээр шэнжэлэлгэ хэжэ, ном бэшэжэ бэлдэдэгбди. Би намай ажалда хүдэлхэдөө, иимэ шэглэлэй ажал мэдэдэггүй байгааб. Ажалhаа болихынгоо урда тээхэнэ «Оросhоо ерэhэн дээрмэшэ буряадууд», «эзэлэгшэдые үлдөөд, газарыень эдлэе» гэхэ мэтэ хандалга хардалгатай, жэгтэй муухай толилолгонуудые уншаад, нэрэ түрэеэ арилгахын тулада буряадайнгаа түүхэ өөрөө бэшэхэ гэжэ бодоо хүнби. Тэрэ сагhаа Шэнэхээнэй буряадуудай түүхэ бэшэхэ дуратай болооб, хүн зомнай түүхээрээ, соёлоороо hонирходог. Түүхэеэ бэшэжэ тэмсэнгүй, хооhон hуухадамнай, элдэбээр ярилдаха улад олдоно. Мүнөө наhатайшуулнай мордожо, урданай түүхэ намтар мэдэхэ хүнүүд хомор юм. Тэдэнэй дараа Тохтохын Толтомнай гол түүхэшэмнай үлэхэл даа.

You have no rights to post comments