- Олег Лубсанжапович, Ага ерэhэн зорилгоёо уншагшадтамнай тодорхойлжо үгыт.
- Үбэр Байгалай хизаарай соёлой сайдай орлогшоор хүдэлhэн Дмитрий Дылыков намда «Амар сайн» театртай суг хамта хүдэлжэ, зүжэг табилсаха байгааш гэжэ хандаа hэн. Тиихэдэнь «Амар сайн» дуу хатарай үндэhэтэнэй театрай директор Оюна Дарижаповатай хонходолсожо, ямар зохёолоор зүжэг табихамнайб гэжэ хөөрэлдэhэн байнабди. Тиихэдээ «Хүхөө Намжил» гэжэ домогоор зүжэг табиха гэжэ шиидээбди.
- «Хүхөө Намжил» домог юун тухайб?
- «Хүхөө Намжил» монгол домог болоно. Гол удхань хадаа морин хуур хүгжэмэй зэмсэгэй хайшан гэжэ бии болоhон тухай хөөрэгдэнэ.
- Үбэр Байгалай хизаарай уран зохёолшо Григорий Кобяковой «Кони пьют из Керулена» гэhэн ном соо энэ домог бэшээтэй байдаг. Тэндэhээ хэhэгынь абаа болоно гүт?
- Үгы. Григорий Кобяков бэлэн домог абаад лэ табяа юм ааб даа. Ород хэлэн дээрэ оршуулаатай «Хүхөө Намжил» домог бии гээшэ гү гэжэ ехэтэ hонирхожо бэдэрхэдээ, энэ ном соо олоо hэнби. Гэхэтэй хамта, «Түбэргөөн» этно-фолк бүлгэмэй хүтэлбэрилэгшэ Леонид Бабалаев «Хүхөө Намжил» домог hайнаар мэдэхэ, тэрэниие найруулжа хөөмэйдэдэгшье байна. Эндэ тэндэhээ энэ домог бэдэрhээр, суглуулhаар, тэрэнээ мэдээжэ поэт Николай Шабаевта абаашажа, «энээниием шүлэглэмэл болгожо үгыт» гэжэ хандаа hэнби. Тиигэжэ домог шүлэглэмэл болгогдоо бэлэй.
- Юундэ заабол «Хүхөө Намжил» домог табиха гэжэ бодообта?
- Үнинэй энэ домог зүжэг болгожо табихаяа hанадаг байгааб. Хэды жэлэй саада тээ Монголдо ажал хэhэн байнаб. Тэндэ рок-оперын маягаар «Хүхөө Намжил» домог зүжэг болгожо табиха hанаатай байhанаа, гэртээ бусаа hэм. Тиигээд лэ тэрэ ажални тогтошоо. Энэ домог үсэгэлдэр бии болоhон зохёол бэшэ ха юм даа. Энээниие зүжэг болгожо табиха бодол үсэгэлдэр толгойдом орошоогүй. Үни заяанай hанаа бодолдом байhан хүсэл. Тиимэ хуби заяатай байба гэхэ гү, «Хүхөө Намжил» домог түрүүшынхеэ Ага нютагта, «Амар сайнай» тайзан дээрэ табигдахань гээшэ.
Морин хуур - буряадаймнай эгээл хүндэтэй хүгжэмэй зэмсэг юм. Буряадай үндэhэн концерт-нааданууд морин хуургүйгөөр үнгэргэгдэдэггүй. Айлда ороходошье, морин хуур, али дүрсэнь гү хүндэтэй газарта табяатай байдаг ха юм.
Монголдо «Хүхөө Намжил» тухай оперо, зүжэг табигдаhан, энээн тухай номшье бии гэжэ ойлгодогби. Теэд буряад яhатан, маанад, морин хуур тухай юушье гаргадаггүй байнабди. Морин хуурай ямар hүр hүлдэтэйень, хаанаhаа бии болоhыень мэдэхэгүй байнабди.
Агада «Хүхөө Намжил» домогто үндэhэлэн, зүжэг табиха болоhондоо би ехэ баяртай байнаб. Эндэhээ уламжалаад, «юундэ «Хүхөө Намжил» домогоор зүжэг табинабта» гэhэн асуудал буруу табигдана гэжэ hананаб. Харин «юундэ үниндөө энэ домогоор зүжэг табигдадаггүй байгаа гээшэб?» гэhэн асуудал намайе болон бэшэшье соёл болбосоролдо хабаатай зониие гайхуулна байха гэжэ бодохоор.
- Мүнөө Ага нютаг удаанаар ерээ гүт?
- Үгы даа, хоёр лэ хоногоор ерээ hэмди. Хожомынь зүжэг табижа эхилхэдээ, 10-аад хоногоор ерэхэбди.
- Зүжэг ямар маягаар табигдахаб?
- Зүжэг дуутай, хатартай, хөөрөөнтэй байха. Мүнөө намтай уран зурааша Ася Лыгденова ерэлсээ. Ася - анимациин, дизайнай, уран зурагай, каллиграфиин талаар бэрхэ мэргэжэлтэн. Ася зүжэгэй үйлэ бүхэндэ шэмэглэлыень таатай тааруугаар зохёожо үгэхэ юм. Тиигээд оркестр, хатар байха, дуушад дуулаха, тобшолбол, hонин жанртай байха. Концерт-зүжэг болоно гэхээр. Үльгэршэдэй түүрээжэ байха үедэнь гол дүрэнь аянга дуутайгаар, хатарhаар бии болохо. Хуу зохёолдоо тааруулагдажа, шэнэ маягай зүжэг табигдаха юм. Энэ бүтээлээ декабриин 15-да харуулха түсэбтэйбди.
- Танай hанамжаар, театр гэжэ юун бэ?
- Би театрай найруулагша болохоб гэжэ ухаандаашье оруулдаггүй байгааб. 1990-ээд онуудай залуушуул, манай үеынхид, юрист, адвокат гэхэ мэтэ мэргэжэл шудалхые оролдодог байгаа ха юм. Тиигээд 1999 ондо нэгэ ямар бэ даа ушараар, өөрөөшье ойлгонгүй, Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой ба искусствын академидэ найруулагшын мэргэжэл шудалхаяа орошоо hэнби. Хоёр жэл тэндэ түлхисэлдэhөөр, Москвагай РАТИ-ГИТИС hургуулида орожо, тэндэл ямар мэргэжэл шэлэhэнээ, театр юун гээшэб гэжэ ойлгожо эхилээб. Минии hанаанда театр аминдаа юртэмсэ болоно. Уран зохёолшын зохёол дээрэhээ үндэhэлжэ, тэрэнииень амитай юртэмсэ болгонош. Зүжэг харагшадай сэдьхэлынь доhолжо, ухаа мэдэрэлдэнь үлэхэ ёhотой. Хүн зүжэг хараад, hүүлээрнь өөрынгөө hанамжа дурадхахадань, гоё гэжэ hанагшаб. Жэшээлбэл, би hүүлшын үедэ «Үхэжэ ядашаhан король» гэжэ зүжэг табяа hэнби. Тэндэ баhал үхэл тухай хэлэгдэнэ. Хэзээб даа хүн бүхэндэ үхэл хүрэхэ ха юм даа. Яажа амидаржа, ута наhа эдлэхэб гэhэн асуудал энэ зүжэг соо бодхоогдоно. Хүндэ туhатайгаар амидарха гү, али бэеэ сэнгээжэ амидарха гү? Юунэй түлөө энэ газар дэлхэй дээрэ тооhо бурьялуулжа ябаа хүнбиб гэhэн бодолнууд баhал бодхоогдоно. Энээниие хараhан хүнэй сэдьхэлдэ иимэ асуудалнууд гарабал, энэмнай театрай эди шэдиин хүсэн болоно.
«Алтан дэлхэй дээрэ түрсэн минии учиртай» гэһэн монгол шүлэг байха, авторыень hананагүйб. Энэ дэлхэй дээрэ ямар бэ даа нэгэ ушартай түрөө ха юмбиб гэжэ бодогшоб.
- Өөр тухайгаа хөөрэжэ үгыт даа.
- Абамни минии багада наhа бараhан. Эжымни ветеринар мэргэжэлтэй, гурбан хүбүүдые үндылгөө. Аханарни багшын мэргэжэл шудалhан, мүнөө үмсын хэрэг эрхилдэг юм. Сэлэнгын аймагай Ноёхон нютагай болоноб. Нютагайнгаа hургуулиин 9 анги дүүргээд, Шэнэ-Сэлэнгын интернадта байжа hурааб. Тиигээд найруулагшын мэргэжэл шудалааб. Тэрээнhээ хойшо энэ мэргэжэлээрээ ажал ябуулнаб. Ажал хэхэдээ, бүхы Россигаар ябанаб, Москваhаа эхилээд лэ, Сахалин хүрэтэр. Театрнуудай урилгаар ажал хэдэгби. Баhа Монгол ошожо, хэдэн жэл ажаллааб. Театрай мэргэжэлтэдэй намда «туhалыт, хамhалсыт» гэжэ хандахадань, би «үгы» гэдэггүйб. Сагай байгаал hаань, туhалхые оролдодогби.
- «Хэл» гэhэн түлэблэл тухай хөөрэжэ үгыт.
- Үгы боложо байhан буряад хэлэнэй асуудалаар намайе элдэб хуралдаанда уридаг. Буряад хэлэеэ яажа хамгаалхаб, энэ зандань үлөөхэб гэхэhээ эхилээд, хөөрэлдөөд лэ дүүрэшэхэ. Тэрэмнай агаар бурьюулаад лэ, хооhон яряан болоод үлэшэнэ ха юм даа. Тиигээд буряад хэлэнэй асуудал тухай hанаандаа бодомжолдог байгааб. Зүжэгүүд буряад хэлэн дээрэ табигдажал байгаа ааб даа, энэшни минии шухала ажал ха юм. Хажуугаарнь үшөө юуб даа хэхэ байгааб гэжэ hанахаш. Тиигээд буряад хэлэндэ зорюулhан үзэсхэлэн дэлгээхэ гэжэ бодооб. Хоёр-гурбан жэлэй саана «Бурятский центр современного искусства» түб нээхэ гэжэ ухаандам ороо. Тэрэ түбтэ ганса театр байха бэшэ, харин үзэсхэлэн, концерт гэхэhээ эхилээд, залуушуулаа хүгжөөхэ газар болоно.
Одоол энэ жэлэй февраль hарада түб нээгдээ. Мүнөө үеын соёл урлалай түб гэхэдэ, зүб болохо. Октябрь hарын 23-да буряад хэлэндэ зорюулагдаhан «Хэл» үзэсхэлэн үүдэеэ сэлибэ. Энэ үзэсхэлэндэ уран зураашад, уран бүтээлшэд - соёл урлалай урашуул буряад хэлэндэ зорюулжа, бүтээлнүүдые урлаа. Дүн хамта 30-аад талаан бэлигтэйшүүл хабаадаа; зураашад, дархашуул, уран барималшад, каллиграфистнууд, дуушад, компьютераар графика хэгшэд, дизайнернууд гэхэ мэтэ. Үзэсхэлэн ноябриин 23 болотор нээлтэтэй байгаа юм. Буряад хэлэн буряадуудта хэрэгтэй гээшэ гү, үгы гү, ямар байдалда ороод байнаб гэхэ мэтэ бодолнуудта үзэсхэлэндэ ерэhэн хүн абтаха байха гэжэ hананаб. Энэ үзэсхэлэнөөр буряад хэлэнэй баялиг, буряад хэлэнэй хүндэ хүшэр байдалда ороод байhые, ургажа ябаа залуушуулай хэлэеэ мартажа байhые харуулхые оролдообди. «Хэл» «хэлыш» гэhэн удхатай болоно юм. Аба эжынгээ дамжуулhан үндэhэн буряад хэлэеэ гамнажа, энэ зандань үлөөхэ байгаабди. Буряад хэлэн сэбэр, баян хэлэн даа.
- Һайнта даа.
Валентина ЦЫРЕНЖАПОВА.
