- Дэлгэр аха, Шэнэхээн нютагай ажаһуугшад «Алтаргана» нааданда хэр бэлдэнэ гээшэб?
   - Шэнэхээнэйхид «Алтаргана» нааданда бэлдэжэл байна. Манай ехэ гүрэндэ 8 мянган буряадууд ажаһуудаг. «Алтаргана» наада эмхидхэгшэдтэ урилгануудые хэхэдээ, «дээрэһээ доошонь уригты» гэжэ хэлэхэ байнабди. Эмхидхэлэй хуралда ерээд байһандаа баяртайб, наадамнай үшөө хүгжэжэ, олон дүримүүдтэй боложол байна. Сагай эрхээр таража түбхинэһэн буряад арад зоной уулзажа, нэгэдэжэ, ёһо заншалаа, хэлэеэ, соёлоо хамгаалхын олон уласай зоной хабаадалгатай ехэ хэмжээнэй наадан юм. Үгы һаа, хэлэмнай, зан заршамнай мартагдаха, хойто үеынхиднай: эндэхи зон «ород», бидэ «хитад» болошохо гүбди.
   «Алтаргана» нааданда мүрысѳѳнүүдэй хэды янза байхаб - бултандань хабаадаха һанаатайбди. Шагай нааданай дүримүүд үшөө тодорхойлогдохо байна. Гэртээ бусажа, булта зүбшэлсэхэбди. Энэ ехэ нааданда шэлэлгэ боложо, шалгарһаниинь ерэнэ ааб даа. Хоёр жэлэй саана Шэнэхээнэй буряадуудай түүхэ, соёл шудалха ниигэм байгуулагдаһан, би - тэрэнэй гэшүүнби. Гүрэнэй соёлой һалбарида үндэһэн янзанууд - шагай наадан, һур харбалга, хубсаһанай үзэсхэлэн, эдеэ ундан гэхэ мэтэ ородог.
   - Түрэлхи хэлэн ямар байдалда байнаб?
   - Бидэ Шэнэхээндэ буряад хэлэ үзүүлхэдээ, хадагалжа ябаһан хамаг онсолигоо: эхэ эсэгэнь хүүгэдтэеэ түрэһэнһөөнь хойшо сэсэрлигтэ ороторнь, һүүлээрнь сэсэрлигтэ, һургуулидашье түрэлхи хэлэн дээрээ ярилдажа дамжуулнабди. Тэндэ булта буряад багшанар хүдэлдэг. Иигэжэ мүнөө болотор түрэлхи хэлэеэ хадагалжа ябанабди. Хүүгэдээ һураха наһандань түрэлхи хэлэтэй болгохо хэрэгтэй. Сэсэрлигтэ, һургуулида ородоор хөөрэлдөөд, гэртэхинэй урдаһаань ородоор дуугаржа байбал, таанадай хэлэдэгээр «ород» болохол даа. Манай тэндэ тиимэ бэшэ, хүүгэд хитад хэлэ мэдэнэ, гэртээ буряадаар хөөрэлдэнэ. Бэшэгнай – хуушан монгол. Хуушан монголоор бэшэхэдэ, буряад аялга алдагдаха гэжэ асуудал бии. Бүхы хэшээлнүүд буряад хэлэн дээрэ үнгэргэгдэдэг. Гурбадахи ангиһаа дээшэ наһанай үхибүүд хитад хэлэ үзэжэ эхилдэг. Буряад хэлэн аман үгөөр дамжуулагдадаг юм. Харин һүүлэй жэлнүүдтэ Шэнэхээндэ буряад хэлэн алдагдажа, монгол, хитад хэлэтэй болоно аа гүбди гэһэн асуудал баһал һанаа зобоодог болонхой. Илангаяа томо хотонуудта һурагшадай олонхинь - монголнууд. Олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдэй олонхинь – телевизор, сэтгүүлнүүд гэхэ мэтэ - хитад хэлэн дээрэ, хотонуудай үйлсэ гарахадаа, үхибүүднай ганса хитад хэлээр ярилдаа шагнана ха юм даа. Энэ ушарта саашадаа түрэлхи хэлээрээ хүүгэднай дуугарха гү гэһэн асуудал гэртэхинһээл дулдыдаха болоно.
   - Залуушуул ёһо заншалаа хэр мэдэдэг, сахидаг бэ?
   - Ниигэмнай соёлой уурхайгаа уудалжа, залуу үетэнөө танилсуулдаг. Эндэһээ түүхэеэ суглуулха, хамгаалха ажал эрхилэгдэдэг. Айл бүхэн угай бэшэгтэй, хүүгэд барагсаан уг удамаа һайнаар мэдэдэг, зарим залуу гэртэхинһээ дээрэ бэшэ гү гэжэ һанахаар. Халхын Даш-балбар ошоод, хүүгэдэй концерт-наада харуулха үедэ нэгэ хүбүүнһээ: «Хэнэй хүбүүмши? Хэды үе тооложо шадахабши?» - гэжэ һурааб. Тиихэдэм тэрэ хүбүүн: «15 үе мэдэхэб», - гээд, тоолоо һэн. «Нагасанаршни хэд бэ?» - гэжэ асуухадам, баһал хэлэжэ үгөө һэн. Намайе дахуулжа ябаһан дарга: «Оложо һурабалта. Хамагай бэрхэ һурагшамнай», - гэжэ хэлээ бэлэй. Хүүгэд адагынь 7 үе хүрэтэр уг удамаа мэдэхэтэй байдаг юм.
   Би айл бүхэнэй угай бэшэг хэхэ хэрэг эмхидхэдэгби. Манайхинай зариман табан үеһөө сааша угаа мэдэхэеэ болижо байна, долоон үе хү-рөө һаа, саашань залгуулжа шаданагүй. Дүрбэ-табаһаа сааша мэдэхэеэ болёо һаа, уг залгалдахаа болихо бшуу.

You have no rights to post comments