- Дондок Жамсоевич, нэн түрүүн, өөр тухайгаа хөөрэжэ үгыт даа.
- Би 1948 ондо Тарбагатайда түрөөб, залайр омогойб. Найман хүүгэдэй одхон боложо түрэһэнби. Мижитдоржи Жамсоев ба Ошор-Жалма Шарапова аба эжы хоёрни малшад ябаhан. Эжымни нютагаараа Шандалиин Адагалигай һэн. Абамни харгын аюулда ороод, гараа гэмтээд, дайнда ошоогүй, Монголдо резервдэ байhан, Алханада бригадираар ажаллаhан.
- Гэр бүлэдэтнай зураха талаан бэлигтэй хүн байгаа гү?
- Абымни дүү Доржи Гомбоевич Гомбоев сурбалжалагша, уран зохёолшо, баряаша ябаhан. Би тэрэ абгаяа һажаагааб гэжэ һанагшаб, харин уран зураашаб, тамиршаншьеб. Роза эгэшэмни 1966 ондо Герценэй нэрэмжэтэ Ленинградай багшанарай университет дүүргээд, Yзөөнэй ба Дулдаргын дунда һургуулинуудта англи хэлэнэй багшаар хүдэлһэн. Тиигээд Монгол руу хадамда гараhан, Монголой гүрэнэй политехническэ университедтэ ба дунда һургуулида ород хэлэнэй багшаар ажаллаhан, хүндэтэ профессор нэрэ зэргэтэй, олон ном бэшэһэн юм.
- Танай зурагай түрүүшын багша хэн байгааб?
- Минии эхин шатын һур-гуулиин шаби ябаха үедэ уран зурагай багша гэжэ байгаагүй. Санжимитып Нанзатов гэжэ хүн Yзөөнэй соёлой байшанай директорээр хүдэлдэг һэн. Тэрэ хүн гармошко дээрэ наадаха, зураг зураха олон тээшээ тэгшэ хүн һэн. Энэл хүнэй аша оролдолгоор, ажаябуулгаар зураг зураха дуратай болоhон хүм. Зураhан энэ тэрэ зурагуудыемни түрүүшынхеэ хараад, намайе дуудаһыень элихэнээр һанагшаб. Тиигэжэ Санжимитып аха түрүүшымни залууршан болоhон гэхээр. Бага сага заажа үгөө, хайшан гээд зураг дээрэ хүдэлхэ тухай туһатай зүбшэлнүүдые хэлэжэ, эхи үндэhэ табиhан юм. Һургуулида һуража байхадаа, ехэнхидээ панно зурадаг һэнби. Шаби ябахадаа, зураг зурахаһаа гадна барилдадаг, столой теннисээр һонирходог байгааб.
- Зурагай ямар һургуули дүүргэһэмта?
- Һурагша ябахадаа, уран зурааша болохо гэжэ шиидээ бэлэйб. Заабол уран зурааша болохо хүсэлөө бэелүүлхын тула Зүдхэлидэ 9-дэхи анги дүүргэһэнэй hүүлээр Суриковай нэрэмжэтэ Эрхүүгэй уран һайханай училищида орохоёо ошооб, теэд орожо шадаагүйб, hүүлээрнь 10-дахяа дүүргээд, дахяад ошоод талаантаагүйб. Тиихэдэнь сэрэгэй албанда мордооб, Примориин хизаарта Номгон далайн флодто 3 жэлэй туршада алба хааhан байнаб, тэндэ зураг ехэ зураагүйб. Далайн онгосо дээрэ нэгэ жэл, Русский олтирог дээрэ хахад жэлэй туршада һуралсал гарааб. Уhан сэрэгэй албанда ябахадаа, матросуудай хоорондо эмхидхэгдэһэн мүрысөөнүүдтэ барилдадаг байһанби. Нэгэтэ классическа барилдаагаар 6-дахи һуури эзэлээд, тамирай мастерта кандидат болоо бэлэйб.
Сэрэгэй албанай hүүлээр 1972 ондо Эрхүүгэй уран һайханай училищида оюутан боложо орооб. Уран зурагай һургуули дүүргэһэн хотын хүүгэдтэ училищида һурахань бэлэн байдаг һэн, би тиимэ уран зурагай hургуулигүй байгааб. Хотын хүбүүд, басагад уһан шэрээр гоёор зураха, бинь муушаг, нэгэдэхи курсда «гурба» сэгнэлтэ абажа байгаад ябааб, 3-дахи курсда бултыень «ахижа», «дүрбэ», «таба» дээрэ һурадаг болооб. «Адуушад» гэһэн дипломно хүдэлмэриеэ амжалтатай хамгаалжа, «эрхим» гэһэн сэгнэлтэ абаһанаа мартадаггүйб. Мүнөө тэрэ зурагни Агын музей соо байдаг. Училищияа уран зурааша-багшын мэргэжэлтэй түгэсхөөб. Гоёор зурадаг хотын хүүгэдэй зариманиинь саашаа зуража шадахаяа болишодог, тогтошодог һэн. Би ходо өөдөө дабшажа, сагай ябасаар, наһатай болохо бүреэ hайнаар зуранаб. В.И.Ленинэй «Һураха, hураха, үшөө дахин hураха» гэhэн уряа үгэнүүд зүб лэ гэжэ hанагшаб.
- Уран зурагай hургуули дүүргээд, нютагтаа ажаллажа эхилээ гүт?
- Эрхүүгэй уран зурагай училищида 4 жэл hураад, 1976 ондо түрэл нютагаа бусааб, зурагай ба черчениин хэшээлнүүдые үхибүүдтэ заагааб. һүүлээрнь Агада уран һайханай hургуулида 3 жэлэй туршада хүдэлжэ байтараа, дахин Yзөөн нютагаа бусажа, 1980 ондо Дулдаргын аймагай уран һайханай hургуули нээгээб. Ехэнхидээ Yзөөнэй үхибүүд hурадаг hэн. Хажуугаарнь столой теннисэй, барилдаанай һоригшоор ажаллааб.
- Ямар сэдэбүүдээр зураха дуратайбта?
- Түрэл нютаг, байгаали, табан хушуун мал, буряад арадай уламжалал, ёhо заншалай сэдэбүүд минии уран урлалда ехэ hуури эзэлдэг. Оршон тойронхи байдал тухай зураха hанаан хүсэл түрэдэг. Мүнөө найман мори зуража байнаб. Багаhаа мориндо дуратайб. Абамни олон жэлдэ адуушадай бригадираар хүдэлһэн, абаяа дахаад лэ ябадаг hэм. Мүнөө жэл олон зураг зурааб. Жэшээнь, урданай үбhэ сабшалга, мори урилдаан тухай, түүхын ажалнууд: «Чингис хаан хүүгэдээрээ Онон голой эрьедэ», «Тугшад» гэхэ мэтэ.
Портредэй жанр ехэ hонирхолтой. Хүнэй досоохи юртэмсые хараса, шарайгаарнь hайнаар харуулхань шухала. Портрет гурба-дүрбэн үдэр соо зурадагби. Барилдаагаар Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ветеран, Дайшалхы Улаан Тугай орденой кавалер Норбо Максаровай дурасхаалта турнир жэл бүри Yзөөн нютагтамнай үнгэргэгдэдэг. Тэрэ хүнэй, Россиин Ажалай Баатар Далай Гунгаевай гэхэ мэтэ олон хүнэй портрет баhал зурааб. Дайнай үедэ зорюулагдаhан олон зурагууд бии, жэшээнь, «Фронтдо туhаламжа». Yзөөнэй соёлой байшанай шэнэдхэн нээгдэхэдэнь, би нютагайнгаа Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай хабаадагшадай, ажалай ветерануудай дүрэнүүдые томо полотно дээрэ зураа һэм. Тэрэ зурагни соёлой байшанай вестибюль шэмэглэжэ, үлгөөтэй байдаг.
- Зурагуудаа худалдадаг гүт?
- Хүнэй абаа hаань, худалдадагби, үгы hаа музейдэ бэлэг болгожо үгэдэгби. Пандемиин бараг болоходо, зурагуудаа Агада, Улаан-Үдэдэ, Монголдо үзэсхэлэндэ табиха hанаатайб. Роза абгаймни Улаан-Баатарта бүтээлнүүдээ үзэсхэлэндэ табиха байгааш гэдэг.
Наhанай амаралтада гараhаар, 13 жэл болобоб. Мүнөө гурбан ажалтайб. Газаагаа малтайбди, үглөөгүүр малаа ажаллаад, hүүлээрнь телевизорээр тамирай дамжуулга хараад, зураг зуража эхилдэгби. Тиихэдэ нютагтаа Дулдаргын ДЮСШ-гай столой теннисэй секци хүтэлнэб, долоон хоногой хоёр дахин теннис заадагби. Хамтадаа 20-ёод хүмүүжэмэлнүүдтэйб, нютагайхид ерээд, теннис наададаг, өөрөөшье теннис наададагби, 60, 65-hаа дээшэ наһанай ветерануудай хоорондо эмхидхэгдэһэн тойрогой, хизаарай хэмжээнэй мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, абаргашье, призёршье болоһон байнаб. Жэл бүри Yзөөндэ столой теннисээр Ш.Д.Дылгыржаповай дурасхаалда зорюулагдаhан тойрогой турнир болодог, тэрэниие хизаарай хэмжээнэй болгохо түсэбтэйбди.
- Гэр бүлэ тухайгаа хөөрыт даа.
- 1980 ондо гэр бүлэтэй болооб. Нүхэрни – Сэсэгма Балдановна Жигжитжапова, Yзөөн нютагай, сасуутанбди, Yзөөндөө наhаараа эхин шатын багшаар хүдэлhэн, 4 хүүгэдые хүмүүжүүлээбди, олон аша зээнэр бии. Дамдин бага хүбүүмнай аба эжынгээ мэргэжэл шэлэhэн, мүнөө Табтаанайн дунда hургуулиин директорээр ажалладаг, аша зээнэрнай зураха дуратай.
- Нүхэртнай зуралсадаг гү?
- Үгы, харин мэдэсэтэй болоhон, хажуудамни ходо байхадаа, бэрхэ болоно. Жэшээнь, тэрэнииень тиимээр зураха байгааш, энээниинь хара болошоо гэжэ хэлэдэг. Бодоод үзэхэдэмни, нээрээшье, зүб хэлэhэн байдаг.
- Аба эжытнай юун гэжэ заадаг байгааб?
- Һургуули хэбэ гээшэш, тиигээд үри хүүгэдээ, шабинараа ехээр хараангүйгөөр, hайнаар багшалжа ябыш даа гэжэ захяа hэн. Yетэн, зон соо hайнаар ябаарай, зоной түлөө оролдожо, сагаан сэдьхэл сэдьхэжэ, хүн зониие хүндэлжэ ябаха хэрэгтэй гэжэ заадаг hэн.
- Yхибүүдтэ заахада ямар бэ?
- Хүүгэдтэй хүдэлхэдэ гоё бэд дээ. Гоёор хөөрэлдөөд, зурагаа зураад, хүхюутэйгээр хэшээл үнгэрдэг hэн. Шабинарни аймагай, тойрогой, Сибириин ба Алас Дурна зүгэй үзэсхэлэнүүдтэ хабаадажа, амжалтануудые туйлаhан. Столой теннисэй секцидэ эдиршүүл дуратайгаар ябадаг, хүмүүжэмэлнүүдээ дахуулжа, элдэб мүрысөөнүүдтэ хабаадуулдагби.
- Бэедэтнай энхэ элүүрые, гэр бүлэдэтнай амгалан тайбаниие, уран зурагуудаараа олон олон жэлдэ хүн зониие урмашуулжа, баясуулжа ябахыетнай хүсэнэбди. Һайнта даа.
Цымжидма ДОЛГОРОВА.
