Дулдаргын хүүгэдэй уран урлалай байшанда ажалладаг, Yзөөн нютагhаа гарбалтай Светлана Цыденжапова буряад арадайнгаа түүхэ, соёл, ёhо заншалтай, тэрэ тоодо шагай наадантай үхибүүдые танилсуулха зорилготой «Олзо» гэhэн нэмэлтэ hуралсалай программаар хүдэлдэг, мүн өөрөөшье шагай нааданда улигтай юм. Һаяхан энэ багшатай хөөрэлдөө эмхидхэбэбди.
С.Цыденжапова гэр бүлэтэеэ.
- Светлана Гончиковна, хэзээнhээ шагай наадаар мүрысөөнүүдтэ хабааданабта?
- 2017 ондо Дулдаргын соёлой байшан соо Заята Батомункуев шагай наадаха дуратайшуулые суглуулна гэжэ дуулаад, ехэтэ hонирхоод, ошожо наадааб, хүн зонтой танилсааб. «Ажалай hүүлээр гэртээ телевизорэй урда миин hуунхаар, хаа-яашье hаа соёлой байшан ошожо, шагай наададаг болохо байгаабди», - гэжэ Батор нүхэртөө дурадхаа hэм. Тиигэжэ нүхэртэеэ шагай наададаг болообди. Мүрысөөнэй эмхидхэгдэхэдэнь, нүхэртэеэ хабаадаад, шүүгдээ hэмди. Тиихэдээ нааданай шуналда бүришье абтажа, бүри адатайгаар hорилго хэдэг болообди. Тэрэ үедэ басагамнай гурбатай болохоо ябаа, басагаяа хүтэлөөд лэ, соёлой байшан ошожо, шагай наададаг байгаабди. Тэрэ гэhэнhээ хойшо мүнөө болотор шагай наадаар мүрысөөнүүдые алдадаггүйбди.
- Бүгэдэ буряадай «Алтаргана» нааданда хабаадаhан гүт?
- 2018 ондо Эрхүү хотодо үнгэргэгдэхэдэнь, нүхэрни хабаадаа hэн. Батор 3 hарын туршада нэтэрүүгээр hорилго хээ, тиигэжэ «Алтаргана» фестивалиин нааданда хабаадаха болоо hэн. Би тиихэдэ хээлитэй ябааб, тиигээшье hаа делегациин автобусто hуужа, нүхэрөө дахажа ошоо бэлэйб. Тэндэ нүхэрни шагай шүүрэлгээр 2-дохи hуурида гараа, шагай наадаар абсолютна абарга болоhон байна.
- Мүнөө «Алтаргана» нааданда хабаадаха гү?
- Түрүүшын шэлэлгын шата болоо, 2-дохи шатань майн эсэстэ эмхидхэгдэхээр хараалагдана. Батор тойрогойнгоо можодо орохо байха гэжэ найданаб. Би яаха юмбиб, үшөөл мэдэгдээдүй, тойрогой мүрысөөндэ 2 дахин түрүү hуури эзэлhэнби.
- Шагай нааданай дүримүүд хэр hэлгэгдэдэг гээшэб?
- Мүнөө шагайшадай бүлгэм соо дүримүүдтэнь hэлгэлтэнүүд оруулагдаад байна гэлсэнэ. Шагай няhалалгаар дүрим бага сагын hэлгэлтэнүүдтэй гэжэ ажаглааб. Жэшээнь, шагай шүүрэлгээр hүүлшын hэлгэлтэдэ хүн бүхэн шүүрэхэ өөрын шагайтай хабаададаг байгаа һаа, тэрэниие болигоод, олон шагай сооhоо нэгые шэлэжэ абаад шүүрэхэ гэhэн дүрим соносхоо бэлэй. Мүнөө «Алтаргана» нааданай положени соо баhал дүримүүд ондоо болоод ерээ. Дүримүүдтэ hэлгэлтэнүүд оруулагдахадаа, муу бэшэ гэжэ hананаб. Һэлгэгдэхэ бүхэндөө зүб тээшээ заhагдажал байна гэжэ тэмдэглэхээр.
- Мүнөө жэлэй шагай наадаар хизаарай мүрысөөнэй hонин хөөрыт…
- Тойрогhоо олон можо мүрысөөндэ суглараа. Дүн хамта 110 хабаадагшад байгаа гэжэ ойлгоо hэм. Тэндэ нүхэрни «Кандидат в мастера спорта Забайкальского края по национальной игре «Шагай наадан» нэрэ зэргэдэ хүртөө. Шагай шүүрэлгээр мүрысөөндэ түрүү hуури эзэлээ hэн.
- Таанадые үнгэрэгшэ жэл гэр бүлөөрөө шагай наадаар мүрысөөндэ хабаадаа гэжэ дуулаа hэм…
- Шагай наадаар «Баян даа түрэлхи хэлэмнай!» гэhэн тойрогой мүрысөөн үнгэргэгдөө hэн. Тэндэ Сэсэг басагантаяа гурбуулаа хабаадажа, түрүү hуури эзэлээ hэмди. Басагамнай «Мори урилдаан» янзада хабаадаа, би шагай няhалааб, Батор шүүрэлгээр мүрысэжэ оройлоо.
- Гэртээ шагайтай гүт?
- Гэртээ олон шагайтайбди. Кухни заал хоёрой дунда шагайтай шэрээ табяатай. Батор эдеэлдэг газарhаа заал хүрэтэр ошоходоо, заабол шэрээгэй хажууда тогтожо, 10 дахин шагай шүүрээд, саашаа ошодог гуримтай болоhон. Һөөргөө ошоходоо, баhал тогтожо, 10 дахин шүүрээд гарадаг. Тиигэжэ hорилго хэдэг. Ажалайнгаа забhарта үдын хоол барихаяа гэртээ ерэхэдээ, үдэшэндөө гээд лэ ходо шагай шүүрэжэ байдаг.
Мүнөө Сэсэг басагамнай абаяа hажаажа, баhал шүүрэдэг боложо байна.
- Сэсэг басагантнай баhал шагайда бэрхэ боложо байна…
- Тиинэ даа. Сэсэгнай 2-дохи ангида hурадаг. Шагай наадаар ехэ hонирходог, үдэр бүри шүүрэжэ туршадаг болонхой. Эндэнэй хүүгэдэй дунда аймагай шагай наадаар мүрысөөн эмхидхэгдээ бэлэй. Тэндэ 11 можо хабаадаа. Эхин шатын hургуулиин үхибүүд «Мори урилдаагаар» мүрысөө. Би басагаяа шүүрэлгэдэ хабаадуулааб. Шагай шүүрэлгэдэ ахалагша ангиин hурагшадтай мүрысөө. Басагамни тэдээнтэй ана-мана туласалдажа, 4-дэхи hуури эзэлээ.
- Шагай наадаар мүрысөөнүүдтэ хабаадажа байхадаа, хаанахи можонууд шанга гэжэ ажагладагбта?
- Тойрогой мүрысөөндэ ехэнхидээл Дулдаргын можонууд хоорондоо туласалдашадаг. Тиигээшье hаа бэрхэ шагайшад байхал даа. Бидэ 4-5 жэл тогтонгүй, бүхы наадануудта хабаадаабди, тиихэдээ наадажа эхилhэн зон саашадаа нааданда хабаададаг. Залуушуул үсөөн ябадаг.
- Тиихэдээ залуушуулда анхарал табиха хэрэгтэй гү?
- Тиимэ даа. Би хүүгэдтэ шагай заадаг байхадаа, тэдээн соо шагайда hожортой хүүгэдэй олон байhые hайшаадагби. Тэдэ хүү-гэдээ алдангүй, шагай нааданда анхаралыень татажал, бэлэдхэжэл байгаал hаа, наадаха дуратайшуул урган бодохол байна гэжэ тэмдэглэхээр.
- Һайнта даа.
Валентина ЦЫРЕНЖАПОВА.
